ANTİK KÜLTÜRLERDEN TÜRK KÜLTÜRÜNE AÇILAN KAPI VE EŞİK İNANIŞLARI

Year 2023, , 1 - 18, 25.01.2023

Yeşim Dilek

https://doi.org/10.23897/usad.1242027

Abstract

Kapı, bir mekana girerken ve çıkarken içinden geçilen bir yapı veya bölme alanı olarak tanımlanır. Aslında bu sözlük anlamının ötesinde, mimari olduğu kadar sosyo-kültürel, siyasi, edebi, sanatsal, dini gibi çeşitli çağrışımları da vardır. Yapıların bulunduğu bölgenin iklim koşullarına, yapısal özelliklerine ve kültürel faktörlerine uygun olarak gelişen ve şekillenen kapılar, hem insanların hem de mekânların dilini oluşturan unsurlardır. Kapı bir anlamda mekân sahibinin sosyo-kültürel ve ekonomik ifadesidir. Kapıların mekânları birbirine bağlama, iç mekândan dış mekâna, dış mekândan iç mekâna ya da bir mekândan diğerine geçişi sağlama işlevinin yanı sıra sıcaklığa, suya, neme, gürültüye, toza, böceğe karşı yalıtım, gerektiğinde görüş ve ışık sağlama, iletişim kurma gibi işlevleri de vardır. Birçok çeşidi ve işlevi olan kapıların tarihsel süreçleri incelendiğinde binlerce yıldır şekil, tip ve malzeme kullanımı açısından çok fazla değişmediği görülüyor. Antik çağlardan günümüze kapı ve eşiklerle ilgili inanışların çoğu kültürel etkileşim bağlamında birçok toplumu etkilemiştir. Türk kültüründe de kapı ve eşiklerin antik kültürlerdekine benzer sembolik anlamlarına sıklıkla rastlanmaktadır. Kapılar, anahtar delikleri ve geçitler antik çağlardan bu yana kötü güçler için bir geçit olarak görülmüş ve içeridekileri kötü güçlere karşı korumak için kapı ve eşiğe belirli ritüeller uygulanmıştır. Bu tür uygulamalara eski Türkler arasında ve Anadolu'da hala rastlanmaktadır. Bunun dışında kapının bir tür ölümden sonraki hayata geçiş kapısı olarak görülmesi de eski bir inanıştır. Ev halkını ve konutu korumak için eşik altına gömülen nesneler de aynı doğrultuda antik çağlardan günümüze ulaşan gelenekler arasındadır. Bu çalışmanın amacı, kapı ve eşik inançlarının antik kültürlerden günümüz Türk kültürüne etkisini örnekler ışığında aydınlatmaktır.

Keywords

Antik Kültürler, Türk Kültürü, Kapı, Eşik, Kötü Ruhlar, Ölüm Sonrası

DOOR AND THRESHOLD BELIEFS FROM ANCIENT CULTURES TO TURKISH CULTURE

Abstract

The door defined as a structure or partition space in the place through which is passed when entering and exiting. Beyond this dictionary meaning in fact, it has various other connotations such as socio-cultural, political, literary, artistic, religious as well as architectural. Doors have been developed and shaped in accordance with the climatic conditions, structural features and cultural factors of the region where the buildings are located, and they are the elements forming the language of both people and spaces. In a sense, the door is the socio-cultural and economic expression of the owner of the place. In addition to connecting spaces, providing the function of passing from indoors to outdoors, from outdoors to indoors or from one space to another, doors also have functions such as insulation against temperature, water, humidity, noise, dust, insects, providing vision and light when necessary, and communication. When the historical processes of doors having many types and functions are examined, it is seen that they have not changed much in terms of shape, type and material use for thousands of years. Most of the beliefs about doors and thresholds from antiquity to the present have affected many societies in the context of cultural interaction. The symbolic meanings of doors and thresholds in Turkish culture are frequently encountered, similar to those in ancient cultures. Doors, keyholes and doorways have been seen as a passage for evil forces since antiquity, and certain rituals have been applied to the door and threshold to protect the inside against evil forces. Such practices are still found among the old Turks and in Anatolia. Apart from this, it is an ancient belief that the door is seen as a kind of gateway to life after death. The objects buried under the threshold to protect the household and the dwelling are also among the traditions that have survived since antiquity in the same direction. The aim of this study is to illuminate the impact of door and threshold beliefs from ancient cultures to today's Turkish culture in the light of examples.

