Türk Ebru Tarihi’nde Ustalar ve Üslup Değişimi

Yıl 2016, Cilt: 25 Sayı: 1, 153 - 183, 06.04.2016

Hicabi Gülgen

Öz

Türk süsleme sanatlarından biri olan Ebru’nun, mevcut verilere göre tarihi XV – XVI. yüzyıllara dayanmaktadır. XX. yüzyıl sonlarına kadar Hat ve Cild sanatlarının bir yan kolu olarak yapıla gelen Ebru, son çeyrek asırda müstakil bir sanat hüviyeti kazanmıştır. Osmanlı devlet ve toplum hayatında XVIII. yüzyıl başlarında kendini gösteren Batılılaşma hareketleri, kısa bir zamanda sanat dünyasını da etkisi altına almış; Klasik Osmanlı Üslûbu tedricen yerini Batılı sanat anlayışlarına bırakmıştır. Değişimin uzun bir sürece yayılmış olması dönüşümün getirdiği yapıbozumu hissettirmemiş,  toplumsal hafızada tabii bir seyir izlenimi oluşturmuştur. Bu çalışmada, Ebru sanatının bilinen ilk örneklerinden günümüze uzanan çizgisinde üslup değişimleri ve Batı etkisi ele alınmakta, Ebru Sanatkârlarının bundaki rolü ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca bu dönüşümün sebepleri ve sonuçları üzerinde durmak da hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ebru, Batı etkisi, süsleme, realizm, üsluplaştırma.

 

Masters and Style Change in the History of Turkish Ebru

Abstract

Ebru (paper marbling), a Turkish art of adornment, dates back to 15^th-16^th centuries. Ebru used to be a subcategory of the arts of calligraphy and binding until late 20^th century; nevertheless, in the last 25 years, it acquired an individual artistic personality. Westernisation movement, which emerged in Ottoman state and social life as of early 18^th century, took hold of artistic circles in a short time; consequently, Classical Ottoman Style left for Western artistic approaches. Since the change spread over a long period, the deconstruction of transformation was not apparent and rather seemed like a natural process according to public memory. Hereby study deals with stylistic changes and Western influence on Ebru art since the very beginning and tries to unearth the part played by Ebru artists in the process. Besides, the study intends to underline the causes and effects of mentioned transformation.

Keywords: Ebru (paper marbling), Western influence, adornment, realism, stylisation.

