Usak Yarn Factories, Established in the early Twentieth Century

Year 2008, Volume: 1 Issue: 2, 41 - 58, 02.06.2008

Biray Çakmak

Abstract

Usak district was a traditional center of carpet weaving before the nineteenth century. Carpet production increased gradually during nineteenth century, especially after 1860’s, depending on international demand. This increase caused the employment of an important part of Usak population in the sector. The increased carpet production brought about manufacturing yarn that was an important input of carpet production in factories using inorganic energy to meet the demand in 1890’s. Indeed, three yarn factories were established by Usak notables such as Tiritzade Mehmed Pasa, Hamzazade Hüseyin Hüsnü, Hacı Gedikzade Hafız Mustafa, Yılancızade Osman ve Bacakzade Ali at the beginning of early twentieth century. Ottoman central government also supported notables’ initiatives. It endowed tax exemptions. The factories, went into production in short time, brought about radical changes in carpet production. This radical economical change constituted one of the main reasons of revolt in 1908 in which weavers of carpets destroyed the factories, and brought carpet production to a standstill. In this article, the establishment reasons, processes and founders of factories are examined in detail based on archival material.

Keywords

Factories, Usak, carpet yarn, notables, change

XX. YÜZYIL BASINDA USAK’TA KURULAN İP FABRİKALARI

Abstract

Usak, XIX. Yüzyıl öncesinde geleneksel bir halı üretim merkeziydi. XIX. Yüzyılda, bilhassa 1860’lı yıllardan itibaren Usak kazasında, halı üretimi uluslararası talebe bağlı olarak sürekli arttı. Bu artıs, kasaba nüfusunun önemli bir kısmının sektörde istihdam edilmesi sonucunu doğurdu. 1890’lı yıllarda artan talebi karsılamak amacıyla halı üretiminin önemli bir girdisi olan ipin inorganik enerjiyle çalısan fabrikalarda üretilmesi gündeme geldi. Nitekim XX. Yüzyıl baslarında Tiritzade Mehmet Pasa, Hamzazade Hüseyin Hüsnü, Hacı Gedikzade Hafız Mustafa, Yılancızade Osman ve Bacakzade Ali gibi kasaba esrafı tarafından Usak kasabasında ip imal eden üç fabrika kuruldu. Osmanlı Devleti de sanayilesmeyi tesvik kapsamında esrafın girisimlerini destekledi. Çesitli vergi muafiyetleri sağladı. Kısa sürede faaliyete geçen fabrikalar üretimde köklü değisiklikler meydana getirdi. Bu köklü iktisadi değisim, üreticilerin fabrikaları tahrip etmesi ve üretime belirli bir süre ara verilmesiyle sonuçlanan 1908 yılındaki isyanın temel sebeplerinden birini teskil etti. Bu çalısmada, fabrikaların kurulus sebepleri, kurucuları ve kurulus süreçleri arsiv malzemesine istinaden ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

Keywords

Fabrikalar, Usak, halı ipi, esraf, değisim