Spor Bilimleri Alanında Uyku Kalitesini Etkileyen Faktörler: Sistematik Derleme

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 32 - 49, 30.06.2025

Necibe Dağcan Şahin , Yiğit Şahin

https://doi.org/10.30769/usbd.1697119

Öz

Bu sistematik derlemenin amacı, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi'nde yayımlanan, spor bilimleri alanında fiziksel aktivite ve uyku temalarını konu edinen lisansüstü tezleri sistematik bir biçimde inceleyerek, bu alandaki akademik eğilimleri, araştırma boşluklarını ve mevcut bilgi birikimini ortaya koymaktır. Böylelikle, bu alandaki bilimsel gelişimlerin daha iyi anlaşılması ve gelecekteki araştırmalar için yönlendirici bir kaynak oluşturulması hedeflenmektedir. Bu derleme çalışması, "fiziksel aktivite" ve "uyku" anahtar sözcükleri kullanılarak zaman sınırlaması olmadan yapılan kapsamlı bir literatür taramasına dayanmaktadır. Tezlerin derlemeye dahil edilme uygunluğu, başlık ve özet içerikleri göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Elde edilen veriler, PRISMA kontrol listesi esas alınarak sistematik biçimde raporlanmış ve analiz edilmiştir. Bu süreçte, veri toplama araçlarının çeşitliliği ve etkinliği de dikkatle değerlendirilmiştir. Tarama sonucunda 2016-2024 yılları arasında yürütülen 13 tez incelenmiştir. Tezlerin %92’si yüksek lisans, %8’i doktora tezidir. Bu tezlerde toplam 7.421 katılımcı yer almış ve örneklemin çoğunluğunu üniversite öğrencileri oluşturmuştur. En sık kullanılan veri toplama araçları Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi ile Uluslararası Fiziksel Aktivite Anketi olarak belirlenmiştir. Türkiye'de spor bilimleri alanında fiziksel aktivite ve uyku ilişkisini ele alan deneysel nitelikteki çalışmaların sayısı sınırlıdır. Bu alanda yapılan araştırmaların kapsamı, genellikle küçük ve homojen örneklemlerle sınırlıdır. Daha büyük ve çeşitlendirilmiş örneklem gruplarıyla gerçekleştirilecek ileri araştırmalar, konuya ilişkin daha kapsamlı veriler sağlayarak etkili müdahale stratejilerinin geliştirilmesine önemli katkılar sunabilir.

Anahtar Kelimeler

Spor bilimleri , Fiziksel aktivite , Uyku , Lisansüstü tezler , Sistematik derleme

Factors Affecting Sleep Quality in Sports Sciences: A Systematic

Öz

The aim of this systematic review is to systematically examine postgraduate theses published in the National Thesis Center of the Council of Higher Education on the subjects of physical activity and sleep in the field of sports sciences, and to reveal academic trends, research gaps, and current knowledge in this field. Thus, it is aimed to better understand scientific developments in this field and to create a guiding resource for future research. This review study is based on a comprehensive literature review conducted without any time limitation using the keywords "physical activity" and "sleep". The suitability of theses for inclusion in the review was determined by considering their title and abstract content. The obtained data were systematically reported and analyzed based on the PRISMA checklist. In this process, the diversity and effectiveness of the data collection tools were also carefully evaluated. As a result of the review, 13 theses conducted between 2016 and 2024 were examined. 92% of the theses were master's theses and 8% were doctoral theses. A total of 7,421 participants were included in these theses, and the majority of the sample consisted of university students. The most commonly used data collection tools were determined as the Pittsburgh Sleep Quality Index and the International Physical Activity Questionnaire. The number of experimental studies in Türkiye addressing the relationship between physical activity and sleep in the field of sports sciences is limited. The scope of research in this field is generally limited to small and homogeneous samples. Further studies to be conducted with larger and more diversified sample groups can provide more comprehensive data on the subject and make significant contributions to the development of effective intervention strategies.

Anahtar Kelimeler

Sports sciences , Physical activity , Sleep , graduate theses , Systematic review

