Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî (1000/1592) ve “Tebyînü’l-Mehârim” Adlı Eseri Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî and “Tabyîn al-Mehârim”

Year 2013, Volume: 20 Issue: 20, 113 - 140, 01.12.2013

Recep Orhan Özel

Abstract

Amasya, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi’nin önemli idâri merkezlerinden biridir. Özellikle Osmanlı Devleti’nde şehzadelerin devlet işlerinde tecrübe kazanmaları için bu şehre gönderilmesi, Amasya’nın ilmi ve kültürel açıdan da önemli bir konum kazanmasına neden olmuştur. Böylece Amasya’da ilim ve kültür hayatında adını duyuran birçok ilim ve sanat adamı yetişmiş ve devletin değişik bölgelerinde hizmet görmüşlerdir. Osmanlı ilim dünyasında kendisine yer verilen Amasyalı âlimlerden birisi de Yûsuf Sinânüddîn el-Amâsî’dir. Müellif, eserini Mekke’de ikamet ederken yazmıştır. Eserin içeriğini, Kur’ân-ı Kerîm’deki haramlar oluşturmaktadır. Tebyînü’l-Mehârim’in yazılışında, toplumda görülen olumsuzluk ve duyarsızlıkların artması ve bu alanlarda ihtiyaca cevap veren müstakil bir çalışmanın olmayışı etkili olmuştur. Kitapta doksan sekiz ayrı konu başlığı bulunmaktadır. Konuların seçiminde Kur’ân’dan hareket edilmesi, gerçek hayattan örnekler verilmesi, dikkat çekici özelliklerindendir. Bu açıdan eser, dönemin sosyal ve kültürel durumuna da ışık tutan tespitlere sahiptir. İşte bu çalışmada öncelikle yazarın hayatı hakkında bilgi verilmiş ve ardından Osmanlı ilim çevrelerince kabul gören “Tebyînü’lMehârim” adlı eseri çeşitli yönleriyle tanıtılıp değerlendirilmiştir

Keywords

Osmanlı, Amasya, Tebyînü’l-Mehârim, Yûsuf Sinânüddîn

References

• Akifzâde Abdürrahîm, Kitâbü’l-mecmu’ fi’l-meşhûd ve’l-mesmu’, vr.111, Ali Emiri Ktp., No: 10292.
• Amâsî, Yûsuf Sinânüddîn, Tebyînü’l-mehârim, Müs. Ahmed Nureddin b. Mehmed Emin, Manisa Yazma Eser Ktp. No: 1346.
• -----, Tebyînü’l-mehârim, Amasya Yazma Eser Ktp., No: 381.
• -----, el-Mecâlisü’s-Sinâniyye, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, No:570, 571.
• Arslantürk, Zeki, Naima’ya Göre XVII. Yüz Yıl Osmanlı Toplum Yapısı, İstanbul: Ayışığı, 1997.
• Bağdâdî, İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve asâru’l-musannifîn, İstanbul: Vekâletü’l-Meârif, 1951.
• -------,İzâhü'l-meknûn fi'z-zeyl ala Keşfi'z-zünun an esami'l-kütübi ve’l-fünûn, Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-arabi, t.y.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Tabakâtü’l-Müfessirîn, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Bizbirlik, Alpay “Kroniklerde Osmanlı Devleti Yöneticilerine Yapılan Eleştiriler Üzerine- Başlangıçtan XVI. yy. Sonuna Kadar-,” Bilig, Sayı:31, 2004, ss.51-69.
• Buhari, Ebu Abdillah M. b. İsmail b. İbrahim el-Cu’fi, el-Cami‘u’s-sahih= Sahih-i Buhari, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bursalı Mehmet Tahir b. Rifat, Osmanlı Müellifleri, (Hz. Mustafa Tatcı-Cemal Kurnaz), Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009.
• Çelebi, Kâtib, Mustafa b. Abdillah, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1941.
• -----, Süllemü’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl, haz. Mahmûd Abdulkadir el-Arnaût v.dğr., (İs- tanbul: İRCİCA, 2010), III, 441.
• Demir, Ziya, XIII.-XVI. y.y. Osmanlı Müfessirleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Gazâlî, Ebu Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-dîn, thk. Ebu’l-Fazl Ziyaüddin Abdürrahim b. Hüseyin Iraki, Beyrut: Dâru’l-hayr, 1997.
• İbn Manzur, Cemalüddin Ebu’l-Fadl M. B. Mükrim el-İfrikı el-Mısri, Lisânü’l-arab, A- r-b Md., Beyrut, Dâru Sadr,1414.
• Karataş, Hasan, The Urbanization and Ottomanization of the Halvetiye Sufi Order by the Cty of Amasya in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, (doktora tezi, University of California), 2011.
• Müslim, el-İmam, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccac el-Kuşeyri en-Nisaburi, el-Cami‘s-sa- hih=Sahih-i müslim, İstanbul: Çağırı, 1992.
• Olcay, Osman Fevzi, Amasya Şehri, (Hz. Kurtuluş Altunbaş-Harun Küççük), Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları, 2010.
• ------, Amasya Ünlüleri, (Hz.Turan Böcekçi), Amasya: Amasya Belediyesi Yay., 2002.
• Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğıb b. Abdü’l-ğani el-Kehhâle, Mu’cemü’l-müellifîn, Bey- rut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Özel, Ahmet, Hanefi Fıkhı Âlimleri, Ankara: TDV, 2006.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB, 1993.
• Süreyya, Mehmet, Sicill-i Osmânî, (Hz. Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayın- ları,1996.
• Taşköprîzâde, eş-Şakâıku’n-nu‘mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye, Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kitabeler, İstanbul: Milli Matbaa, 1927.
• Yasar, Abdî-zâde Hüseyin Hüsâmeddin, Amasya Tarihi, Amasya: Amasya Belediyesi Kül- tür Yayınları, 2007.
• Yücer, Hür Mahmut, “Sünbül Sinan”, DİA, İstanbul: TDV.
• Ziriklî, Hayruddin b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Faris, el-A’lâm, yy.: Dâru’l-İlm, 2002.