Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 1, 1 - 24, 01.01.2008

Hamdi Döndüren

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi

Öz

Osmanlı Devleti’nde ilk faizsiz kredi uygulaması para vakıfları ile
başlamıştır. Para vakıflarında, hayır amaçlı toplanan para fonu,
Karz, Mudaraba, Murabaha ve Bidâa gibi yöntemlerle işletilmiş,
elde edilen gelirler (rıbh) vakfın hayır yönüne sarf edilmiştir. En
çok başvurulan Murabaha yönteminde piyasa rayiçleri gözetilerek,
yıllık % 10-15 gibi kâr sınırlaması getirilmesi, ekonomiye
uzun vadeli istikrar sağlamıştır.
Beşeri hukukta, kullanılan bir kredinin teminatı olarak uygulanan
“mülkiyeti muhafaza sözleşmeli ipotek”, borç vadesinde
ödenmediği takdirde, alacaklıya doğrudan ipotekli mala el
koyma hakkını vermektedir.
İslâm fakihlerinin örf haline geldiğini söyledikleri, bey’ bi’l-vefa
(mülkiyeti muhafaza kaydıyla satış sözleşmesi) ise, alınan bir
kredinin güvencesi olarak yapılır ve kredi vadesinde ödenmediği
takdirde, ipotekli malın mülkiyeti kendiliğinden alacaklıya intikal
eder.
Bazı ileri ekonomilerde başarıyla uygulanan risk sermayesi
(venture capital), İslâm tarihinde geniş uygulama alanı bulan
emek-sermaye ortaklığı (Mudaraba) dan başka bir şey değildir.
Faizsiz bankacılıkta kâr-zarar tahvili (mukarada tahvili) çıkarmak
yoluyla da fon oluşturulabilir. Mukarada tahvillerinin büyük
bir bölümü ipotekle güvence altına alınarak, girişimcinin küçük
bir sermaye ve yüksek kâr payı ile “Altın hisse” sahibi yapılması
da mümkündür.
1975’te dünyada sadece bir tane olan faizsiz finans kurumu
sayısı, bugün 300’ün üzerine çıkmıştır.
Türkiye 1985 yılından itibaren “Özel Finans Kurumu” adıyla bu
sektöre girmiş ve 2006 yılından itibaren de bu kurumların adı,
“Katılım Bankası” olmuştur. Halen 4 tane katılım bankası
faaliyet göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Para Vakfı, Risk Sermayesi, Venture Capital, Faizsiz Bankacılık, Katılım Bankacılığı, Faiz.

