Hicrî VII. Yüzyıl Hanefî Fakihlerinden Burhânüşşerîa’nın Vikâye Adlı Eseri

Yıl 2016, Cilt: 25 Sayı: 2, 125 - 153, 11.08.2016

Ömer Faruk Atan

Öz

Hicrî VII. yüzyıl Hanefî fakihlerinden Burhânüşşerîa’nın Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye adlı eseri, yine hicrî VI. yüzyıl Hanefî fakihlerinden Merğinânî’nin el-Hidâye’sindeki meselelerin derlenmesiyle oluşturulan muhtasar bir metindir. Vikâye, Hanefî literatüründe mütûn-i selâse, mütûn-i erba‘a’ ve mütûn-i sitte diye bilinen temel metinler grubunun her birinde bulunmaktadır. Bu eser, başta şerh ve hâşiye olmak üzere ta‘lîk, ihtisâr, risâle, reddiye ve tercüme gibi birçok çalışmaya konu olmuş, ders ve fetva kaynağı olarak kullanılmıştır. Osmanlı hukuk düşüncesinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamış olan Vikâye, kaleme alınan yeni eserlerde başvuru kaynağı olmuş ve padişah fermanları ile ders kitabı listesinde yerini almıştır. Bu makalede, söz konusu temel metinlerden Vikâye inceleme konusu yapılarak; müellifi ve eser hakkında bilgi verilmiş ve özellikle eserin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Vikâye, Burhânüşşerîa, Mütûn, Hanefî Literatürü, Fıkıh.

Al-Wiqaya by Burhan ash-Sharia, 7^th Century Hanafi Faqih

Abstract

Wiqayat ar-Riwaya fi Masa’il al-Hidaya by Burhan ash-Sharia, the 7^th century AH Hanafi faqih, is a laconic work based on compilation of problems treated in al-Hidaya by al-Marghinani, the 6^th century AH Hanafi faqih. In Hanafi literature, Al-Wiqaya is present in all essential groups of texts known as mutun al-salasa, mutun al-arba’a and mutun al-sitta. The work has been subject to many studies in the genres of ta’liq, ihtisar, risala, raddiya and translation, exegesis and annotation above all, and was used as a source of lessons and fatwa. Al-Wiqaya played an important part in formation of Ottoman law, serving as a reference for new works and gaining itself a place among textbooks pursuant to firmans of Sultans. Hereby paper treats al-Wiqaya, one of mentioned essential tests, providing information about the author and the work, with emphasis on its form and content.

Keywords: Al-Wiqaya, Burhan ash-Sharia, Mutun, Hanafi literature, fiqh.

Anahtar Kelimeler

Vikâye, Burhânüşşerîa, Mütûn, Hanefî Literatürü, Fıkıh

Kaynakça

• Alî El-Kârî, Nûruddîn Ebu’l-Hasan Alî b. Sultan Muhammed el-Herevî, Fethu bâbi’l-‘inâye bi şerhi’n-Nükâye, Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm [t.y.]
• Bâbertî, Ekmeluddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, el-‘İnâye şerhu’l-Hidâye, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye 2007.
• Bedir, Murteza, “Tâcüşşerîa”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXIX, 360-362.
• __,“Vikâyetü’r-rivâye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XLIII, 106-108.
• Burhânüşşerîa, Mahmûd b. Ahmed el-Mahbûbî, Vikâyetü’r-rivaye fî mesâili’l-Hidâye (yazma), Kastamonu İl Halk Kütüphanesi (arşiv numarası: 37 Hk 2029) 749.
• Cici, Recep, Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları, Bursa: Arasta Yayınları. 2001.
• __,“Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (1999), s. 225-228.
• __, “Osmanlı Klâsik Dönemi Fıkıh Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 5 (2005), s. 215-224.
• Cin, Halil-Akgündüz Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları 1989.
• Eliaçık, Muhittin, “Vikâyetü’r-rivâye’nin Türkçe Tercümeleri ve Şemsi Paşa’nın Manzum Tercümesi”, Diyanet İlmi Dergi, 1 (2011), s. 109-119.
• Kallek, Cengiz, “el-Hidâye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XVII, 471-473.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdillâh Hâcî Halîfe, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî 1943.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdulhayy, el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife [t.y.].
• Mahmasânî, Subhî, “İslam Hukuku’nun Tedvini” (çev. İbrahim Kafi Dönmez), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1985), s. 313-328.
• __, “İslam Hukuku’nun Tedvini II” (çev. İbrahim Kafi Dönmez), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (1986), s. 361-383.
• Merğinânî, Burhânüddîn Ebu’l-Hasan Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl er-Rüşdânî, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanifiyye [t.y.].
• Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Alimleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1990.
• __, “Fıkıh”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XIII, 14-21.
• Özen, Şükrü, “Sadruşşerîa”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXV, 427-431.
• Sadruşşerîa, Ubeydullâh b. Mesûd el-Mahbûbî, en-Nükâye, Beyrut: Dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm [t.y.].
• __, Şerhu’l-Vikâye, Amman: Müessesetü’l-Verrâk 2006.
• Salâh Muhammed, Ebü’l-Hâc, Münteha’n-nükâye ‘alâ Şerhi’l-Vikâye, Amman: Müessesetü’l-Verrâk 2006.
• Shakır, Najib Muhsin, Sadru’ş-Serî’a es-Sânî’nin en-Nukâye Adlı Eserinin Tahkiki, (Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Bursa 2014.
• Simâvî, Bedruddîn, Letâifü’l-işârât fî beyâni’l-mesâili’l-hilâfiyyât (çev. Hacı Yunus Apaydın), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2012.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. el-Hatîb, Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘âni elfâzi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife 2004.
• Temîmî, Takiyyuddîn b. Abdilkadîr ed-Dârî el-Ğazzî el-Mısrî, et-Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye, Riyad/Kahire: Dâru’r-Rifâ’î/Hicr 1989.