NIZAM AL-MULK’S LIFE OF THOUGHT AND RELIGION

Year 2018, Issue: 8, 32 - 52, 09.10.2018

Ahmet Ocak

Abstract

Nizam al-Mulk was one of the most crucial characters of the Seljukite Empire. His career as a vizier, which lasted twenty-nine years, affected his time. He was orphaned when he was a little child. His father brought up him. He improved himself in the field of science by receiving an education in the up to date sciences of his time. After he worked beside Gaznavid and Seljukite statesmen, he had become the vizier of Alparslan and Malikshah.

Nizam al-Mulk compounded his education and his experiences as a statesman with his personal skills. He collected all the necessary skills to be a successful statesman in his personality. He noticed the importance of Sufis and men of religion for the continuum of state and the well structure of its institutions and he was closely interested in these groups. He founded madrassas, hangahs, ribats for the activities of the Ulama and Sufis. Madrassas of Nizamiyye, which he made built with the permission of Alparslan, were the most important achievement of his attempts on this issue. They strengthened the Sunni school of Islam in accordance with the policies of Seljukite state. Furthermore, they enabled the Seljuks with qualified human source. The scholars who were educated in those madrassas condemned the negative impacts of Shi’ite Fatimid on the Islamic World.

Nizam al-Mulk, as a result of his experiences in administration, followed a different path in political sciences than Maverdi, Juvayni and Gazali. He did not support Caliphate like Maverdi and Juvayni did. In addition, he did not follow a perception that accepted Chaliphate but not reject Sultanate. He supported a thought of Sultanate that relied on the cultural background of the sultans under whom he worked. Additionally, he glamourized that idea of sultanate with Islamic values. He wrote Siyasetname, which was an important opus in this sense. He both elaborated the governing and offered a wide range of historical sources in his work.

Keywords

Nizam al-Mulk, Seljuks, Gazali, Nizamiyye Madrassas, Chaliphate

NİZÂMÜLMÜLK’ÜN DİNÎ VE FİKRÎ HAYATI

Abstract

Selçuklu devrinin önemli bir devlet adamı olan Nizâmülmülk, 29 sene süren vezirlik hayatı ile devrine etki etmiş bir şahsiyettir. Küçük yaşta öksüz kalan Nizâmülmülk, babasının terbiyesinde büyümüş, devrin geçerli ilimlerini tahsil ederek ilmî sahada kendisini yetiştirmişti. Daha sonra Gazneli ve Selçuklu devlet adamlarının yanında çalışmış, sonunda Alparslan’a arkasından da Sultan Melikşah’a vezir olmuştu.

Nizâmülmülk, gerek tahsil hayatı boyunca öğrendikleri gerekse idarî hizmetlerde edindiği tecrübeleri şahsi kabiliyetiyle birleştirerek başarılı bir yöneticide olması gereken vasıfları şahsında toplamıştı. O, devletin devamı ve idarenin sağlamlığı için sûfîler ve din adamların dayanma gereğini görerek, bu zümrelere fazlaca ilgi göstermiş onların faaliyetleri için medrese, hangah ve ribatlarlar inşa ettirmiştir. Bu konuda en büyük başarısı Alparslan’ın izniyle inşa ettirdiği Nizâmiye Medreseleri’dir. Bu medreselerle birlikte Selçukluların devlet politikalarına uygun olarak Sünnî İslâm anlayışının güçlenmesi sağlanmış, aynı zamanda devletin ihtiyaç duyduğu insan kaynağı da buralardan karşılanmıştır. Şiî Fâtımîlerin İslâm dünyasında yarattığı olumsuz etkiler de bu medreseden yetişen şahıslar tarafından engellenmiştir.

Nizâmülmülk, yönetimde edindiği tecrübe sonucunda, bu konuda eser veren Mâverdî, Cüveynî ve Gazâlî gibi siyaset bilimcilerden farklı bir yol izlemiştir. O, Mâverdî ve Cüveynî gibi hilafeti savunmamış, Gazâlî gibi hilafeti kabul eden fakat saltanatı da reddetmeyen bir görüş geliştirmemiştir. Bağlı bulunduğu sultanların tarihten gelen kültür kodlarına uygun saltanat fikrini savunarak bunu İslâmî değerlerle bezemesini bilmiştir. Bu açıdan önem arz eden “Siyâsetnâme” adlı eserini telif etmiştir. Eserinde yönetimin inceliklerini gösterme yanında zengin bir tarihi malzeme de sunmuştur.

