Konya-Karatay Medresesi’nin Taçkapısı Üzerine Yeniden Düşünmek

Year 2024, Issue: 21, 79 - 110, 31.12.2024

Ziya Kenan Bilici

https://doi.org/10.23897/usad.1541121

Abstract

Anadolu’da Selçuklu çağının en dikkat çekici yapılarından biri de Konya’daki Karatay Medresesi’dir. Bugüne kadar birçok çalışmaya konu edilen yapının, Selçuklu çağının anıtsal bir tasarımını oluşturan taçkapısının yeniden ele alınarak restitüsyon esaslı bir çalışmaya konu edilmesinde yarar vardır.
Karatay Medresesi'ne ait olduğu düşünülen taçkapının, varsayımsal olarak, “Alāeddîn Camii”nin kuzey cephesinde yer alan ve Muhammed bin Havlan el-Dımışkî tarafından 1219/20 yılları arasında yapılmış mermer portal ile eş zamanlı olarak inşa edildiği ve aslî yerinin de geçmişte “Alāeddin Camii”ne yakın bir mevkide olduğu ileri sürülebilir. Bu bağlamda, mermer kaplı bu anıtsal taçkapının, Selçuklu Sarayı'nın bulunduğu “Alâeddîn Tepesi”nin eteğinde, Selçuklu çağında kentin dış suru üzerindeki kapıdan başlayarak, Karatay Medresesi ile Kemâleddîn Rumtaş Medresesi arasından geçen ana arterinin güney ucunda ve “Kılıç Arslan Köşkü”nün önündeki hendeğin üzerinde yer alan anıtsal bir burcun cephesine adeta emperyal bir “Porticus” gibi tasarlanarak yerleştirildiği ve geçmişte “Bâb’ûs-Sultan” diye bilinen Konya'nın “Sultan Kapısı” olduğu söylenebilir.

Keywords

Konya, Karatay Medresesi, Celâleddîn Karatay, Muhammed bin Havlan el-Dımışkî, Sultan Kapısı

Rethinking on the Portal of Karatay Madrasa, Konya

Abstract

One of the most remarkable buildings of the Seljuk era in Anatolia is the Karatay Madrasa in Konya. The portal of the building, which has been the subject of many studies to date, is a monumental design of the Seljuk era, and it would be beneficial to reconsider this portal and conduct a restitutive study focused on it.
It can be hypothesized that the portal, which is thought to belong to the Karatay Madrasa, was built by Muhammad ibn Khawlan al-Dimashqī between 1219/20, simultaneously with the marble portal placed on the wall of the northern façade of the “Alāeddin Mosque”, and that its original location was at a site near the “Alāeddin Mosque” at that time. In this context, it is possible that this monumental marble-covered portal is located at the foot of the “Alāeddin Hill” where the Seljuk Palace was located, starting from the gate on the outer wall of the city in the Seljuk era, at the southern end of the main artery passing between the Karatay Madrasa and Kemāleddīn Rumtaş Madrasa, the “Kılıç Arslan II Pavilion”, was designed and placed like an imperial porticus on the façade of a monumental bastion located on the moat in front of the pavilion and can be said to be the “Sultan's Gate” of Konya, known as “Bâb al-Sultan” in the past.

Keywords

Konya, Karatay Madrasa, Celāleddīn Karatay, Muhammad ibn Khawlan al-Dimashqī, Bāb āl-Sultan

