İbn Hazm’da Kümûn ve Yaratma

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 1, 193 - 218, 01.01.2008

Orhan Şener Koloğlu

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

İbn Hazm’da Kümûn ve Yaratma

Öz

Kelâm ilmindeki yaratma teorilerinden biri kümûn teorisidir. Nazzâm’a atfedilen bu teori tüm varlıkların tek bir seferde yaratıldığını öngörmektedir. Ancak kelâm düşüncesinde kabul edilen iki tür kümûn teorisi vardır: Geniş kapsamlı kümûn teorisi ve dar kapsamlı kümûn teorisi. Geniş kapsamlı teori kümûnu tüm varlıklar için geçerli kılarken, dar kapsamlı teori sadece zeytinde yağın, üzümde suyun bulunması gibi sınırlı durumları kümûnun kapsamında kabul eder. İbn Hazm kümûn teorisini sadece dar kapsamlı olarak kabul eder ve eşyanın tamamının tek bir seferde yaratıldığını öngören geniş ölçekli teoriyi reddeder. Buna bağlı olarak âlemde yaratmanın süreklilik arz ettiğini söyler

Anahtar Kelimeler

İbn Hazm, Nazzâm, Kümûn Teorisi, İstihâle, Yaratma

Kaynakça

• Alousî, Husâm Muhî Eldîn al-; The Problem of Creation in Islamic Thought: Qur’an, Hadîth, Commentaries, and Kalâm, Cambridge; The National Printing, 1965.
• Âmidî, Seyfüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Ali b. Muhammed el-; el-Mübîn fî Şerhi Me‘ânî Elfâzi’l-Hükemâ ve’l-Mütekellimîn (nşr. H. M. eş- Şâfi‘î), Kahire; Mektebetü Vehbe, 1993.
• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-; el-Fark beyne’l-Fırak (nşr. M. M. Abdülhamîd), Beyrut; el-Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• ––––––––––; Mezhepler Arasındaki Farklar (trc. E. R. Fığlalı), Ankara; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib el-; Kitâbü’t-Temhîd (nşr. R. J. McCarthy), Beyrut; el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1957.
• Bayrakdar, Mehmet; İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi, Ankara; Kitâbiyât, 2001, 2. bs.
• Câbirî, M. Âbid el-; Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı (çev. B. Köroğlu, H. Hacak & E. Demirli), İstanbul; Kitabevi, 2000, 2. bs.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-; Kitâbü’l-Hayevân (nşr. A. Muhammed Harun), I–VII, Beyrut; Dârü’l-Cîl, 1988.
• Dhanani, Alnoor; The Physical Theory of Kalām: Atoms, Space, and Void in Basrian Mu‘tazilī Cosmology, Leiden, New York & Köln; E.J. Brill, 1994.
• Ebû Reşîd, Saîd b. Muhammed en-Nîsâbûrî; el-Mesâil fî’l-Hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn (nşr. M. Ziyâde & R. es- Seyyid), Beyrut; Ma‘hedü’l-İnmâi’l-Arabî, 1979.
• Ebû Rîde, M. Abdülhâdî, Min Şüyûhi’l-Mu‘tezile İbrâhîm b. Seyyâr en- Nazzâm ve Ârâuhü’l-Kelâmiyyeti’l-Felsefiyye, Kahire, Dârü’n- Nedîm, 1989, 2. bs.
• Eşarî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail el-; Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn (nşr. H. Ritter), I–II, Wiesbaden; Franz Steiner Verlag, 1963.
• Frank, Richard M.; “Bodies and Atoms: The Ash‘arite Analysis”, Islamic Theology and Philosophy: Studies in Honor of George F. Hourani (ed. Michael E. Marmura), Albany; State University of New York Press, 1984, ss. 39–53, 287–293.
• Hârizmî, Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-; Mefâtîhu’l-Ulûm (nşr. İ. el-Ebyârî), Beyrut; Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1989, 2. bs.
• Izutsu, Toshihiko; Yaratma ve Şeylerin Zamansız Nizâmı: İslâm Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler (çev. R. Ertürk), İstanbul; Anka Yayınları, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed; el-Fasl fî’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, I–V (3 mücellet halde), Beyrut; Dârü’l-Ma‘rife, 1975.
• ––––––––––; el-Usûl ve’l-Furû‘ (nşr. M. A. el-Irâkî, S. F. Ebû Vâfiye & İ. İ. Hilâl), I–II, Kahire; Dârü’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1978.
• İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed en-Necrânî; et- Tezkire fî Ahkâmi’l-Cevâhir ve’l-A‘râz (nşr. S. N. Lutf & F. B. Avn), Kahire; Dârü’s-Sakâfe li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1975.
• İbn Sînâ, Ebû Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali; Kitâbü’n-Necât fî’l- Hikmeti’l-Mantıkiyye ve’t-Tabî‘iyye ve’l-İlâhiyye (nşr. Mâcid Fahrî), Beyrut; Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1985.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm; Mecmû‘u Fetâvâ (der. ve haz. A. el-Âsımî en-Necdî), Riyâd (?); Metâbi‘u’r-Riyâd, 1381 h.
• Îcî, Adüdüddin Abdurrahman b. Ahmed el-; el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Kahire; Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• Karadaş, Cağfer; “Kelam Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”, Marife, 2 (2002), ss. 81–100.
• Kâşânî, Abdürezzâk; Istılâhâtü’s-Sûfiyye (nşr. A. Mahmûd), Kahire; Dârü’l-Ma‘ârif, 1984, 2. bs.
• Kılavuz, U. Murat; İslâm Kelâmında Kozmolojik Delil (Hudûs-İmkân), Doktora Tezi, Bursa, Uludağ Üniversitesi Soysal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Koloğlu, Orhan Ş.; “İbn Hazm’ın Atomculuğu Reddi”, Uluslararası Katılımlı İbn Hazm Sempozyumu, 26–28 Ekim 2007, Bursa (yayım aşamasında).
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-; el-Câmi li-Ahkâmi’l- Kur’ân, I–XX (10 mücellet halde), Kahire; Dârü’l-Kâtibi’l- Arabî, 1967.
• Kutluer, İlhan; “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VII, ss. 450–455.
• Macdonald, Duncan B.; “Continuous re-Creation and Atomic Time in Muslim Scholastic Theology”, Isis, 9 (1927), ss. 326–344.
• Mergînânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebû Bekr b. Abdülcelîl el-; el-Hidâye Şerhü Bidâyeti’l-Mübtedî, I–IV (2 mücellet halde), İstanbul; Kahraman Yayınları, 1986.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-; el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’l- Muhtâr, I–V (tek mücellet halde), İstanbul; Çağrı Yayınları, 1984.
• Pines, Shlomo; Mezhebü’z-Zerre ‘inde’l-Müslimîn (Arp. çev. M. A. Ebû Rîde), Kahire; Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1946.
• Seyyid, M. Sâlih Muhammed es-; Ebû Ca‘fer el-İskâfî ve Ârâuhü’l- Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, Kahire; Daru Kubbâ, 1998.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm eş-; el-Milel ve’n- Nihal (nşr. M. S. Kîlânî), I–II, Beyrut; Daru Sa‘b, 1986.
• Tebrîzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr et-; el-Mukaddimâtü’l- Hamsü ve’l-‘İşrûne min Delâleti’l-Hâirîn (nşr. M. Z. el-Kevserî), Kahire; el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1993.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali et-; Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn (nşr. M. M. Vecîh, M. Abdülhak & M. G. Kâdir), I–II, Kalküta; The Asiatic Society of Bengal, 1862 → İstanbul; Kahraman Yayınları, 1984.
• Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul; Kabalcı Yayınevi, 2005, 2. bs.
• Van Ess, Josef; The Flowering of Muslim Theology (çev.; J. M. Todd), Cambridge, Massachusetts & London; Harvard University Press, 2006.
• ––––––––––; “Kumūn”, Encyclopaedia of Islam (New Edition), V, ss. 384–385.
• Wolfson, H. Austryn; The Philosophy of the Kalam, Cambridge, Massachusetts & London; Harvard University Press, 1976.
• Yavuz, Y. Şevki; “Araz”, TDV İslâm Ansiklopedisi, III, ss. 337–342.
• ––––––––––; “Kümûn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI, s. 552.
• Yücedoğru, Tevfik; Geçmişten Günümüze İlim ve Din Açısından Yaratılış, Bursa; Emin Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer ez-; el-Keşşâf ‘an Hakâiki Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Tevîl (nşr. M. A. Şâhîn), I–IV, Beyrut; Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.