Keywords

Nizâmülmülk, Selçuklular, Gazâlî, Nizâmiye Medreseleri, Hilafet

References

• Arslan, Mahmut, “İslâmda Devlet Düşüncesi ve Kutadgu-Bilig”, T.E.D., S.13, (1987), s. 67-108.
• Attâr, Feridüddin, Tezkiretü’l-Evliya, (trc. Süleyman Uludağ), Bursa 1984.
• Câmî, Abdurrahmân b. Ahmed, Nefehâtu’l-Üns, (trc. Lâmiî Çelebî), İstanbul 1993.
• Cebecioğlu, Ethem, “Abdulkahir Ebu’n-Necib Sühreverdî”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları (S.G.A.D.) VII, İstanbul 1995, s. 66-69.
• Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdulmelik, Ğıyâsu’l-Umem fî İltiyâsi’z-Zulem (el-Ğıyâsî), (tah. M.Hılmî-F.Abdulmünim Ahmed), İskenderiye 1989.
• Dayf, Şevki, Tarihu’l-Edebi’l-Arab V, Kâhire 1990.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-İktisâd fi’l-İ‘tikâd, Mısır (tsz).
• Ğanî, Kâsım, Tarihu’t-Tasavvuf fi’l-İslâm, Kâhire 1970.
• Hasaneyn, A. M., , Selâçıka İran ve'l-Irak, Kâhire 1380/1970.
• Hassan, M. Rüknüddin, “Nizâmülmülk”,(çev. Y. Ziya Cömert), İslam Düşünce Tarihi II, İstanbul 1990, s. 375-402.
• Hilmî, Ahmed Kemâleddîn, es-Selâçıka fi’t-Tarihi ve’l-Hadârat, Küveyt 1406/1986.
• Hondmîr, Ğıyâseddin, Düsturu’l-Vüzerâ, (tah. Fuad Abdulmuti es-Seyyâd),Mısır 1980.
• Hüseyin Emîn, Tarihu'l-Irak fi'l-Asri's-Selçukî, Bağdad 1965.
• el-Hüseynî, Sadrddin, Ahbâr üd-Devlet is-Selçûkiyye (trc. N. Lügal), Ankara 1943.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemseddîn, Vefeyâtu’l-A‘yân ve Ebnâu Ebnâi’z-Zamân II, (tah. İhsân Abbâs), Beyrut 1397/1977.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye XII, Kâhire 1413/1992.
• İbn Receb, Zeynuddîn Ebu’l-Ferec el-Hanbelî, Kitâbu’z-Zeyli alâ Tabakâti’l-Hanâbile III , Beyrut (tsz).
• İbnü’l-Adîm, Kemâleddîn Ebu’l-Kâsım, Buğytu’t-Taleb fî Tarihi Haleb, (nşr. Ali Sevim), Ankara 1976.
• İbnü’l-Cevzî, , Ebu’l-Ferec Abdurrahman, el-Muntazam fî Tarihi’l-Umemi ve’l-Mülûk XV, (tah. Muhammed A. el-Atâ- Mustafa A. Atâ ), Beyrut 1412/ 1992.
• İbnü’l-Esîr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan, el-Kâmil fi’t-Tarih XII, Beyrut 1402/1982.
• İbnü’l-İmâd, Şehâbeddin Ebu’l-Feth ed-Dımaşkî, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb III, (tah. A. el-Arnaût- M. el-Arnaût ), Beyrut 1410/1989.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’ün Eseri Siyâsetnâme ve Türkçe Tercümesi”, T.M. XII, (1955), s. 231-256.
• el-Kazvînî, Zekeriya, Asaru'l-Bilad ve Ahbaru'l-İbâd, Beyrut (tsz).
• Korkmaz, Fahrettin, Gazâlî’de Devlet, Ankara 1995.
• Köprülü, F., “Hârizmşahlar”, İA. V/I, s.265-296.
• Köymen, M. Altay, Alp Arslan ve Zamanı II, Ankara 1983.
• ------------, “Selçuklular Devrinde Türk-İran İşbirliği” İran Şahlığı’nın 2500. Kuruluş Yıldönümüne Armağan” İstanbul 1971, s. 293-327.
• Kuşeyrî, Abdulkerim, Kuşeyrî Risalesi, (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul 1978. Lambton, A.K., “el-Fikru’s-Siyâsî İnde’l-Müslimîn”, (trc. H. Mu’nis-İ.S. el-Amed), Turâsu’l-İslâm III, (1399/1978), s. 33-76.
• Marûf, Nâci, Ulemâu’n-Nizâmiyyât ve Medârisu’l-Meşrıki’l-İslâmî, Bağdâd 1393/1973.
