Fārābī’s “Al-Fuṣūl Al-Khamsah”: An Analysıs And Translatıon

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 1, 17 - 72, 01.08.2018

Yaşar Aydınlı

Öz

Fārābī’s “al-Fuṣūl al-khamsah” consists of the essential knowledge that is needed in the beginning of studying logic. The book comprising five chapters preludes a chapter in which the issue of words in terms of general and technical usage is dealt with. In the second chapter, the essential propositions that are known without an analogy and make various forms of thought possible are examined. The issues of “essential and accidental” and “before and after” are respectively examined in the third and fourth chapters. The topic of the last chapter is “the indicating words” in relation to the division of single (mufrad) and compound (murakkab). As Ibn Bājjah, who wrote notes (taʿliqāt) on the book, pointed out, the issues and problems indicated in the book comprise almost whole of the issues of logic directly or indirectly. Thus, it provides required intellectual background for a disciple desiring to learn the art of logic. In the first part of this paper, the content of the book will be analysed considering Ibn Bājjah’s notes in addition to Fārābī’s other works. In the second part, the translation of the book will be added.

Anahtar Kelimeler

Usage Of Words, First Knowledge, Essential-Accidental, Before-After, Noun-Verb-Preposition, Statement, Definition, Description

Fârâbî’nin “el-Fusûlu’l-Hamse” Adlı Eseri: Tahlil ve Çeviri

Öz

Fârâbî’nin
“el-Fusûlu’l-Hamse” adlı çalışması, mantık öğrenimine başlamak için gerekli
olan temel bilgileri içermektedir. Beş bölümden oluşan risale, genel ve teknik
kullanımları çerçevesinde lafızlar konusunu kısaca ele alan bölümle
başlamaktadır. İkinci bölümde, bir kıyasa dayalı olmaksızın bilinen ve
düşünmenin çeşitli formlarını mümkün kılan temel önermeler ele alınmaktadır.
Üçüncü bölümde, “özsel-ilineksel”, dördüncü bölümde ise “önce-sonra” kavramları
üzerinde durulmaktadır. Son bölümün konusu ise, müfret-mürekkep ayrımı
çerçevesinde, delalet eden lafızlardır. İbn Bacc’nin de belirttiği üzere, bu
çalışmada değinilen konular ve işaret edilen problemler mantığın hemen hemen
bütün konularını doğrudan veya dolaylı olarak içermektedir. Dolayısıyla mantık
sanatını öğrenmek isteyen öğrenciye, bu sanatın öğrenimine başlamak için
gerekli zihinsel alt yapıyı sunmaktadır. Çalışmamızın ilk kısmında, Farabi’nin
diğer eserleri yanında İbn Bacce’nin taliklerine de yer vererek, risalenin
muhteva analizi yapılacak, ikinci kısmında ise çevirisi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Lafızların Kullanımı, İlk Bilgiler, Özsel-İlineksel, Önce-Sonra, İsim-Fiil-Edat, Söz, Tanım, Resm

