Osmanlı Hariciyesinde Eflak Moldava (Boğdan) Vilayetlerinde 20. Yüzyıla Kadar Görevlendirilen Yahudiler

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 579 - 595, 26.12.2020

Bülent Şenay

Öz

Bu makale, Osmanlılar tarafından 19. yüzyılda Eflak-Boğdan (bugünkü Romanya) Vilayetlerine gönderilen Yahudi diplomatik temsilcilerle ilgilidir. Tarih boyunca, Osmanlı Devleti’nde Bâb-ı Âli’nin çeşitli temsilcilerin, önce Eflak ve Moldova Prenslik Saraylarında ve daha sonra da Romanya Prenslik Sarayı’nda (1859’dan sonra) ve Kraliyet Sarayı’nda (1866’dan sonra) görmek mümkündür. Bunların arasında “resmi diplomatlar” olarak adlandırılabilecek temsilciler yanında aynı zamanda mali delegeler gibi diğer elçi türlerini de içeriyordu. Aynı zamanda Sultan, o zamanki Konstantiniyye’den gönderilen özel bir temsilciyle veya bugün “fahri konsolos” diyebileceğimiz bir ‘yerel elçi’ tarafından da temsil edilmeyi seçebiliyordu. Osmanlı geleneğinde Bâb-ı Âli’nin bu temsilcileri arasında, tamamı olmasa da çoğu Sefarad kökenli pek çok Yahudi’nin varlığı şaşırtıcı değildir. Öte yandan şaşırtıcı olan bir husus, Osmanlı’yı temsil eden bu Yahudilerin bazılarının aslen diğer devletlerin (mesela Avusturya İmparatorluğu’nun) yasal tebaası olması ve bu durumun, Osmanlı devlet yetkililerinin onları kişisel elçi olarak atamasına engel olmamış olmasıydı. Bu nedenle makale, bu karmaşık diplomatik temsilin 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başına kadar olan gelişiminin izlerini sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Yahudiler, Diplomasi, Yahudi Diplomatlar, Gayrimüslim Diplomatlar, Osmanlı Hariciyesi, Romanya Vilayetleri, Eflak, Boğdan (Moldova).

Jews in the Ottoman Foreign Service Dispatched in the Romanian Principalities (Wallachia and Moldova) Until Early 20th Century

Öz

This paper deals with the Jewish diplomatic representatives dispatched by the Ottomans in the Romanian principalities (Wallachia and Moldova) during the 19th century. Throughout history, various types of representatives of the Ottoman Sublime Porte (Bâb-ı Âli) could be met first at the Wallachian and Moldovan Princely Courts, and later on at Romania’s Princely Court (after 1859), respectively Royal Court (after 1866). These included what could be called “official diplomats,” but also other types of envoys, such as financial delegates. At the same time, the Sultan could choose to be represented by a special emissary sent from Constanti-nople or by a local resident who would serve as what we would call today “honorary consul.” Not surprisingly in the Ottoman tradition, among these representatives of the Sublime Porte one can find a number of Jews, mostly, but not exclusively, Sephardic. Surprising, on the other hand, is the fact that some of these Jews were legal subjects of other states (i.e. the Austrian Empire), but this did not prevent the Ottoman officials from appointing them as their personal envoys. The paper therefore traces the evolution of this complex diplomatic representation from the 16th century until the turn of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Jews, Diplomacy, Jewish Diplomats, Non-Muslim Diplomats, Ottoman Foreign Service, Romanian Principalities

Kaynakça

• “Askhenazi, Solomon” Encyclopaedia Judaica (19 Ekim 2020). https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/ashkenazi-solomon
• Benjamin, Lya et al.(ed.). Izvoare şi mărturii referitoare la evreii din România. 3 Volumes. 2 Parts. Bucharest: Hasefer, 1999.
• Birnbaum, Marianna D., The Long Journey of Gracia Mendes. Budapest/New York: CEU Press, 2003.
• Dadyan, Saro. “Sultan Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid Dönemlerinin Osmanlı Hariciyesinde Üst Düzey Gayrimüslim Bürokrat ve Diplomatlar”. Milli Saraylar 10 (2012), 66-72.
• Deutsch, Gottahard et al.. “Fonseca (Fonsequa) de or da”. Jewish Encylopedia (Access 19 October 2020). http://www.jewishencyclopedia.com/articles/6222-fonseca-fonsequa-de
• Findley, Carter Vaughn. Ottoman Civil Officialdom, A Social History. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1989.
• Iorga, Nicolae (ed.). Corespondența lui Știrbei-Vodă Corespondența politică. Bucharest: Minerva, 1904.
• Kayaoğlu, Taceddin. Osmanlı Hariciyesinde Gayr-i Müslimler 1852-1925. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Kerem, Yitzchak. “The Sephardic Presence in Romania. Tradition and Modernity”. Romania, Israel, France: Jewish Trails. Volume in Honor of Prof. Carol Iancu. Ed. Lucian Zeev Herscovici et al.. Bucharest: University of Bucharest Press, 2013.
• Kılıç, Musa. “Tanzimat Döneminde Osmanlı Hariciye Nezâreti’nin Ermeni Memurla-rı”. Tarih Araştırmaları Dergisi 31/51 ( Mart 2012), 93-124.
• Lewental, D. Gershon. “Fonseca, Daniel de”. Encyclopedia of Jews in the Islamic World. ed. Norman A. Stillman et al.. (Access 19 October 2020). https://referenceworks.brillonline.com:443/entries/encyclopedia-of-jews-in-the-islamic-world%252Ffonseca-daniel-de-SIM_0007880.
• Lupu, Ioan et al. Bibliografia analitică a periodicelor românești (1851-1858). 2 Volumes. 2 Parts. Bucharest: Printing House of the Socialist Republic of Romania’s Academy of Sciences, 1971.
• Rachieru, Silvana. Diplomaţi și supuși otomani în Vechiul Regat. Relaţii otomano-române între anii 1878-1908. “Al. I. Cuza”. Jassy: University Press, 2018.
• Spielmann, Mihai (ed.). Izvoare şi mărturii referitoare la evreii din România. 2 Volumes. 1 Part. Bucharest: Federation of the Jewish Communities in Romania, Documenta-tion Center, Hasefer, 1988.