NİĞDE HAMAMLI (KURDUNOS) KARAMANLI KİLİSESİNİN SÜSLEMELERİNDE İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EVREN İKONOGRAFİSİNE AİT İZLER

Year 2021, Issue: 15, 235 - 270, 03.02.2022

Cemal Ekin

https://doi.org/10.23897/usad.1067849

Abstract

Ortodoks Hristiyanların Türkçe’den başka dil bilmeyenlerine “Karamanlı” denmektedir. Karamanlıların konuştukları Türkçeye : ‘’Karamanlıca, Karamanlı Türkçesi, Karaman Türkçesi’’ denir. Karamanlılar ise konuştukları dili: ‘’Yavan Türkçe, Türkçe, açık Türkçe, sade Türkçe, kaba Türkçe, Türk dili veya Anadolu lisanı’’ olarak adlandırmışlardır.
Mübadele ile Yunanistan’a gönderilen Karamanlıların yaşadıkları yerleşimlerde bıraktıkları taşınmazlar arasında kiliselerin özel bir yeri vardır. Yaşadıkları yerlerin kanıtı olan bu kiliselerin Türkçe kitâbeleri yanında bu yapıların süsleme programları Karamanlıların kültürel hafızalarına ait veriler ortaya koyması bakımından oldukça değerlidir.
Bu çalışmada Niğde’nin Hamamlı (Kurdunos) Mahallesinde bulunan Karamanlı Kilisesine ait mimari plastik süslemelerdeki Türk evren ikonografisine ait izler takip edilecektir. Böylece Hristiyanlık öncesi Türk inanışlarının Müslüman Türklerde olduğu gibi Hristiyan Türklerde de devam ettirildiği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Karamanlılar, Karamanlıca, Hamamlı, evrenbilim, ejder, Kurdunos

TRACES OF PRE-ISLAMIC TURKISH UNIVERSE ICONOGRAPHY ON THE DECORATIONS OF KARAMANLI NIGDE HAMAMLI (KURDUNOS) CHURCH

Abstract

Orthodox Christians who do not speak any language other than Turkish are called "Karamanlı". The Turkish spoken by Karamanians is called "Karamanlidika,, Karamanli Turkish, Karamanian Turkish". Karamanians, called the language they spoke: "Pure Turkish, Turkish, open Turkish, plain Turkish, rough Turkish, Turkish language or Anatolian language".
Among the immovable assets left by karamanians who were sent to Greece by exchange, churches have a special place. In addition to the Turkish inscriptions of these churches, which are evidence of the places where they live, the decoration programs of these structures are very valuable in terms of revealing data on the cultural memory of the Karamanians.
In this study, traces of the Turkish universe iconography will be followed in the architectural plastic decorations belonging to the Karamanlı Church located in the Hamamlı (Kurdunos) neighborhood of Niğde. Thus, it will be tried to show that pre-Christian Turkish beliefs are continued in Christian Turks as well as Muslim Turks.