Kaynakça

• Aktaş, A. (2023). Üniversite Öğrencilerinin Fiziksel Aktivite Düzeyleri ile Gece Yeme ve Uykusuzluk Şiddeti Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Tokat.
• Aktaş, H., Şaşmaz, C. T., Kılınçer, A., Mert, E., Gülbol, S., Külekçioğlu, D., Kılar, S., Yüce, R., İbik, Y., Uğuz E., Demirtaş, A. (2016). Yetişkinlerde Fiziksel Aktivite Düzeyi ve Uyku Kalitesi İle İlişkili Faktörlerin Araştırılması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(2), 60-70.
• Alparslan-Kaya, E. (2023). Migren Hastalarında Kronobiyolojiye Göre Fiziksel Aktivite, Uyku, Kafein Kullanımı ve Beslenme Durumunun İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Hitit Üniversitesi. Çorum.
• Alpözgen, A. Z., & Özdinçler, A. R. (2016). Fiziksel Aktivite ve Koruyucu Etkileri: Derleme. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 3(1), 66-72. https://doi.org/10.17681/hsp.18017
• Arslan, M., & Aydın, E. B. (2022). The Relationship Between Metabolic Syndrome Risk, Physical Activity, Sleep Quality, and Fatigue in University Students. Turkish Journal of Cardiovascular Nursing, 13(30), 9-13. https://doi.org/10.5543/khd.2022.210905
• Arslan, M., Taşkaya, C., & Kavalcı, B. (2020). Üniversite Öğrencilerinde Fiziksel Aktivite, Obezite ve Uyku Kalitesi Arasındaki İlişki. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 2(1), 16-22.
• Aydın, E. B. (2020). Üniversite Öğrencilerinin Fiziksel Aktivite Düzeyleri, Metabolik Sendrom Riskleri ve Uyku Kaliteleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Samsun.
• Balcuoğlu, S. S. K., Balcıoğlu, Y. H. & Devrim Balaban, O. (2022). The association between chronotype and sleep quality, and cardiometabolic markers in patients with schizophrenia. Chronobiology International, 39(1), 77-88. https://doi.org/10.1080/07420528.2021.1974029
• Bilgin Dana, E. (2023). Covid-19 Pandemi Sürecinde Sağlık Çalışanlarının Fiziksel Aktivite, Yaşam Kalitesi, Uyku, Yorgunluk, Tükenmişlik Düzeyleri ve Aralarındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi. Bursa.
• Cengiz, Ş. Ş. & Delen, B. (2019). Gençlerde Fiziksel Aktivite Düzeyi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 110-122.
• Çağın, M. (2021). Spor Bilimleri Öğrencilerinde Fiziksel Aktivite Düzeyi, Uyku Kalitesi ve Teknoloji Bağımlılığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Sakarya.
• Çakır, Z., & Erbaş, Ü. (2021). Spor Bilimlerinde Okuyan Öğrencilerin Sporcu Uyku Davranış tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(2), 593-604.
• Çelik, R. (2023). Yüksek Stres Altında Çalışan Personelde Fiziksel Aktivite, Duygu Düzenleme ve Uyku Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Tokat.
• Daşdemir, K. A. & Suner-Keklik, S. (2022). Physical activity, sleep, and quality of life of patients with asthma during the COVID-19 pandemic. The Journal of Asthma: Official Journal of the Association for the Care of Asthma, 59(7), 1484-1490. https://doi.org/10.1080/02770903.2021.1931303
• de Jesus Silva Soares Junior, N., Dias-Filho, C. A. A., Ferreira, A. C., Monteiro, S. C. M., de Oliveira Castro, H., Silva, M. S., & Mostarda, C. T. (2023). Sleep quality and regular physical activity in reducing cardiac risk. Sleep & Breathing = Schlaf & Atmung, 27(3), 953-960. https://doi.org/10.1007/s11325-022-02688-x
• Doğanay, M. S. (2024). Ofis Çalışanlarında Kronotiplerine Göre Vücut Kompozisyonu, Fiziksel Aktivite Ve Uyku Düzeylerinin İncelenmesi. Doktora Tezi. Hitit Üniversitesi. Çorum.
• Erdoğan, M. (2022). Besyo Öğrencilerinin Zihinsel Dayanıklılık ve Fiziksel Aktivite Düzeyleri İle Uyku Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi. Karabük.
• Erdoğan, N., Karabel, M. P., Tok, Ş., Güzel, D., & Ekerbiçer, H. Ç. (2018). Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Uyku Kalitesi ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Sakarya Tıp Dergisi, 8(2), 395-403. https://doi.org/10.31832/smj.413752
• Glavin, E. E., Ceneus, M., Chanowitz, M., Kantilierakis, J., Mendelow, E., Mosquera, J., & Spaeth, A. M. (2021). Relationships between sleep, exercise timing, and chronotype in young adults. Journal of Health Psychology, 26(13), 2636-2647. https://doi.org/10.1177/1359105320926530
• Hosker, D. K., Elkins, R. M. & Potter, M. P. (2019). Promoting Mental Health and Wellness in Youth Through Physical Activity, Nutrition, and Sleep. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 28(2), 171-193. https://doi.org/10.1016/j.chc.2018.11.010
