مراحل حقوق المضارب ورب المال في عقد المضاربة

Yıl 2020, Cilt: 34 Sayı: 34, 87 - 102, 31.10.2020

Cemal Kalkan

Öz

Legal Characteristic of The Parties’ Rights On Profit In Mudaraba

Öz

Mudârabede Tarafların Kâr Üzerindeki Haklarının Hukukî Niteliği

Öz

Mudârabe işletim sürecindeyken tarafların oluşmuş ya da oluşacak kâr üzerinde hakları sabit olmaktadır. Söz konusu haklar, klasik fıkıh eserlerinde üç farklı durum ve düzeyde ifade edilmektedir. Birincisi, mudârabe sermayesinin ticari mala dönüşmesiyle meydana gelen haktır. Bu durumda taraflar ticari mal üzerinde hak sahibi olmakta ve bu hak “hakku’t-temellük” diye adlandırılmaktadır. İkincisi, mudârabe varlıklarının sermayenin değerini aşmasıyla oluşan haktır ki bu durumda taraflar, bu artış üzerinde milk hakkını elde etmektedir. Fakihler söz konusu hakkı “hakku’l-milk” olarak isimlendirmektedir. Üçüncüsü ise kârın paylaşılmasıyla elde edilen bir haktır. Bu durumda taraflar kâr hisselerine malik olmaktadır. Tarafların kâr üzerindeki bu hakkına “milk” denilmektedir. Fakat paylaşılan kârların tarafların zimmetinde istikrar kazanması için sermayenin sahibine teslim edilmesi ya da akdin feshedilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada söz konusu hakların hukukî niteliği Hanefî fürû-ı fıkıh kaynakları üzerinden ayrıntılı olarak ele alınacak ardından tarafların söz konusu kârlar üzerinde ne gibi tasarruflar yapabileceği ortaya konulacaktır. Böylece mudârabe temelli çalışan katılma hesabı kârı üzerinde yapılacak tasarrufların sınırı belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mudarabe, Kâr, İstihkak, Milk, Hak