Anahtar Kelimeler

Ebru, Batı etkisi, süsleme, realizm, üsluplaştırma

Kaynakça

• And, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2002.
• Arık, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 1988.
• Arıtan, Ahmet Saim, “Türk Ebru Sanatı ve Bugünkü Durumu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (1999), s. 441-469.
• Arseven, Celâl Esad, “Ebru” Sanat Ansiklopedisi, I-V, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1975, I, 502-503.
• Ayvazoğlu, Beşir, “Ebru’nun İkinci Hayatı”, Türk Ebrusu’nda Düzgünman Ekolü (ed. M. Sadrettin Özçimi), İstanbul: Bilnet Matbaacılık 2010, s. 7-14.
• Barutçugil, Hikmet, Renklerin Sonsuzluğu Infinity of Colours, İstanbul: A4 Ofset 1999.
• ___, Suyun Rüyası Ebru, İstanbul: Ebristan Yayınları 2001.
• Başar, Fuad-Tiryaki, Yavuz, Türk Ebru Sanatı, İstanbul: Gözen Yayınları 2000.
• Cezar, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi İstanbul, I-II, İstanbul: Erol Kerim Aksoy Vakfı 1995.
• Çoktan, Ahmet, Türk Ebru Sanatı, İstanbul: Emekçi Matbaası 1992.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1986.
• Derman, M. Uğur, “Gecikmiş Bir Vaad”, M. Nihad Çetin’e Armağan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi 1999, s. 371-406.
• ___, Ömrümün Bereketi: 1, İstanbul: Kubbealtı Yayınları 2011.
• ___, Türk Sanatında Ebru, İstanbul: Ak Yayınları 1977.
• ___, “Hezârfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay”, Üsküdar Sempozyumu I (ed. Zekeriya Kurşun ve dğr.), I-II, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları 2004, II, 182-194.
• Erdinç, Ünal, “Ebru Sanatında Necmeddin Okyay’ın Mehmet Hatip Efendi’den Öykünme İzleri”, Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi, 1 (2011), s. 53-65.
• Eriş, Muin Nursen, Mustafa Esad Düzgünman ve Ebrû, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2007.
• Ersoy, Sevgi Akbulut, Osmanlı Minyatür Tekniği, Ankara: İnkansa Matbaacılık 2006.
• Freeman, Nan B., “Historical Overview”, Ebrû Art, Marble on Paper, The Work of Feridun Özgören (ed: Samar el-Gailani), Bahrain: Beit Al Qur’an 2001, s. 3-11.
• Hepgül, Nusret, Süleymaniye Kütüphanesi, 12 No’lu Ebru Dosyası.
• Hüseyin Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-Cevâmî, I-II, İstanbul: Matbaa-i Âmire 1281.
• Kâğıtçı, Mehmet Ali, “Beitrag zur Türkischen Papiergeschichte”, Papiergeschichte, 13 (1963/4), s. 37-44.
• Klaus Schwarz Verlag, Zâkir Şükrî Efendi Dıe Istanbuler Derwisch Konwente Und Ihre Scheiche (Mecmu’a-ı Tekaya), Berlin 1980.
• Kuban, Doğan, “Osmanlı Mimarlığı”, Osmanlı Uygarlığı (haz. Halil İnalcık-Günsel Renda), I-II, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2002, II, 689-697.
• Öke, M. Kemal, “Özbekler Tekkesi”, Türkler’in Ebru Sanatı (ed. Hikmet Barutçugil), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2007, s. 183-192.
• Mehmed Çelebi, Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin Fransa Seyahatnâmesi (Sadeleştiren: Şevket Rado), İstanbul: Hayat Yayınları 1970.
• Müstakimzâde Süleyman Sa’düddîn Efendi, Tuhfe-i Hattatîn, İstanbul: Devlet Matbaası 1928.
• Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı (haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2009.
• Özçimi, M. Sadreddin, Türk Ebrusu’nda Düzgünman Ekolü, İstanbul: Bilnet Matbaacılık 2010.
• ___, Ebrû, İstanbul: Bilim Kültür ve Sanat Derneği Yayınları 2010.
• Özemre, Ahmet Yüksel, Üsküdar’da Bir Attar Dükkânı, İstanbul:
• Kubbealtı Neşriyatı 1996.
• ___, “Üsküdar’da Ebrû San’atı”, Üsküdar Sempozyumu II (ed. Zekeriya Kurşun ve dğr.), I-II, İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları 2005, II, 295-304.
• Özgören, Feridun, “Gelenek ile Rivayeti Ayırmak” Türkler’in Ebru Sanatı (ed. Hikmet Barutçugil), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2007, s. 65-73.
• Sönmez, Nedim, Ebru L’art du Papier Marbre Turc, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1996.
• Steingass, Francis J., A Compherensive Persian English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları 2005.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: İkdam Matbaası 1317.
• Tanındı, Zeren, “Kitap ve Tezhibi”, Osmanlı Uygarlığı (haz. Halil İnalcık-Günsel Renda), I-II, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2002, I, 890-901.
• ___, “Kitap ve Cildi”, Osmanlı Uygarlığı (haz. Halil İnalcık-Günsel Renda), I-II, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2002, I, 860-869.
• Tanman, M. Baha, “Özbekler Tekkesi”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXIV, 121-123.
• Türkmenoğlu, Turan M., Sudaki Nakış Ebru Marbling Paper, İstanbul: Milenyum Yayınları 1999.