RELATIONSHIPS BETWEEN ERMENSHAHS AND GEORGIANS

Year 2019, Issue: 10, 127 - 160, 17.07.2019

Erhan Ateş

Abstract

Keywords

Ermenshahs, Georgians, Ahlat, Sukman II, Ayyubids

AHLATŞAH (ERMENŞAH) - GÜRCÜ MÜNASEBETLERİ

Abstract

Ahlatşahlar 1100 yılında Sökmen el-Kutbî
tarafından Van Gölü’nün kuzeybatı sahilindeki Ahlat’ta kurulmuştur. Gürcü
Krallığı bu dönemde Müslümanlardan bazı bölgeleri ele geçirmiş ve IV. David’in
askerî reformları sayesinde siyasi ve askerî olarak oldukça güçlü bir ülke
haline gelmişti. Ahlatşahlar ise en güçlü dönemlerine Nasıreddin II. Sökmen
devrinde ulaşmışlardı. Ahlatşahlar ile Gürcüler arasındaki çıkar
çatışmalarından dolayı, iki taraf arasındaki ilişkiler 1130’larda gerilmişti.
Bunun ardından Ahlatşahlar diğer Müslüman beylikleri ile ittifak yapmışlar ve
hep birlikte Gürcü birliklerini, Müslümanların topraklarından çıkartmak için
bir dizi savaşa başlamışlardı. Bu mücadelelerden bazılarını Gürcü kuvvetleri
kazanırken, bazılarını ise Türkler kazanmışlardır. 1160’larda iki taraf
arasındaki ilişkilerin tekrardan gerildiği görülmektedir. Gürcülerin bazı
önemli Müslüman şehirlerini ele geçirmelerinden sonra, Gürcülere karşı tekrar
Müslüman beyliklerden meydana gelen koalisyonlar meydana getirilmiştir. İttifakların
temel amacı, Gürcü Krallığı’nın gücünün yayılmasını engellemekti. Ahlatşahlar
bu dönemde onlara karşı oluşturulan neredeyse bütün seferlere iştirak
etmişlerdir. Bu mücadelelerin sonucunda Gürcü orduları ele geçirdikleri
yerlerden çekilmek zorunda kalmışlardır. II. Sökmen’in oğlu olmadığından,
Ahlatşahlar Devleti onun ölümünün ardından memlûk kökenli komutanlar tarafından
idare edilmiştir. III. Giorgi’nin hayatını kaybetmesinden sonra, Kraliçe Tamara
1184 yılında tahta çıkmıştır. Bu dönemde Gürcü Krallığı’nın akınları çoğunlukla
Ahlat ve çevresine yoğunlaşmıştı. Eyyûbîler, son Ahlatşah’ın vefatının ardından,
Ahlat halkının daveti ile 1207 yılında Ahlat’ı kontrol altına almışlardır.

