Osmanlı’da Vakıf-Külliye-Şehir İlişkisi

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 151 - 164, 20.09.2017

Nilüfer Ateş

Öz

Bu çalışmada, vakfın tanımı ve tarihî süreci hakkında kısa bilgi verildikten sonra Osmanlı döneminde vakıfların önemli bir kısmını teşkil eden külliyelerin, şehirlerin fizikî yapısı üzerindeki etkisi incelenmiştir. Osmanlı şehir kimliğinin temelleri, külliye sistemleri ile atılmıştır. Sırasıyla Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapan Bursa, Edirne ve İstanbul, padişahların inşa ettirdikleri külliyelerle Osmanlı şehrine dönüştürülürken yeni fethedilen boş yerler de külliyeler ve diğer vakıf yapılarıyla köy, kasaba, şehir ve mahalle gibi yerleşim birimleri haline getirilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, vakıf, külliye, şehir

Osmanlı’da Vakıf-Külliye-Şehir İlişkisi

Öz

In this study, after brief information about the definition of the waqf and the historical process, the effects of the complexes on the physical structure of the cities, which constitute a significant part of the waqfs in the Ottoman period, were examined. The bases of Ottoman city identity were laid with the complex systems. Bursa, Edirne and Istanbul, which were the capital of the Ottoman Empire respectively, were converted into the Ottoman city by the mausoleums built by the sultans and the newly conquered vacant places were transformed into settlement units such as villages, towns, cities and neighborhoods by the complexes and other waqfs.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, waqf, complex, city

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Akozan, Feridun, “Türk Külliyeleri”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 8 (1969), s. 303-308.
• Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Âl-i Osmân Âşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2 (1942), s. 279-386.
• Barkan, Ömer Lütfi – Ayverdi, Ekrem Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul: Baha Matbaası, 1970.
• Barkan, Ömer Lütfi – Meriçli, Enver, Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Başol, Samettin, “Bursa Şehrinin Gelişmesinde XV. Yüzyıl Bursa Vakıflarının Rolü”, Bursa Defteri, Bursa: Bursa Kültür ve Sanat Yayınları, 2003, s. 82-112.
• Cantay, Gönül, Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2002.
• Cezar, Mustafa, “Osmanlı Klasik Dönem İmar Sistemi”, IX. Türk Tarih Kongresi: Ankara 21-25 Eylül 1981 Kongreye Sunulan Bildiriler, I-III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989, s. 1391-1414.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Külliye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXVI, 542-544.
• Demirel, Ömer, Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Ergenç, Özer XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi, Yönetimi, Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine Bir Araştırma, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Ertuğ, Zeynep Tarım, “İmaret”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXII, 219-220.
• Eyice, Semavi, “Çeşme”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XVIII, 277-287.
• Gökbilgin, M. Tayyib, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, İstanbul: İşaret Yayınları, 2007.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî er-Rüveyfiî (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, I-XV, Beyrut: Dâr-ı Sâdır, 1414.
• İnalcık, Halil, “Bursa”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), VI, 445-449.
• Öcalan, Hasan Basri ve dğr., Bursa Vakfiyeleri-I, Bursa: Bursa Kültür A.Ş., 2013.
• Kayaoğlu, İsmet, “Vakfın Menşei Hakkındaki Görüşler”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 11 (1977), s. 49-55.
• Köprülü, M. Fuat, “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2 (1942), s. 1-35.
• Kuban, Doğan, “Anadolu-Türk Şehri Tarihî Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları 7 (1968), s. 53-73.
• Müderrisoğlu, Fatih, “Osmanlı Devleti’nde Vakıf Medeniyeti: Bani ve Şehir İlişkisi”, Vakıf Medeniyeti ve Şehir (Sempozyum), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2013, s. 51-60.
• Neşrî, Mehmed, Kitâb-ı Cihan-nümâ, I-II, (yay. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Oruç, Hatice, “Bosna Sancağında Şehirlerin Kuruluşunda Vakıfların Rolü: Yeni Bazar ve Saraybosna Örneği”, Vakıf Medeniyeti ve Şehir (Sempozyum), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2013, s. 169-173.
• Ömer Hilmi Efendi, Ahkâmu’l-Evkâf, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1307.
• Öztürk, Nazif, “İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 29 (2005), s. 7-20.
• Ruben, Walter, “Buddhist Vakıfları Hakkında”, (trc. Meliha Torkak), Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2 (1942), s. 173-181.
• Sevim, Sezai-Öcalan, Hasan Basri, Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı Osmanlı Tarihi, 4. cilt, I. Bölüm, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu, I-V, İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 14 (1982), s. 1-27.