Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Etkinlik Analizi ve Değerlendirilmesi: İller arası Kıyaslama

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 86 - 99, 29.08.2025

Ümit Naldöken

Öz

Sağlık sistemlerinde performans ölçümünün amacı, ülkelerin kendi sağlık hizmetlerinin kalitesini ve performansını artırmak için ülkelere bilgi sağlamaktır. Bu çalışma Türkiye’de birinci basamak sağlık hizmetlerinin şehirler bazında Veri Zarflama Yöntemi ile etkinliklerini analiz etmek, etkin olmayan şehirleri tespit etmek ve öneriler geliştirmek amacıyla yapılmıştır. Ayrıca etkin olmayan şehirlerin analiz sonrası etkin konuma geçebilmeleri için azaltılması gereken girdi kaynaklarının miktarlarının tespit edilmesi de hedeflenmiştir. Çalışmada 5 girdi ve 3 çıktı değişkeni kullanılmıştır. Değişkenlere ilişkin veriler Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan 2022 Sağlık İstatistikleri Yıllığından derlenmiştir. Şehirlerin 2022 yılındaki verilerinin CCR modeliyle analizi sonucunda elde edilen skor ortalaması 0,723 olarak belirlenmiştir. Bu sonuca göre Türkiye’de seçilen kaynakların %27,7’si seçilen çıktılar açısından etkin kullanılmamaktadır. 2022 yılında 81 ilin sadece 11’inin (Adana, Denizli, Mardin, Uşak, Bayburt, Batman, Bartın, Iğdır, Yalova ve Osmaniye) birinci basamak sağlık hizmetleri sunumunda etkin çalıştığı görülmektedir. Diğer 70 ilin etkinlik değerleri 1’in altında olduğundan bu illerin birinci basamak sağlık hizmeti sunumunda etkin olmadıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri , Etkinlik , Veri Zarflama Analizi

Efficiency Analysis and Evaluation of Primary Healthcare Services: an Interprovincial Comparison

Öz

The purpose of performance measurement in healthcare systems is to provide countries with the necessary information to enhance the quality and performance of their healthcare services. This study analyzes the efficiency of primary healthcare services in Türkiye from a province-based perspective using the Data Envelopment Analysis method, identifies inefficient provinces, and provides recommendations. Additionally, it aims to identify the input resources that need to be reduced for inefficient provinces to achieve efficiency after the analysis. The study utilized five input variables and three output variables. The data for these variables were compiled from the 2022 Health Statistics Yearbook published by the Republic of Türkiye Ministry of Health. The average score obtained from the analysis of the provinces’ 2022 data using the CCR model was 0.723. Based on this result, 27.7% of the selected resources in Türkiye were not used efficiently in terms of the selected outputs. It was found that, in 2022, only 11 of the 81 provinces, including Adana, Denizli, Mardin, Uşak, Bayburt, Batman, Bartın, Iğdır, Yalova, Osmaniye, and Düzce operated efficiently in the provision of primary healthcare services. Since the efficiency scores of the other 70 provinces were below 1, these provinces were found inefficient in the provision of primary healthcare services.