Keywords

Ahlatşahlar, Gürcüler, Ahlat, II. Sökmen, Eyyûbîler

References

• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, haz. Erdoğan Merçil, II, İstanbul 1977.
• Artuk, İbrahim, “Ahlat Emiri Bektimur’un Sikkesi”, Tarih Dergisi, C.1, S.2, İstanbul 1950, ss.385-388.
• Ateş, Erhan, “Selçuklu-Gürcü Mücadelelerinde Bir Dönüm Noktası Didgori Savaşı (1121) ve Sonuçları,” Tarih Araştırmaları Dergisi, 35/60, 2016, ss.73-96.
• Ayan, Ergin, “Merâga Atabegi Arslan Aba Hasbeg”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 13, 2007, ss.133-146.
• Azîmî, Azîmî Tarihi Selçuklular Tarihi Dönemiyle İlgili Bölümler (H.430-538/39=1143/44), haz. Ali Sevim, Ankara 2006.
• Bala, Mirza, “İl-deniz”, İA, V/II, İstanbul T.Y. ss.961-964.
• Bedirhan, Yaşar, Selçuklular ve Kafkasya, Ankara 2014.
• Berdzenişvili, Nikoloz -Simon Canaşia [İvane Cavahişvili], Gürcüstan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar), çev. Hayri Hayrioğlu, İstanbul 2000.
• Bezer, Gülay Öğün, “İldeniz, Şemseddin”, DİA, 22, İstanbul 2000, ss.81-82.
• Bezer, Gülay Öğün, “Şeddadiler”, DİA, 38, İstanbul 2010, ss.409-411.
• Bünyadov, Ziya, Azerbaycan Atabegleri Devleti, çev. İlyas Kemaloğlu, İstanbul 2017.
• Çakıroğlu, Hülya, Müffericü’l Kürûb’a Göre Selâhaddin Eyyûbî Sonrası ve el-Melikü’l Âdil Dönemi (h. 590-615 / m. 1194-1218), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2008.
• Coşkun, Derya, “XII. Yüzyıl Ortalarında Ani’de Siyasi İki İsyan; Ermeni Papazları”, Yeni Türkiye Dergisi, 60, 2014, ss.1-8.
• Çiloğlu, Fahrettin, Dilden Dine, Edebiyattan Sanata Gürcülerin Tarihi, İstanbul 1993. Çoğ, Mehmet, “Ortaçağ’da Kafkasya Havzasında Kıpçaklar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 19, 2015, ss.57-74. Ebi’l-Fidâ, el-Muhtasar fî Ahbâri’l-beşer, II, Beyrut 1997/1417.
• Erdem, İlhan, “Doğu Anadolu Türk Devletleri”, Türkler, 6, Ankara 2002, ss.383-424.
• Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara 2007.
• Ertuğrul, Ali, Niğdeli Kadı Ahmed’in el-Veledü’ş-Şefîk ve’l-Hâfidü’l-Halîk’ı (Anadolu Selçuklularına Dair Bir Kaynak, c. I, Ankara 2015.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraus), Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, c. II, Ankara 1987.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraus), Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, c. I, Ankara 1999.
• Gümüş, Nebi, “İlk Anadolu Selçuklu-Gürcü Karşılaşması: Pasinler Savaşı ve Sonuçları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI/6, 2006, ss.199-219.
• Gürcistan Tarihi, Gürc. çev. M. Brosset, Türk. çev. Hrand Andreasyan, haz. Erdoğan Merçil, Ankara 2003.
• Ibn Khallikan’s Biographical Dictionary, trans. Mac Guckin de Slane, III, Paris 1871.
• İbn Kalânisî, Şam Tarihne Zeyl –I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi-, çev. Onur Özatağ, İstanbul 2015.
• İbn Kesîr, El-Bidaye ve’n-Nihaye, Büyük İslâm Tarihi, çev. Mehmet Keskin, 12, 13, İstanbul TY.
• İbnu’l-Ezrak Ahmed b. Yûsuf b. Ali, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran, Erzurum 1992.
• İbnü’l-Esir, İslâm Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, 10, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1987.
• İbnü’l-Esir, İslam Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, c.12, çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1987.
• Kafesoğlu, İbrahim, Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah, İstanbul 1973.
• Mhitar Koş, Alban Salnamesi, Azb. Türkç. çev. Ziya Bünyadov, Tür. Türkç. çev. Yusuf Gedikli, İstanbul 2006.
• Karamanlı, Hüsamettin M., “Gürcistan”, DİA, 14, İstanbul 1996, ss.311-313.
• Kartlis Tskhovreba -A History of Georgia-, Ed. Roin Metreveli, Stephen Jones, Tbilisi 2014
• Kaya, Önder, Selahaddin Sonrası Dönemde Anadolu’da Eyyûbiler, İstanbul 2007.
• Kayhan, Hüseyin, “Azerbaycan Atabeyleri İldenizlilerin Kafkasya Politikası ve Gürcü Krallığı”, Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, Sakarya 2017, ss.195-217.
• Keleş, Nevzat, “Şeddadiler”, Kürtler (Tarih), ed. Adnan Demircan, Mehmet Akbaş, İstanbul 2015, ss.157-170.
• Keleş, Nevzat, Şeddâdîler (951-1199) Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı, İstanbul 2016.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Kars Tarihi, I, İstanbul 1953.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Kars-Arpaçayı Boyları Eski Merkezi Anı Şehri Tarihi (1018-1236), Ankara 1982.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Yukarı Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, İlk Kıpçaklar (M.Ö. VIII.-M.S. VI. yy.) ve Son Kıpçaklar (1118-1195) ile Ortodoks-Kıpçak Atabekler Hükümeti (1267-1578), Ankara 1992.
• Köprülü, Mehmet Fuat, “Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları”, Belleten, VII/27, Ankara 1943, ss.379-522.
• Köymen, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara 2004.
• Lordkipanidze, Mariam, Georgia in the 11th-12th Centuries, ed. George B. Hewitt, Tbilisi 1987.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, TTK Basımevi, Ankara 1991.
• Metreveli, Roin, Georgia, Nashville-Tennessee 1995.
• Metreveli, Roin, The Golden Age -Georgia from the 11th Century to the First Quarter of the 13th Century-, Tbilisi 2010.
• Minorsky, V., Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladdin: I. New Light on the Shaddadids of Ganja, II. The Shaddadids of Ani, III. Prehistory of Saladin, London 1953.
• Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Râvendî, Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), I-II, çev. Ahmed Ateş, Ankara 1999.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi I Horasan- Irak, Suriye ve Kirman Selçukluları, yay. Ali Öngül, İzmir 2000.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi II Anadolu Selçukluları ve Beylikler, yay. Ali Öngül, İzmir 2001.
• Müverrih Vardan, “Türk Fütühatı Tarihi (889-1269)”, Tarih Semineri Dergisi, çev. Hrant D. Andreasyan, ½, İstanbul 1937.
• Oflaz, Abdulhalim, Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Eyyûbîler (Melik Âdil Dönemi), İstanbul 2019.
• Öngül, Ali, Büyük Selçuklular, İstanbul 2016.
• Özaydın, Abdülkerim (b), “Ahlatşahlar”, Doğuşundan Günümüze Büyük İslam Tarihi, 8, İstanbul 1989, ss.194-206.
• Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (489-511/1105-1118), Ankara 1990.
• Özaydın, Abdülkerim, “Berkyaruk”, DİA, 5, İstanbul 1992, ss.514-516.
• Özaydın, Abdülkerim (d), “Saltuklular”, DİA, 36, İstanbul 2009, ss.54-56.
• Özaydın, Abdülkerim (a), “Ahlatşahlar”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, ed. Haşim Şahin, Ankara 2016, ss.115-128.
• Özaydın Abdülkerim (c), “Saltuklular”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, ed. Haşim Şahin, Ankara 2016, ss.89-99.
• Rayfield, Donald, Edge of Empires A History of Georgia, London 2012.
• Ṣadruddîn Ebu’l-Ḥasan ‘Ali İbn Nâṣır İbn ‘Ali El-Ḥüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, Ankara 1999.
• Samouel D’Ani, Tables Chronologiques, Collection D’Historiens Arméniens, II, fra. trans. Marie F. Brosset, S. Petersbourg 1876
• Sevim, Ali -Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Ankara 1989.
• Smbat Sparapet's Chronicle, çev. R Bedrosian, New Jersey 2005.
• Step’annos Orbelean’s History of the State of Sisakan, çev. Robert Bedrosian, New Jersey 2012-2015.
• Streck, M. “Ahlat”, İA, I, İstanbul 1978, ss.160-161.
• Subaşı, Ömer, Gürcü-Moğol İlişkisi -Güney Kafkasya 1220-1346-, İstanbul 2015.
• Suryani Patrik Mihailin Vakainamesi II. Kısım (1042-1195), çev. Hrant D. Andreasyan (TTK kütüphanesindeki neşredilmemiş nüsha).
• Sümer, Faruk, “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”, Belleten, L/97, Ankara 1986, ss.447-494.
• Sümer, Faruk, “Ahlatşahlar”, DİA, 2, İstanbul 1989, ss.24-28.
• Sümer, Faruk, “Arslanşah b. Tuğrul”, DİA, 3, İstanbul 1991, ss.404-406
• Sümer, Faruk, “Tuğrul Şah”, DİA, 41, İstanbul 2012, ss.346-347.
• Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara 2015.
• Şeşen, Ramazan, Eyyûbîler (1169-1260), İstanbul 2012.
• The Chronicle of Michael the Great, Patriarch of the Syrians, trans. Robert Bedrosian, New Jersey 2013.
• Tellioğlu, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Trabzon 2009.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 2013.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 2013.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 2016.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara 2000.
• Vardan Arewelts'i, Vardan Arewelts'i's Compilation of History, trans. R. Bedrosian, New Jersey 2007.
• Yaşa, Recep, Bitlis’te Türk İskanı (XII.-XIII. Yüzyıl), Ankara 1992.
• Yaşa, Recep, “Ahlatşahlar”, Türkler, 6, ed. Hasan Celal Güzel vd., Ankara 2002, ss.484-490.
• Yaşa, Recep, “Doğu Anadolu’da Bir Türk Kültür Merkezi: Ahlat”, Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 2, 2013, ss.15-27
• Yınanç, Mükrimin Halil, “Arslan-Şah”, İA, 1, İstanbul 1978, ss.610-615.
• Yınanç, M., “Bitlis”, İA, 2, İstanbul 1979, ss.661-664.