Dede Korkut Hikâyeleri Çerçevesinde Dinin Dönüştürücü Etkisi Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 97 - 116, 20.09.2017

Hidayet Peker

Öz

Biz bu çalışmada, Türklerin, İslamiyeti kabul ediş sürecinde ve sonrasında, önceki dini inanışlarından ve milli karakterlerinden ne kadarını muhafaza ettiklerinin ve ne kadarını dönüştürdüklerinin cevaplarını Dede Korkut hikayeleri özelinde temellendirmeyi amaçlamaktayız. Bir toplumun herhangi bir dini kabul ediş sürecinde, o dini, kendi milli özelliklerine dönüştürmesi ve kendisinin de o dinin karakterine bürünmesi söz konusudur. Dinin yanında, dil, örf-adetler, siyaset, mimari, sanat vs. gibi hususlar da bunlara ilave edilebilir. Dede Korkut hikayeleri gibi ilk dönem ürünler, bu konulara dair yeterli bilgileri içermesi açısından da dikkate alınmalıdır. Hikayelerde yer alan dini kavramlar ki, bunlar da genellikle yer, şahıs, insani ilişkiler, tabiat ve bazı olaylar karşısında verilen tepkiler ve günlük birtakım pratiklerle ilgili olarak Türklerin gündelik hayatlarına ait olsa da, biz bu kavramlardan hareketle bazı teolojik ve felsefi sonuçlara ulaşabiliriz.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Hikayeleri, Dini Terimler, İslam, Milli Karakter, Dönüşme-Dönüştürme

On The Transformıng Impact Of Relıgıon In The Context Of Dede Korkut’s Tales

Öz

In this research, it is aimed to show to what extent the Turkish people maintained and transformed their former beliefs and national characters during and after the conversion to Islam, specifically in the stories of Dede Korkut. It is known that in the process of conversion, a society transforms the religion into its own national character, and reshapes itself according to that religion. Besides religion, it is possible to think the language, customs, politics, architecture, art, and so on, in the same context. The early works, such as the stories of Dede Korkut should be taken into consideration in this particular subject due to their contents that present enough knowledge about these issues. Although the religious concepts in the stories (they are generally related to the places, people and daily practices) are mainly related to the daily life of Turks, it is possible to draw some theological and philosophical conclusions with reference to them.

Anahtar Kelimeler

The Stories of Dede Korkut, Religious Concepts, Islam, National Character, to Transform/to be Transformed

Kaynakça

• Aydın, Mehmet, “Türklerin Dini Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4 (1997), s. 1-9.
• Bıçak, Ayhan, Türk Düşüncesi 1, İstanbul: Dergah Yayınları 2013.
• Davutoğlu, Ahmet, “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri, Oluşum Süreci ve Yeniden Yorumlanması”, Divan Dergisi, 1 (1996), s. 1-44.
• Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2011.
• Esin, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslamâ Giriş, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası 1978.
• Esin, Emel, Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları 1985.
• Gökyay, Orhan Şaik (haz.), Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi 2007.
• Gömeç, Sadettin, “Şamanizm ve Eski Türk Dini”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (1998), s. 38-50.
• İnan, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1976.
• Kafesoğlu, İbrahim, Eski Türk Dini, Ankara1980.
• Kaplan, Mehmet, “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, İstanbul: Dergah Yayınları 1995.
• Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lugâti’t-Türk, (çev. ve haz. Seçki Erdi-Serap Tuğba Yurteser), İstanbul: Kabalcı Yayınevi 2005.
• Kitapçı, Zekeriya, Fıkıh, Kelâm ve İslâm Felsefesinin Gelişmesinde Müslüman Türklerin Yeri, Konya: Yedi Kubbe Yayınları 2008.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 1984.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Türkler, Türkiye ve İslam, İstanbul: İletişim Yayınları 2002.
• Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 1987.
• Ögel, Bahattin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1991.
• Peker, Hidayet, “Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugâti’t-Türk Adlı Eserinde Dini Terimler”, Mahmyt Kashgarly-The Founder of Scientific Türkology, International Scientific Conference, February 21-22, 2008, Aşkabat-Türkmenistan.
• Şeker, Fatih M., İslamlaşma Sürecinde Türklerin İslam Tasavvuru, İstanbul: Dergah Yayınları 2016.
• Şirin, Hatice, Eski Türk Yazıtları (Söz Varlığı İncelemesi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2016.
• Tanyu, Hikmet, Türklerin Dini Tarihçesi, İstanbul: Türk Kültür Yayını 1978.
• Taş, İsmail, Türk Düşüncesinde Kozmogoni ve Kozmoloji, Konya: Kömen Yayınları 2002.
• Turhan, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi 1979.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türk Tefekkürü Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2007.