Anahtar Kelimeler

Primary Healthcare Services , Efficiency , Data Envelopment Analysis

Etik Beyan

Çalışmada ikincil veriler kullanıldığından etik kurul onayı alınmamıştır.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Akalın, M. A. (2011). Sosyalleştirmenin İdeolojisi, Füsun Sayek TTB Raporları kitapları: Türkiye’de sosyalleşmenin 50.yılı, Ankara, Türk Tabiler Birliği.
• Akdur R. (2000). Türkiye'de Sağlık Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Ülkeleri ile Kıyaslanması (Üçüncü Baskı), Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Altındağ, Ö. & Yıldız, A. (2020). Türkiye’de Sağlık Politikalarının Dönüşümü, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 157-184.
• Andersen, P. & Petersen, N. C. (1993). A Procedure for ranking efficient units in data envelopment analysis, Management Science, 39(10), 1261-1264.
• Bal, V. (2010). Bilgi sistemlerinin sağlık işletmeleri performansına etkilerinin veri zarflama analizi ile ölçümü: Türkiye’deki devlet hastanelerinde bir araştırma, [Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]
• Banker, R. D., Charnes, A., Cooper, W. W., Swarts, J. & Thomas, D. (1989). An introduction to DEA with some of its models and their uses. Research in Governmental Nonprofit Accounting, 5(1), 125-163.
• Behdioğlu, S. & Özcan, G. (2009). Veri Zarflama Analizi ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 301-326.
• Bektaş, A. (2007). Ankara’daki Özel Liselerin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçümü, [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi].
• Belek, İ. (2012). Sağlıkta dönüşüm: halkın sağlığına emperyalist saldırı, İstanbul, Yazılama Yayınevi.
• Çağlayaner, H. & Saatçi, E. (2007). Türkiye’de Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarının Adlandırılması, Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 11(3), 129-34.
• Cummins, J. D., Weiss, M. A., Xie, X. & Zi, H. (2010). Economies of scope in financial services: a DEA efficiency analysis of the US ınsurance ındustry, Journal of Banking & Finance, 34(7), 1525-1539.
• Demir, G. (2004). İstatiksel Veri Zarflama Analizi ve Bir Uygulama, [Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi].
• Demirkaya, H. (2000). Performans Ölçüm Rehberi, Ankara, Sayıştay Yayın İşleri Müdürlüğü.
• Doğan, H. (2024). VZA Süper Etkinlik Modeli ile Türkiye'deki Şehirlerin Sağlik Hizmeti Etkinliklerinin İncelenmesi, Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 6(2), 154-165.
• Helvacı, M.A. (2002). Performans Yönetimi Sürecinde Performans Değerlendirmenin Önemi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1), 155-169.
• Ministry of Health. (2003). Sağlıkta Dönüşüm, Ankara, Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Murray, C.J.L. & Frenk, J. (2000). A Framework for Assessing the Performance of Health Systems, Bulletin of the World Health Organization, 78(6), 717-731.
• Özçelik, F. & Avcı Öztürk, B. (2019). Girdi olarak maliyetlere yönelik veri zarflama analizi modelleri ile göreli etkinlik analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 1011-1028.
• Özden, Ü. H. (2008). Veri zarflama analizi (VZA) ile Türkiye’deki vakıf üniversitelerinin etkinliğinin ölçülmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2), 167-185.
• Öztek, Z. (2017). Dr. Behçet Uz’un Sağlık Planı: Sağlıkta Altın Olaylar – Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara, Sağlık ve Sosyal Yardım Vakfı Yayını.
• PAHO (Pan American Health Organization) (2001). Work Group of The Region of Americas on Health Systems Performance Assessment. Report of The Meeting Held in Ottawa, 4-6 September, Canada.
• Pugh, D. (1991). Organizational Behaviour, UK, Prentice Hall İnterneational Ltd.
• Saatçi, E., Bozdemir, N. & Akpınar E. (2006). Amerika Birleşik Devletleri‘nde Aile Hekimliği. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 10(2), 79-86.
• Silva, A. (2000). A Framework for Measuring Responsiveness, GPE Discussion Paper Series, No. 32, Geneva, WHO.
• Temür, Y. & Bakırcı, F. (2008). Türkiye’de Sağlık Kurumlarının Performans Analizi: Bir VZA Uygulaması, Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 261-282.
• Torrington, D. & Hall, L. (1995). Personel Management, HRM in Action.
• Uğurluoğlu, Ö. & Çelik, Y. (2005). Sağlık Sistemleri Performans Ölçümü, Önemi ve Dünya Sağlık Örgütü Yaklaşımı, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 8(1), 4-29.
• Vassiloglou, M. & Giokas, D. (1990). A study of the relative efficiency of bank branches: An application of data envelopment analysis, Journal of the Operational Research Society, 41(7), 591-597.
• WHO (World Health Organization) (2001). European Ragional Consultation on Health System Performance Assessment, Geneva.
• Yoluk, M. (2010). Hastane Performanslarının Veri Zarflama Analizi (VZA) Yöntemi ile Değerlendirilmesi, [Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi]