Değiştirilen Yer Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 1 - 15, 31.12.2019

Muhammet Şen Mehmet Kara

Öz

Coğrafi yerlere veya yerleşim alanlarına verilen adları; köken, anlam ve yapı bakımından araştıran bilim dalına yer adı bilimi denir (Eren, 1966, s. 155). Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren millî olmayan, resmî işlerde ve haberleşmede karışıklığa yol açan ve halkın telâffuz özelliklerine uygun olmayan yer adları, Türkçe adlarla değiştirilmiştir. Bu araştırmada, yabancı dil ve köklerle adlandırılmış coğrafi yerlere verilen Türkçe yer adlarının yapı özelliklerini tespit etmek amaçlanmıştır. Araştırma düzeyine göre betimsel olan bu çalışmada tarama modeli kullanılmıştır. Değiştirilen yer adlarıyla ilgili yapılan arşiv taramasında 3708 sayılı Kararname, daha fazla veri sağladığı için, örneklem seçilmiştir. Bu Kararnamede geçen coğrafi terim kısaltmaları hakkında uzman görüşüne başvurulmuştur. Uzman görüşü doğrultusunda düzenlenen yer adları, yapı özelliklerine göre sınıflandırılmış ve her sınıftaki veri yüzde hesabı yapılarak sayısallaştırılmıştır. Bulgular, Türkiye Türkçesinin yapı özelliklerine göre açıklanmış ve ilgili araştırmalar kısmından yararlanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmada, değiştirilen yer adlarının yapı bakımından türemiş ve birleşik olduğu; birleşik yapılı yer adlarının ise belirtisiz isim tamlaması ve sıfat tamlamasından oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yer Adı Bilimi, Yer Adlarının Gramer Yapıları, Kararname

Kaynakça

• 5442 Sayılı İl İdaresi Kanununun İkinci Maddesinin (D) Fıkrasının Değiştirilmesi Hakkında Kanun (1959). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 21 Mayıs 1959. Sayısı: 10210. Numarası: 7267.
• Ad Değiştirme Kurulu Kuruluş, Görev ve Çalışma İlke ve Usulleri Hakkında Yönetmelik (1983). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 21 Şubat 1983. Sayısı: 17966. Numarası: 83/5935.
• Ada, E. (2012). Eskişehir ili yer adları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Adliyye Vekalet-i Celilesinden Ta’mîmler (1925). Resmî Cerîde. Yayım Tarihi: 17 Haziran 1925. Sayısı: 119.
• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim (3. cilt). Ankara: TDK.
• Albayrak, O. (2011). Ordu ilinin resmi kaynaklarındaki yer adları üzerine incelemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu.
• Albayrak, R. (2004). Toponim teknikleri ve Kafkasya-Borçalı yer adları. Ankara: Berikan. Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Ceylan, U. (2018). Osmaniye ili yer adları üzerine bir dil incelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Coğrafi Adlar Uzmanlar Kurulu Çalışma Esas ve Usullerine İlişkin Yönerge (2004). T.C. İçişleri Bakanlığı. Yayım Tarihi: 15 Temmuz 2004. Numarası: 4431.
• Çelebi, Ü. (2007). Sakarya ili yerleşim yerleri adları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Durna, M. (2013). Yozgat yer adları üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Ekiz, D. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı.
• Eren, H. (1966). Yer adlarımızın dili. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ergin, M. (2011). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Eröz, M. (1984). Sosyolojik yönden Türk yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Gök, A. N. (2013). Kahramanmaraş ili yer adları ve tasnifi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Gökçeer, F. (1984). İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürü Fikri Gökçeer’in konuşması. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (A-N). Ankara: TDK.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (O-Z). Ankara: TDK.
• İl İdaresi Kanunu (1949). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 18 Haziran 1949. Sayısı: 7236. Numarası: 5442.
• Karahan, L. (2012). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ.
• Karasar, N. (1991). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Sanem Matbaacılık.
• “Kırk Kilise” İsminin “Kırklareli”ne Tahvîli Hakkında Kânun (1925). Resmî Cerîde. Yayım Tarihi: 14 Ocak 1925. Sayısı: 82. Numarası: 537.
• Kibar, O. (2005). Türk kültüründe ad verme. Ankara: Akçağ.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri. Ankara: TDK.
• Kurgun, L. (2002). Denizli ili yer adları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Muvahhid Zeki. (1927). Artvin vilâyeti hakkında ma’lûmât-ı umûmîye. İstanbul: Şirket-i Mertebiye Matbaası.
• Önal, A. G. (2018). Batı Antalya yer adları. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Önder, M. (1984). Anadolu şehir adları üzerine efsânelerin oluşumu. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Örnek, S. V. (1995). Türk halkbilimi. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi.
• Özyüksel, S. (2018). Mardin Kızıltepe İlçesi Yer Adları Üzerine Bir Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Rásonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk ad bilimi. Ankara: TDK.
• Şahin, İ. (2007). Türkçe yer adlarının yapısı üzerine. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32, 1-14.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 1104 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 04 Haziran 1962. Numarası: 030 11 1 - 291 15 18.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 2521 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 19 Aralık 1963. Numarası: 080 18 0 - 174 64 20.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 2690 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 26 Haziran 1964. Numarası: 030 11 1 - 305 20 10.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 3427 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 21 Mayıs 1965. Numarası: 030 11 1 - 312 14 7.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 3708 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 15 Eylül 1965. Numarası: 030 11 1 - 314 27 14.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 4371 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 13 Mayıs 1966. Numarası: 030 11 1 - 319 22 17.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 7349 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 19 Haziran 1969. Numarası: 030 11 1 - 345 27 1.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 8479 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 24 Temmuz 1970. Numarası: 030 11 1 - 355 30 17
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 9874 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 01 Eylül 1971. Numarası: 030 11 1 - 369 45 15.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 14897 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 06 Haziran 1975. Numarası: 030 11 1 - 412 32 4.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 16301 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 11 Haziran 1976. Numarası: 030 11 1 - 428 31 15.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. 18034 Sayılı Kararname. Yayım Tarihi: 11 Nisan 1977. Numarası: 030 11 1 - 443 29 7.
• TDK (2019). Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 23-34.
• Ürün, B. (2009). Iğdır ve Ardahan illerinin yer adları ve tasnifi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Van’daki “Saray” Kazası İsminin “Kâzım Paşa”ya Tedbili Hakkında Kararname (1932). İdâre. Yayım Tarihi: 02 Mart 1932. Sayısı: 48. Numarası: 12333.
• Vilayet İdaresi Kanununun 2’nci ve 71’inci Maddelerini Değiştiren Kanun (1936). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 16 Haziran 1936. Sayısı: 3331. Numarası: 3001.
• Vilayet İdaresi Kanununun 2’nci ve 71’inci Maddelerini Değiştiren 3001 Sayılı Kanunun Birinci Maddesini Tadil Eden Kanun (1938). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 28 Haziran 1938. Sayısı: 3945. Numarası: 3451.
• Vilayet İdaresi Kanununun İkinci ve Yetmiş Birinci Maddelerini Değiştiren Kanun (1941). T.C. Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 15 Mayıs 1941. Sayısı: 4809. Numarası: 4025.
• Yıldırım, D. (1984). Coğafya’dan Vatan’a geçiş ve Vatan ile göç ediş problemi. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.