• Menekşe, Ömer, “İslam Düşünce Tarihinde Devlet Anlayışı: Mâverdî ve Nizâmülmülk Örneği” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (2005), S 3, s. 193-211.
• Nizâmulmülk, Hasan b. Ali et-Tûsî, Siyâset-Nâme, (trc.M.A.Köymen), Ankara1982.
• en-Nuveyrî, Muhamed b. Kâsım, Kitâbu’l-İlmâm VI, (tah. Azîz Süryâl Atıya), Haydarabad 1393/1973.
• Ocak, Ahmet, Selçukluların Dinî Siyaseti (1040-1092), İstanbul 2002.
• ------------, Selçuklu Devri Üniversiteleri Nizâmiye Medreseleri, İstanbul 2017.
• ------------, “Bir Terör Örgütü Olarak Bâtınîlik ve Selçuklu Ülkesindeki Faaliyetleri” Dinî Araştırmalar Dergisi(Din ve Terör Özel Sayısı), C. VII, S.20, s. 163-178.
• ------------, “Selçuklu Hâkimiyeti Karşısında Oluşan Şiî (Bâtınî)-Haçlı İttifakı ve Doğurduğu Sonuçlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.181 (Temmuz-Ağustos 2009), s. 95-110.
• ------------, “Nizâmiye Medreseleri ve Büyük Selçuklularda Eğitim”, Türkler V, Ankara 2002, s. 721-727.
• ------------, “Büyük Selçuklu Devletinde Vezirlerin Mezhebî Yönü ve Bunun Devlet Politikalarındaki Yansımaları”, Selçuklu Tarihi Bilim ve Düşünce (Bildiriler), Ankara 2014, s.15-40.
• Özaydın, Abdulkerim, “Nizâmülmülk”, DİA XXXIII, s. 194-196.
• Râvendî, Muhamed b. Ali b. Süleyman, Rahat-üs-Sudûr ve Ayet-üs-Sürûr I (Gönüllerin Rahatı Ve Sevinç Alâmeti),(trc. A.Ateş), Ankara 1957.
• Rosenthal, Erwın I.J., Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi, (trc. Ali Çaksu), İstanbul 1996.
• Subkî, Tâceddîn Ebû Nasr, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ III, (tah. A.M.el-Hulv- M.M. et-Tenâhî), Mısır 1964-1976.
• eş-Şâmî, Salih Ahmed, el-İmâmu’l-Gazâlî, Dımaşk 1413/1993.
• Şirvani, Harun Han, İslâmda Siyasî Düşünce ve İdare Üzerine Araştırmalar, (trc. Kemal Kuşçu) , Ankara (tsz).
• Taneri, Aydın, “Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Vezirlik”, Tarih Araştırmaları Dergisi V/8-9 (1967), s. 75-184.
• Tanilli, Server, Yüzyıların Gerçeği ve Mirası İnsanlık Tarihine Giriş I, İstanbul 1990.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 1965.
• el-Uleymî, Ebu’l-Yumn Mucîruddîn, el-Menhecu’l-Ahmed fî Terâcimi Ashâbı el-İmamı Ahmed II, (tah. M. Muhyiddîn Abdulhamîd - Adil Nuveyhid), Beyrut 1404/1984.
• Uludağ, Süleyman, “Aynu’l-Kudat Hemedânî”, S.G.A.D. VII, İstanbul 1995, s. 44-49.
• -------------, “Kuşeyrî”, S.G.A.D. VII, İstanbul 1995, s. 15-18.
• Useyrî, Merîzen Saîd Merîzen, el-Hayâtu’l-İlmiyye fi’l-Irâk fi’l-Asri’s-Selçûkî, Mekke 1407/ 1987.
• (Yaltkaya) M.Şerefeddin, “Selçuklular Devrinde Mezâhib”, T. M. I, (1925), s. 101-118.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ XVIII, (tah. Şuayb el-Arnaût- M.Nuaym el-Arkasûsî), Beyrut 1416/ 1996.
• ------------, Şemseddîn, Tarihu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhiri ve’l-A’lâm (421-430), (tah.Ömer Abdusselâm et-Tedmürî), Beyrut 1414/1993.
• ------------, Şemseddîn Ebû Abdullah, Tezkiretü’l-Huffâz III, Beyrut (tsz).
• Zeydân, Corcî, Tarihu’t-Temeddüni’l-İslâmî II, Beyrut (tsz).
• ez-Zuheylî, M., el-İmâmu’l-Cüveynî, Dımaşk 1412/1992.