Kaynakça

• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye Şerü’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1970.
• Bağdadi, Ebû Muhammed Gıyaseddin Ganim b. Muhammed Ganim. Mecmaü’d-damânât fi mezhebi’l-İmami’l-Azam Ebi Hanife en-Nu’man. nşr. Muhammed Ahmed Serac, Ali Cum’a Muhammed. 2 Cilt. Kahire: Darü’s-Selam, 1999.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1990.
• Buharî (İbn Mâze), Burhânüddin Sadru’ş-şeriâ b. Maze. el-Muhîtu’l-burhânî. nşr. Eşref Nur Ahmet. İdaretü’l-Kur’an, t.y.
• Büceyrimî, Muhammed b. Ömer. Tuhfetü’l-habîb ala’l-hatîb: el-ma‘rûf bi’l ikna‘ fî halli’l-elfâzı ebî Şüca. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1996.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Râz. Muhtasaru ihtilafi’l-ülemâ. thk. Abdullah Nezîr Ahmed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Râz. Şerhü Muhtasarı Tahavî. thk. Said Bektaş. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Ebu Yusuf, Ya‘kub b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d el-Kûfî. Kitâbu’l-âsâr. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Karaçi: Mektebetü dari’l-ulûm, 1430.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. Doktora, Marmara, 2000.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire. thk. Said Bektaş. Katar: Evrika li’d-dirasât, 2010.
• Hafîf, Ali. eş-Şerikât fî’l-fıkhı’l-İslâmî buhûsun mukârane. Kahire: Dâru’l-fikri’l-arab, 2009.
• Haydar, Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Kostantiniyye: Matbatu ebu’d-diya, 1330.
• Heyet. el-Meâyîru‘ş-şer‘ıyye: en-nassu’l-kâmil li’l-mâyîri’ş-şerı‘yye (AAOIFI). Menâme: Daru’l-meymân, 2015.
• Huvaytır, Abdullah b. Ahmed b. Osman. el-Mudârabe fi’ş-şeri’ati’l-İslâmiyye. Riyad: Kunûzu İşbilya, 2006.
• İbn Âbidîn, Alaaddin. Reddü’l-muhtâr a‘la dürri’l-muhtâr Haşiyetü İbn Abidîn. thk. Abdulmecid Halebî. Beyrut: Dâru’l-mârife, 4. Basım, 2015.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî (el-ced). el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât li-beyâni mâ-i ktedathü rüsûmü’l-Müdevvene mine’l-ahkâmi’ş-şer‘iyyât ve’t-tahsîlâtü’l-muhkemât li-ümmehâti mesâ’ilihe’l-müşkilât. thk. Muhammed Hacî. Beyrut: Daru’lgarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1988.
• İsbicâbî, Bahauddin. Zâdu’l-fukahâ şerh-u muhtasari’l-Kudûrî. nşr. Yasir Kahtanî. Câmiat-ü Ümmi’l-kurâ, 1436.
• İzmîrî, el-Allâme Muhammed Veli b. Resûl. Kemâlü’d-dirâye fî cemîʿi’r-rivâye min şürûhi’l-Mültekâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2017.
• Kalkan, Cemal. Mudârabe Sözleşmesinde Kâr. Tez, İstanbul Üniversitesi, 2020.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâ’i‘u’s-sanâ’î‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. , 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-ilmiyye, 2. Basım, 1424.
• Kudât, Muhammed Zekeriya Fatih. es-Selem ve’l-mudârabe. Amman: Dâru’l-fikir, 1983.
• Mensûr, İsa Dayfullah. Nazariyetü’l-erbâh fi’l-mesârfi’l-İslâmiyye dirâse mukârene. Amman: Daru’n-nefâis, 2007.
• Merginânî, Burhâneddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî (Leknevî şerhiyle ). 8 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1986.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-muhtâr. nşr. Muhammed Adnan Derviş. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-erkâm, t.y.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Guneymî ed-Dımaşkî. Lübâb fî şerhi’l-kitâb. Âsitane, t.y.
• Nânûtvî, Muhammed Ehsen es-Sıddıkî. Haşiyetü kenzi’d-dakaik. Karaçi: Mektebetü’l-büşrâ, 2010.
• Özdirek, Recep. İslam Hukukunda Akit Hürriyetini Sınırlayan Durumlar. İstanbul, 2009.
• Râzî, Hüsameddin Ali b. Mekkî er-. Hülâsatü’d-delâil fî tenkîhi’l-mesâil, (Kudûrî şerhi). thk. Ebü’l-Fazl ed-Dimyâdî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2007.
• Sadrüşşerîa (es-Sânî), Ubeydullâh b. Mes‘ûd. Şerhü’l-vikâye (Münteha’n-nükâye ile birlikte). thk. Salah Ebü’l-Hac. Amman: el-Verâk li’n-neşri ve’t-tevzî, 2006.
• Savâ, Ali Muhammed el-Hüseyin. “el-Fevârik et-tatbikiyye beyne’l-mudârabe fi’l-fıkhi’l-İslâmî ve’l-mudârabe’l-müştereke”. Dirasât el-ulûmu’l-insâniyye, 19/1 (1992): 253-275.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-mârife, 1989.
• Şeybanî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Katar: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeyh Nizâm, Burhânpûrlu. el-Fetâva’l-Âlemgîriyye. nşr. Abdullatif Hasan Abdurrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Şeyhîzâde (Damat Efendi), Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur fî şerh-i mülteka’l-ebhur (Durrü’l-müntekâ ile birlikte). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Tûrî, Muhammed b. Hüseyin b. Ali et-. Tekmiletü’l-bahri’r-râik Şerhü Kenzi’d-dekâik. nşr. Şeyh Zekeriya Ûmeyrat. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Velvâlicî, Ebü’l-Feth Zahîrüddîn Abdürreşîd b. Ebî Hanîfe b. Abdirrezzâk. el-Fetâva’l-velvâliciyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyinü’l-hakâik şerh-i kenzi’dekâik, (Çelebi haşiyesiyle). thk. Ahmed Azzu İnaye. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.