Kaynakça

• Aristo, Kitâbu’l-Burhân, çev., Ebu Bişr Matta b. Yunus, nşr., C. Cehami-R. el-Acem, en-Nassu’l-Kâmil li Mantıkı Aristo, I-II, Beyrut 1999.
• Aristoteles, Metafizik, I-II, çev. A. Arslan, İzmir 1985, 1993.
• Blumberg, Harry, Alfarabi’s Five Chapters on Logic, Proceedings of the American Academy for Jewish Research, vol. 6, (1934-1935).
• Danişpejuh, Muhammed Taki, el-Mantıkıyyât li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408. Dunlop, D. M., Al-Fârâbî’s Introductory Sections on Logic, The Islamic Quarterly, II/4, 1955.
• el-Acem, Refik, el-Mantık inde’l-Fârâbî, I-III, Beyrut 1985-86.
• Aydınlı, Yaşar, Fârâbî’nin Îsâgûcî ey el-Medhal” Adlı Eseri, Diyanet İlmi Dergi, c. 52, sayı 1, Ocak-Mart, 2016.
• Cumbur, Müjgan, Fârâbî Bibliyografyası, Ankara 1973.
• Fahri, Macit, (nşr.) Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıkı’l-Fârâbî, Beyrut 1994.
• Fârâbî, es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Haydarabad 1346.
• Fârâbî, el-Fusûlu’l-Hamse, nşr., nşr, R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî, I-III, Beyrut 1985-86, c.I, s. 63-73.
• Fârâbî, Fusûlu’l-Medenî, nşr., D.M. Dunlop, Cambridge 1961.
• Fârâbî, Kitâbu Katâğûryâs ey el-Mekûlât, nşr, R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî, I-III, Beyrut 1985-86, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Cedel, nşr., Danişpejuh, el-Mantıkıyyât li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Cedel, nşr., R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî, I-III, Beyrut 1985-86, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Elfazı’l-Mustamele fi’l-Mantık, Mantıkta Kullanılan Lafızlar, çev., Yaşar Aydınlı, İstanbul 2016.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Emkineti’l-Mugallita, nşr., Danişpejuh el-Mantıkıyyat li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Emkineti’l-Mugallita, nşr., R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî, I-III, Beyrut 1985-86 içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Hurûf, neşir ve çeviri Ö. Türker, İstanbul 2008.
• Fârâbî, Kitâbu’l-İbâre, nşr, R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî, Beyrut 1985-86, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Kıyâs, nşr., R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî I-III, Beyrut 1985-86, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Kıyâsi’s-Sağir, nşr., R. el-Acem, el-Mantık inde’l-Fârâbî I-III, Beyrut 1985-86, içinde.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Mûsîka’l-Kebîr, tahkik, Gattas A. Haşebe, Kahire 2009.
• Fârâbî, Mebâdiu Ârâi Ehli’l-Medîneti’l-Fâzıla, nşr., A. N. Nader, 8. Baskı, Beyrut 2002.
• Fârâbî, Risâletu’t-Tenbîh alâ Sebîli’s-Saâde, nşr, S. Halifat, Amman 1987.
• Fârâbî, Şerhu’l-Fârâbî li Kitâbi Aristutâlîs fi’l-İbâre, nşr., W. Kutsch-S. Marrow, 2. Baskı, Beyrut 1964.
• Fârâbî, Şerhu’l-İbare Peri Hermeneias Büyük Şerhi, çeviri ve nşr., F. Özpilavcı, İstanbul 2015.
• Fârâbî, Şerhu’l-Kıyas, nşr., M. T. Danişpejuh, el-Mantıkıyyât li’lş-Fârâbî I-III, Kum 1408, içinde.
• Fûrfûriyûs es-Sûrî, Îsâgûcî, çev. Ebu Usman ed-Dımeşki, III/1058 vd., nşr., A. Bedevi, Mantıku Aristo, I-III, Beyrut 1980, içinde.
• İbn Bâcce, “Talîk ale’l-Fusûli’l-Hamse li’l-Fârâbî”, nşr., M. T. Danişpejuh, el-Mantıkıyyât li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408, içerisinde.
• İbn Bâcce, Talîk alâ Îsâgûcî, nşr., M. Fahri, Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıki’l-Fârâbî, Beyrut 1994, içinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk alâ Kitâbi Îsâgûcî li’l-Fârâbî, nşr. M. Fahri, Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıki’l-Fârâbî, Beyrut 1994, içinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk alâ Kitabi’l-Mekulât li’l-Fârâbî, nşr. M. Fahri, Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıki’l-Fârâbî, Beyrut 1994, içinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk alâ Kitabi’l-Mekûlât li’l-Fârâbî, nşr., Danişpejuh, el-Mantıkıyyât li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408, içerisinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk ale’l-Fusûli’l-Hamse, nşr., M. Fahri, Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıki’l-Fârâbî, Beyrut 1994, içinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk İbn Baccce alâ Kitabi’l-Burhan li’l-Fârâbî, nşr. M. Fahri, Teâlîku İbn Bâcce alâ Mantıki’l-Fârâbî, Beyrut 1994, içinde.
• İbn Bâcce, Teâlîk İbn Baccce alâ Kitabi’l-Burhan li’l-Fârâbî, nşr., Danişpejuh, el-Mantıkıyyât li’l-Fârâbî, I-III, Kum 1408, içerisinde.
• İbn Ruşd, Metafizik Şerhi (Telhîsu Mâbadettabîa), çev., M. Macit, İst. 2004.
• İbn Rüşd, Tefsîru Mâbadettabîa, , nşr., M. Bouyges, 3. Baskı, Beyrut 1990.
• İbn Rüşd, Telhîsu Kitâbi’l-Mekûlat, nşr., M. Bouyges, 2. Baskı, Beyrut 1983.
• Özpilavcı, Ferruh, Fârâbî’nin Önerme Anlayışı, İstanbul 2015.
• Sarıoğlu, Hüseyin, Mantık Tarihinde İsaguci Geleneği ve Ebheri’nin Îsâgûcî’si, Ebheri, Îsâgûcî Mantığa Giriş, (metin-çeviri-inceleme, H. Sarıoğlu) İstanbul 1998.
• Türker, Mübahat, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri, DTCF Dergisi, VI, 3-4 Eylül-Aralık 1958; Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri, Ankara 1990.