References

• Akok, M. (1970). Konya Karatay Medresesi röleve mimarisi. Türk Arkeoloji Dergisi, 18/2, 5-28.
• Akok, M. (1977). Konya'da restore edilme yoluyla kurtarılması düşünülen üç Selçuklu eseri: Sırçalı, Karatay ve İnce Minareli Medreselerin restorasyon projeleri. Türk Arkeoloji Dergisi, 41, 48-78.
• Akyurt, Y. (2024). Resimli Türk abideleri (C. 8). Ankara.
• Allen, T. (1999). Ayyubid architecture. California. http://www. sonic.net/~tallen/palmtree/ayyarch/ch5.htm#alep.mashh. Erişim Tarihi: 25.06.2024.
• Atçeken, Z. (1998). Konya şer’iyye sicil kayıtlarına göre Konya Selçuklu medreselerinde Osmanlılar zamanında görev yapan müderrisler. Y. Küçükdağ (Ed.) Yeni İpek Yolu (C. I) içinde (s. 53-62). Konya: Konya Ticaret Odası yay.
• Bayram, S. & Karabacak, A. H. (1981). Sahib Atâ Fahrü’d-dîn Ali’nin Konya, İmaret ve Sivas Gökmedrese vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, 13, 31-69.
• Bilici, Z. K. (1989). Antalya Müzesi’ndeki bir Selçuklu kitâbesi üzerine düşünceler. Antalya 3.Selçuklu semineri bildirileri içinde (s. 45-49). İstanbul.
• Cantay, T. (1987). Konya Karatay Medresesinin inşa tarihi ve kapısının mimari kuruluşu. Rölöve ve Restorasyon Dergisi. 6, 25-30.
• Duggan, M. (2016). S. Redford, intercession and succession, enlightenment and reflection: the inscriptional program of the Karatay Madrasa, Konya. Ed. A. Eastmond, Viewing Inscriptions in the Late Antique and Medieval World. Cambridge (2015) 148-169. Cambridge University Press, Hardback, 275 Pages (73 Illustrations) ISBN: 9781107092419. LIBRI, Kitap Tanıtımı, Eleştiri ve Çeviri Dergisi. II, 1-62.
• Duran, R. (2001). Selçuklu devri Konya yapı kitâbeleri (inşa ve ta'mir). Ankara.
• Eflâkî, A. (1973). Âriflerin menkıbeleri (C. I). (Yazıcı, T. Çev.). İstanbul.
• Eminoğlu, M. (2012). Konya Karatay Medresesi yazı incileri. Konya.
• Erdemir, Y. (2015). Karatay Medresesi çini eserleri müzesi. Konya.
• Gedik, A. (2004). Karatay Medresesi Taçkapısı’ndaki celî yazıların hat sanʼatı bakımından değerlendirilmesi. İstem. 3, 165-189.
• Güven, R. (2004). Mevlana Celaleddin ve Şems-i Tebrizi (Arpaguş, S. Çev.). M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 135-148.
• Hamdîzâde, A. (1915). Ala’eddin Cami-i Şerifi ve Karatay Medresesi. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, 33, 532-534.
• Konyalı, İ. H. (1964). Âbideleri ve kitabeleri ile Konya tarihi. Konya.
• Kunt, İ. & Soy, N. B. (2020). Konya kitabeleri (C. 2). İstanbul.
• Kuran, A. (1969). Anadolu medreseleri (C. I). Ankara.
• Kutlu, M. (2019). Mimari bağlamda Konya Karatay Medresesi üzerine bir değerlendirme. D. Gürer & İ. Işıtan vd. (Ed.), Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. yy. Medeniyet Merkezi Konya II içinde (s. 515-544). Konya.
• Mcclary, R. P. (2002). Geometric interlace: a atudy of the rise, fall and meaning of stereotomic strapwork in the architecture of Rum Seljuq Anatolia. Anatolian Studies, 72, 209–224.
• Meınecke, M. (1976). Fayencedekorationen seldschukischer sakralbauten in Kleinasien, Teil I: Text und Tafeln, Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 13, Tübingen.
• Mülayim, S. (1982). Konya Karatay Medresesi’nin ana kubbe geometrik bezemesi. Sanat Tarihi Yıllığı, 11, 111-121.
• Odabaşı, Z. (2016). Karatay Medresesi’nin biçimlendirilmesi ve mimari anlam boyutu. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi. 5, 253-270.
• Önder, M. (1995). Konya’da Karatay Medresesi portali. Vakıflar Dergisi, XXV, 267-270.
• Redford, S. (2015). Intercession and succession, enlightment and reflection: the inscriptional program of the Karatay Madrasa, Konya. A. Eastmond (Ed.), Viewing Inscriptions in the Late Antique and Medieval World içinde (s. 148-169). Cambridge.
• Sahillioğlu, H. (1979). İkinci Keykâvüs’ün bir mülknâmesi. Vakıflar Dergisi, VIII, 57-65.
• Sosyal, H., Sipahioğlu, S., Kolçak, D. & Altınok, Y. (1981). Türkiye ve çevresinin tarihsel deprem kataloğu (M.Ö.2100-M.S.1900). İstanbul..
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16.yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam mimarisinde sanatçılar. Ankara.
• Sözen, M. (1972). Anadolu medreseleri, Selçuklu ve Beylikler devri (Cilt II). İstanbul.
• Texıer, C. (1849). Description de l’Asie Mineure: faite par ordre du gouvernement français en 1833 – 1837, beaux-arts, monuments historiques, plans et topographie des cités antiques, Band 2, Paris.
• Tevhid, A. (1321). Müze-i Hümâyûn, meskûkât-ı kadîme-i İslâmiyye kataloğu. Kostantiniyye.
• Tuncer, O. C. (1982). Birkaç Selçuklu Taçkapısında geometrik araştırma. Vakıflar Dergisi. 16, 61-76.
• Turan, O. (1948). Selçuklu devri vakfiyeleri III, Celâleddin Karatay, vakıfları ve vakfiyeleri. Belleten. XII/45, 17-160.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1927). Anadolu Türk tarihî vesikâlarından Tokad, Niksar, Zile, Turhal, Pazar, Amasya Vilâyet, kaza ve nahiye merkezlerindeki kitâbeler. İstanbul.
• Yılmaz, L. & Tuzcu, K. (2010). Antalya’da Türk dönemi kitabeleri. Haarlem.