Kaynakça

• Albaraka Turkish Finance House, Annual Report/1986, 1987, 1988.
• Ali Efendi, Fetâvâ, İstanbul 1311 H. I, 300, Madde, 398.
• Ali Haydar, Hoca Eminzâde (ö.1355/1936), Düreru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, 3. baskı, I-IV, Matbaa-i Tevsî-i Tıbaat, İstanbul 1330/1912.
• Altınay , A. Refik, 16. Asır İstanbul Hayatı, İstanbul 1935.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman İbn Halef (ö.474/1081), Müntekâ Şerhu’l- Muvatta’, 3. baskı, Beyrut 1403/1983.
• Barkan, Ö. Lütfi- Ayverdi, E. Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri (953/1546), Baha Mat. Neşri, İstanbul 1970.
• Barkan, Ö. Lütfi- Meriçli, Enver, Hudavendigar Livası Tahrir Defteri. I, Türk Tarih Kurumu Neşri, Ankara 1988.
• Bayındır, Servet, İslâm Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankacılık, İstanbul 2005.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1391/1971), Hukuk-ı İslâmiyye ve İstilâhat-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul 1967. Büyük İslâm İlmihali, İstanbul 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed İbn İsmâîl (ö.256/869), el- Câmiu’s-Sahîh, 1413/1992. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul
• Bursa Şer’iyye Sicilleri, A 21/27, 33a.
• Çiller, Tansu- Çizakça, Murat, Türk Finans Kesiminde Sorunlar ve Reform Önerileri, Neşr. İst. Sanayi Odası, Yayın no: 7, İst. 1989.
• Çizakça, Murat, Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İstanbul 1993.
• ------- “Risk Sermayesinin Batı’daki Başarıları ve Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Potansiyeli”, Türkiye’de Özel Finans Kurumları, Neşr. Albaraka Türk Yayınları-17, İstanbul 2000.
• Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali, İstanbul 1993.
• ------- İslâmî Ölçülerle Ticaret Rehberi, İstanbul 1998.
• ------- Günümüzde Vakıf Meseleleri, İstanbul 1998.
• ------ “İslâm Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve Kullanılma Yöntemleri”, İlam Araş. Der., c.I, sy. 2, Temmuz-Aralık 1996, İst..
• ------- “İslâm Bankacılığı ve Risk Sermayesi”, İslâmî Araştırmalar Der., c. VI, sy. 1, Ankara 1992. s. 17-31.
• Ebû Dâvûd, Süleyman İbn el-Eş’as es-Sicistânî (ö.275/888), Sünen, 2. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• Ebussuud Efendi (ö.982/1574), Risâle fî Vakfi’l-Menkûl, Süleymaniye Devlet Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Bölümü, 447/2, Vrk. 1- 10.
• Ekemen, Nafiz Zeki, Mülkiyeti Muhafaza Mukavelesi, İst. Bar. Mecmuası, 1964.
• Faisal Finance Institution Inc., Annual Report/1985, 1986, 1987, 1988.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn (ö.1252/1836), Reddü’l-Muhtâr, Matbaatü’l-Bâbî el-Halebî, Mısır ty. İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn, Muhammed İbn Abdilvâhid (ö.861/1457), Fethu’l-Kadîr, 1. baskı, I-VI, Mısır-Bulak 1316/1898.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebu’l-Velîd Muhammed İbn Ahmed (ö.520/1126), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Beyrut 1987.
• İnalcık, Halil, The Ottoman Empire, The Classial Age 1300-1600, London 1973.
• ------ Osmanlı İmparatorluğunda Toplum ve Ekonomi, İstanbul 1993.
• Kabaca , Ünal, TKBB, Dünya’da ve Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Der. 2006, Önsöz.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr İbn Mes’ûd (ö.587/1191), Bedâyiu’s- Sanâyi’, 2. baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1394/1974.
• Kurt, İsmail, “Osmanlı Para vakıfları ve Ekonomik Hayat”, Sivil Toplum Dergisi, Yıl: 5, sy. 19, s. 123-136, İst. 2007.
• ---- Para Vakıfları ve Muhasebe Kayıtları, İstanbul 2007.
• Komisyon, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, 1876 İst.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim İbn el-Haccâc (ö.261/874), Sahîhu Müslim, 2. baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• Ömer Hilmi (ö.1307/1889), Ahkâmü’l-Evkaf, İstanbul 1307/1889.
• Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği (H. 926-974/ M. 1520-1566), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2003.
• Özsoy, İsmail, Özel Finans Kurumları, Neşr. Asya Finans, İstanbul 1997.
• Öztürk, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV. Yayını, Ankara 1995.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2. baskı, MEB. Yayını.
• Poroy, Reha, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, İstanbul 1971.
• Sahici, Esra, Hürriyet Gazetesi, 24 Haziran 2007. http: www.hurriyet.com.tr /ekonomi/6767991_p.asp
• Sarıaslan, Halil, “Venture Capital (Risk Sermayesi) Finansman Modeli ve Türkiye’de Uygulama Olanakları”, Ankara Sanayi Odası (ASO) Dergisi, Özel ek, yıl: 16, No. 13, Ocak-Şubat 1992.
• Serahsî, Muhammed İbn Ahmed İbn Ebî Sehl (ö.490/1097), el- Mebsût, 3. baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1398/1978.
• Tabakoğlu, Ahmet, İslâm Dünyasında Para ve Bankacılık Tecrübesi, Türkiye’de Özel finans Kurumları, Teori ve Uygulama, Albaraka Türk Yayını-17, İstanbul 2000.
• ---- Osmanlı İktisat Tarihinde Enflasyon Meselesi (1300-1750), MÜİF, Der, II, sy. 2, İstanbul.
• Türk Ticaret Sicili Gazetesi 12.11.1984 gün ve 1134 sayılı nüsha.
• Türkiye Katılım Bankalar Birliği (TKBB), Dünya’da ve Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Der. 2006, s. 24-27.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları, Ankara 1988.
• Wensinck, A. J. et J. P. Mensing, W. P. De Haas., Concordance et Indices de la Tradition Musulmane, I-VII, Leiden, E.J. Brill 1936-1969.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadî Boyutu” V.D, XVIII, s. 5-41.