Keywords

Ancient Cultures, Turkish Culture, Door, Threshold, Demons, Afterlife

References

• Abbasova, A. (2019). Çadırın Önemi ve Türleri. İlhan Şahin - Fahri Solak Güljanat K. Ercilasun - M. Bilal Çelik Aymira Taşbaş - Erhan Taşbaş (Ed.),Altay Toplulukları: Mesken ve Mesken Kültürü (p. 93-101). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Akkaş, G. (2018). İslam Öncesi Türk Kültüründe ‘Sağ Tarafın’ İfade Ettiği Anlamlar. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Artun, E. (2017). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Balcıoğlu, N. R. (1952). Anadolu’da Cinler, Periler ve Devlere dair İnanışla. Türk Folklor Araştırmaları, II, 35.
• Bayram, Ş. (2003). Kapı/Giriş Mekânı, Anlam ve Tasarımı İçin Tipolojik Araştırma. 19. Yüzyıl Beyoğlu (Pera) Örneği (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Biro, A. (1998). Sanat ve Sanatçıların yarattığı Pencereler ve Kapılar (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Black, J.- Green, A. (2017). Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü. Tanrılar İfritler Semboller, İstanbul: Köprü Kitapları.
• Bottero, J.& Kramer, S. N. (2017). Mezopotamya Mitolojisi (Tümertekin, A. Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Butler, S.A. L. (2017). Mesopotamian Conceptions of Dream and Dream Rituals (Yayınlanmamış Doktora Tezi). University College, London.
• Çifçi, M. (2010). Eski Mısır’da Öte Dünya İnancı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Collins, B. J. (1990). The Puppy in Hittite Ritual. Journal of Cuneiform Studies, XLII/(2), 211-226.
• Demirarslan, D. (2020). Geçmişten geleceğe doğru bir geçiş: Kapılar. Journal of Social and Humanities Sciences Research, VII/(53), 1219-1243.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Duranlı, M. (2019). Saha Türklerinin Geleneksel Yapı Biçimi “Balagan”. İlhan Şahin - Fahri Solak Güljanat K. Ercilasun - M. Bilal Çelik Aymira Taşbaş - Erhan Taşbaş (Ed.),Altay Toplulukları: Mesken ve Mesken Kültürü (p. 111-123). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Duvarcı, A. (2005). Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar. Bilig, XXXII, 125-144
• Eliade, M. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Frazer, J. G. (1900). The Golden Bough: A Study of Magic and Religion. London: Macmillan and Co., Ltd.
• Goetze, A. (1938). The Hittite Ritual of Tunnawi, In Cooperation with E. H. Sturtevant, American Oriental Series 14, New Haven Connecticut.
• Gömeç, S. Y. (2019). Eski Türklerde Barınak ve Şehir Hayatına Dair İzler. İlhan Şahin - Fahri Solak Güljanat K. Ercilasun - M. Bilal Çelik Aymira Taşbaş - Erhan Taşbaş (Ed.),Altay Toplulukları: Mesken ve Mesken Kültürü (p. 291- 307). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Hacip, Y. H. (2008). Kutadgu Bilig. Çev: Reşit Rahmeti Arat (Arat, R. R. Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Hoffner Jr., H. A. (1987). Paskuwatti's Ritual Against Sexual Impotence (CTH 406). Aula Orientalis, V/(2), 271-287.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). Ankara: TTK Yayınları.
• Jacobsen, T. (2017). Karanlığın Hazineleri. İstanbul: Paris Yayınları.
• Kaern, M. (1994). George Simmel’s The Bridge and The Door. Qualitative Sociology 17, no. 4, 397–412.
• Kalafat, Y. (2007). Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları (C.1). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karakul, S. A. (2019). Kapı’nın Dili: Gösterge Bilimsel Bir Yaklaşım. The Journal of International Social Research, VII/(35), 35. 7-14.
• Koca, S. (2002). Büyük Hun Devleti, Türkler Ansiklopedisi. Hasan Celal Güzel, C .I, (Ed.), (p. 687-708). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Özpınar, B. (2022). Türk Çadır Kapıları Üzerine Bir İnceleme. Türklük Bilimi Aratırmaları, no. 51, 137-162.
• Polonsky, J. (2002). The Rise of the Sun God and the Determination of Destiny in Ancient Mesopotamia, in Asian and Middle Eastern Studies (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Faculties of the University of Pennsylvania, the USA.
• Radner, K. (2010). Gatekeepers and Lock Masters: The Control of Access in Assyrian Palaces, A Memorıal Volume for Jeremy Black from Students, Colleagues and Frıends. Edited by Heather
• D. Baker, Eleanor Robson, and Gábor Zólyomi, London: Short Run Press.
• Ragavan, D. (2012). Entering Other Worlds: Gates, Rituals, and Cosmic Journeys in Sumerian Sources. Deena Ragavan (Ed.), Heaven on Earth Temples, Ritual, and Cosmic Symbolism in the
• Ancient World. Michigan: Printed by McNaughton & Gunn, Saline.
• Saraçoğlu, S. & Karakaş, B. (2007). Anadolu Kültürlerinde Kilit (Doğu ve Güneydoğu Örnekleri). Osmanlı Bilimi Araştırmaları IX/(1-2), 137-150.
• Scurkock, J. (2001). Translating Transfers in Ancient Mesopotamia. Paul Mirecki, and Marvin Meyer (Ed.). Magic and ritual in the ancient World. Köln: Leiden Brill.
• Singer, I. (2002). Hittite Prayers. Harry A. Hoffner, Jr., (Ed.). Atlanta: Social of Biblical Literature.
• Snyder, C.& Catanes, J.(1979). Instruduction to Architecture, New York: McGrawHill.
• Tatar, B. (2017). ‘Kutsal Mekân’: Fenomenolojik Bir Analiz, Milel ve Nihal inanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, XIV/(2), 8-22.
• Turgut, M. (2018). Hitit Dini Ritüellerinde Kullanılan Objeler. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Ünal, A. (1996).The Hittite Ritual of Ḫantitaššu from the City of Ḫurma Against Troublesome Years. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Valbelle, D. (1992). Eski Mısır’da Yaşam. (Muhtaroğlu, C. Çev). İstanbul: İletişim Yayınları.