• Işık, Ü. (2016). 40-65 Yaş Arasındaki Bireylerin Fiziksel Aktivite ile Uyku Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gedik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Işık, Ü., & Özer, M. K. (2022). 40-65 yaş arasındaki bireylerin fiziksel aktivite ile uyku kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of ROL Sport Sciences, 3(3), 29-44. https://doi.org/10.5281/zenodo.7060244
• İyigün, G., Angın, E., Kırmızıgil, B., Öksüz, S., Özdil, A., & Malkoç, M. (2017). Üniversite öğrencilerinde uyku kalitesinin mental sağlık, fiziksel sağlık ve yaşam kalitesi ile ilişkisi. Journal of Exercise Therapy and Rehabilitation, 4(3), 125-133.
• Kaçar, G. (2020). Kronotiplerine Göre Farklı Fiziksel Aktivite Düzeylerindeki Bireylerin Uyku Ve Yaşam Kalitelerinin ve Beslenme Durumlarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
• Kredlow, M. A., Capozzoli, M. C., Hearon, B. A., Calkins, A. W. & Otto, M. W. (2015). The effects of physical activity on sleep: A meta-analytic review. Journal of Behavioral Medicine, 38(3), 427-449. https://doi.org/10.1007/s10865-015-9617-6
• Kostanoğlu, A., Manzak, A. S., & Şahin, A. (2019). Gebelerde Fiziksel Aktivite Seviyesi ve Uyku Kalitesinin Yaşam Kalitesine Etkisi. Turkish Journal of Sleep Medicine. https://doi.org/10.4274/jtsm.galenos.2019.64936
• Masood, S., Cappelli, C., Li, Y., Tanenbaum, H., Chou, C.-P., Spruijt-Metz, D., Palmer, P. H., Johnson, C. A., & Xie, B. (2015). Cigarette smoking is associated with unhealthy patterns of food consumption, physical activity, sleep impairment, and alcohol drinking in Chinese male adults. International Journal of Public Health, 60(8), 891-899. https://doi.org/10.1007/s00038-015-0730-7
• Memon, A. R., Gupta, C. C., Crowther, M. E., Ferguson, S. A., Tuckwell, G. A. & Vincent, G. E. (2021). Sleep and physical activity in university students: A systematic review and meta-analysis. Sleep Medicine Reviews, 58, 101482. https://doi.org/10.1016/j.smrv.2021.101482
• Muslu, M. (2023). Öğrencilerde akademik başarının arttırılmasında masanın dört ayağı; beslenme, uyku, fiziksel aktivite ve sosyal yaşam. Current Perspectives on Health Sciences, 4(1), 17-25. doi: 10.58208/cphs.1278760
• Nikolic, A., Bukurov, B., Kocic, I., Vukovic, M., Ladjevic, N., Vrhovac, M., Pavlović, Z., Grujicic, J., Kisic, D. & Sipetic, S. (2023). Smartphone addiction, sleep quality, depression, anxiety, and stress among medical students. Frontiers in Public Health, 11, 1252371. https://doi.org/10.3389/fpubh.2023.1252371
• Özsaydı, Ş., & Güngör, H. (2023). Sedanter Ergenlerde Fiziksel Aktivite ve Uykunun Yaşam Kalitelerine Etkisi. Selçuk Sağlık Dergisi, 4(Kongre Özel), 126-137.
• Rathakrishnan, B., Bikar Singh, S. S., Kamaluddin, M. R., Yahaya, A., Mohd Nasir, M. A., Ibrahim, F., & Ab Rahman, Z. (2021). Smartphone Addiction and Sleep Quality on Academic Performance of University Students: An Exploratory Research. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(16), 8291. https://doi.org/10.3390/ijerph18168291
• Sarıkaya, M., Ökmen, M. Ş. & Bağcı, E. (2023). Spor bilimleri öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyi ile uyku kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Sport for All and Recreation, 5(1), 9-16. https://doi.org/10.56639/jsar.1279951
• Satman, M. C. (2018). Fiziksel Aktivite: Bilinenin Çok Ötesi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(4), 158-178.
• Sejbuk, M., Mirończuk-Chodakowska, I., & Witkowska, A. M. (2022). Sleep Quality: A Narrative Review on Nutrition, Stimulants, and Physical Activity as Important Factors. Nutrients, 14(9), 1912. https://doi.org/10.3390/nu14091912
• Vanderlinden, J., Boen, F., & van Uffelen, J. G. Z. (2020). Effects of physical activity programs on sleep outcomes in older adults: A systematic review. The International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 17(1), 11. https://doi.org/10.1186/s12966-020-0913-3
• Uysal, R. (2022). Normal ve İkili Eğitimde Ortaöğretim Öğrencilerinin Uyku Kalitesi ve Fiziksel Aktivite Düzeylerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi. Mersin.
• Yıldız, M. (2019a). Fiziksel Aktivite Seviyesinin Uyku Kalitesi, Yorgunluk ve Öfke Düzeylerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Uşak Üniversitesi. Uşak.
• Yıldız, Y. (2019b). 10-14 Yaş Arası Kız ve Erkek Çocuklarda Uyku, Tv İzleme, Bilgisayar ve Akıllı Telefon Kullanım Sürelerinin Fiziksel Aktivite Düzeyi ve Beden Kompozisyonuna Etkisinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Muğla.
• Zhao, H., Lu, C., & Yi, C. (2023). Physical Activity and Sleep Quality Association in Different Populations: A Meta-Analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 1864. https://doi.org/10.3390/ijerph20031864