Keywords

Karaman people, Karamanlidika, Hamamlı, cosmology, dragon, Kurdunos

References

• Anzerlioğlu, Y. (2003). Karamanlı Ortodoks Türkler. Ankara.
• Anzerlioğlu, Y. (2009). Tarihî verilerle Karamanlı Ortodoks Türkler. Hacı Bektaş Velî Dergisi, (51), 171-188.
• Balta, E. (1990). Anadolu’lu Türkofon Hristiyan Ortodoksların Ulusal bilinçlerini araştırmaya yarayan kaynak olarak Karamanlıca kitapların önsözleri. Tarih ve Toplum, XIII/(74), 84.
• Bayat, F. (2015). Türk mitolojik sistemi, ontolojik ve epistemolojik bağlamda Türk mitolojisi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Çetin, Y. (2017). Türk-İslam sanatında gamalı Haç (Svastika) ile çarkıfelek motiflerinin köken ve İkonografik anlamları üzerine bir değerlendirme. Social Sciences Studies Journal, III/(8), 353-365.
• Çoruhlu, Y. (2017). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Dinçer, F. (2014, 15 Ocak). Kurdunos (hamamlı) tarihine bir bakış -2. Milliyet Blog.
• Eckmann, J. (1950). Yunan harfli Karamanlı imlâsı hakkında. Türk Dili ve Tarihi Hakkında Araştırmalar, 27-31.
• Ekin, C. (2013). Kayseri’de Grek harfli türkçe (Karamanlıca) kitabeli kiliseler, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, Saraybosna / Bosna-Hersek.
• Ekin, C. (2014). Sahiplenilmemiş miras: Grek harfli Türkçe (Karamanlıca) kitabeli eserler. Üçüncü Uluslararası Dil ve Edebiyat Konferansı “Avrupa’da Türkçe” (s. 123-139). Tiran/Arnavutluk.
• Ekin, C. (2019). Karamanlıca (Grek Harfli Türkçe) Kitabeli Kiliseler (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Ekin, C. (2017). Karamanlıların soy kütükleri : Karamanlıca (Grek harfli Türkçe) kitabeli mezar taşları. Sanat Tarihi Dergisi, XXVI, 221-241.
• Ekincikli, M. (1998). Türk Ortodoksları. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Ekiz, M. (2011). Niğde’deki Hristiyan Türk kiliselerinde yer alan ejder figürleri: İkonografik açıdan bir bakış. Sanat Tarihi Dergisi, XX/(1), 39-62.
• Esin, E. (2006). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (1972). “KÜN-AY” (Ay- yıldız motifinin Proto Türk devrinden Hakanlılara kadar ikonografisi. VII. Türk Tarih Kongresi (25-29 Eylül 1970), Kongreye Sunulan Bildiriler (s. 313-360). Ankara: TTK Basımevi.
• Eckmann, J. (1950). Yunan harfli Karamanlı imlâsı hakkında. Türk dili ve tarihi hakkında araştırmalar. 27-31.
• Eyice, S. (1980). Anadolu’da Karamanlıca kitabeler II (Grek harfleriyle Türkçe kitabeler). Belleten, XLIV/(176), 683-696.
• Hild, F. & Restle, M. (1981). Kappadokien (Kappadokia, Charsianon Sebastei und Lykandos), Tabula Imperii Byzantini 2. Wien: Verlag der Österreischischen Akademie der Wissenıschaften. p.183.
• Kahya, H. (2008). Karamanlıca bir eser yeni hazne ve dil özellikleri (imla özellikleri ve ses bilgisi). Turkish Studies, III/(6), 367-408.
• Kaşgarlı Mahmud. (1941). Dîvânu Lugâti't-Türk. Ankara: TDK Yay.
• Kuehn, S. (2014). The Dragon in transcultural skies: Its celestial aspect in the medieval Islamic world. Spirits in Transcultural Skies Auspicious and Protective Spirits in Artefacts and Architecture Between East and West. Heidelberg: Springer.
• Koca, S. (2003). Türk kültürünün temelleri (C. 2). Ankara: Kültür Yay.
• Kocaman, M. (2016). Niğde’nin geç dönem Osmanlı kiliseleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Kuban, D. (1999). Batıya göçün sanatsal evreleri; Anadolu’dan önce Türklerin sanat ortaklıklar (1. bs.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Lebides, A. M. (1899). A. M. Ai en Monolithas Monaites Kappadokias Kai Lykaomas.
• Miller, M. G. (1974). The Karamanli-Turkish Texts: The Historical Changes İn Their Script And Phonology (Unpublished phd thesis). Indiana University, Indiana.
• Açıkgöz, F., Demir, F., Eryaman, M. & Tektaş M. (Haz.). (2009). Niğde kültür envanteri. (F. Açıkgöz Koor.). Niğde: Tekten Basın Yayın Ltd.Şti.
• Ögel, B. (1994). Türk Mitolojisi (C. 2). İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'nın taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öger, A. – Özdem, O. (2014). Karamanlıca bir eser: Nevşehir salnamesi (1914). Nevşehir Üniversitesi Yayınları.
• Önen, Y. (1992). Hans Dernschwam, İstanbul ve Anadolu’ya seyahat günlüğü. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Ötüken, S. Y. (1980). Kapadokya Bölgesinde Bizans Mimarisi Araştırmaları (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Parman, E. (1988). Niğde ve Çevresi Araştırmaları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, V/(2), 133-135.
• Pekak, M. S. (1999). 18. ve 19. yy.larda Niğde ve çevresinde Hristiyan dini mimarisi. T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı I (s. 25-48). Tarsus.
• Pekak, M. S. (2009). Kappadokia bölgesi Osmanlı dönemi kiliseleri : örnekler , sorunlar, öneriler. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, XXVI/(2), 249-277.
• Podskalsky, G. (1982). Chistentum und theologische Literatur in der Kiever Rus, s.245.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. İstanbul: Örgün Yay.
• Uraz, M. (1992). Türk mitolojisi. İstanbul.
• Vasilopulos, A. H. (1975, Nisan). Atina. http://www.pigizois.net/index.htm