TEK PARTİ DÖNEMİ’NDE İZMİR’DE CUMHURİYET HALK PARTİSİ: MÜFETTİŞLİK RAPORLARI ÜZERİNDEN YENİ BİR DEĞERLENDİRME (1936-1937)

Year 2024, Volume: 8 Issue: 2, 105 - 154, 31.12.2024

Fatih Selçuk

https://doi.org/10.47088/utad.1528225

Abstract

Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan tarihsel seyirde daima önemli bir şehir olarak bilinen İzmir, bu önemini Cumhuriyet döneminde de sürdürmüştür. Cumhuriyet’in sembol şehirlerinden olan İzmir gerek nüfusu gerekse diğer özellikleri bakımından Türkiye’nin diğer illerine nazaran farklı bir yerde durmakta, çoğunlukla İstanbul’un ardından gelmektedir. Bu durumda, Tek Parti Dönemi siyasetinde İzmir ayrı bir öneme sahip olmuştur. İzmir’in bu özelliği, 1930 yılında Atatürk’ün inisiyatifi ile girişilen Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) tecrübesinde de açık bir şekilde görülmüştür. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), ilk defa bu tecrübe ile taşradaki gücünün ne denli zayıf ve kırılgan olduğunu fark etmiş ve bundan sonraki süreç bu zayıflığa karşı düşünülen çareler ekseninde ilerlemiştir. Mevcut literatür, genel olarak CHP’nin 1930’lardan 1940’lara giden tek partili süreçte taşradaki zayıflığının büyük oranda sürdüğüne işaret etmektedir. İzmir üzerine daha önce yapılan çalışmalarda ise bu tür bir hipotez öne sürülmemiştir. Bu makalede, 1936 ve 1937 yıllarında CHP’li iki Milletvekili ve Parti Müfettişi tarafından İzmir’deki CHP teşkilatları hakkında hazırlanan raporlar üzerinden, CHP’nin taşradaki konumuna İzmir penceresinden bakılmaktadır. Makalede İzmir üzerinden elde edilen bulgular, CHP’nin taşrada genel olarak zayıf, etkisiz, denetimsiz ve büyük oranda devletin himayesi altında bulunan bir siyasi parti özelliği gösterdiği şeklindedir. Bu bakımdan makale, tek parti döneminde CHP’nin totaliter veya otoriter bir tek parti olduğu yönündeki tezlerin partinin teşkilat olarak İzmir’de arz ettiği manzara üzerinden tartışmaya açılabileceğini öne sürmektedir.

Keywords

Cumhuriyet Halk Partisi, Tek Parti Dönemi, İzmir, Türk siyasi hayatı, Taşra

REPUBLICAN PEOPLE’S PARTY IN İZMIR IN THE SINGLE PARTY PERIOD: A NEW EVALUATION THROUGH INSPECTORATE REPORTS (1936-1937)

Abstract

İzmir, which has always been known as a significant city in the historical course from the Ottoman Empire to the Republic of Türkiye, has maintained this importance during the Republican period. İzmir, one of the symbol cities of the Turkish Republic, stands in a different place compared to other provinces of Türkiye in terms of its population and other characteristics, often following İstanbul. In this case, İzmir had a special importance in the politics of the single party period. This characteristic of İzmir was clearly seen in the experience of the Free Republican Party (SCF), which was initiated on Atatürk’s initiative in 1930. It was during this experience that the Republican People’s Party (CHP) realized for the first time how weak and fragile its power in the provinces was, and the following process proceeded on the axis of remedies against this weakness. The existing literature generally indicates that the CHP’s weakness in the provinces continued to a great extent during the single-party period from the 1930s to the 1940s. Previous studies on İzmir have not put forward such a hypothesis. This article examines the CHP’s position in the provinces from the perspective of İzmir through the reports prepared by two CHP deputies and a party inspector on the CHP’s organizations in İzmir in 1936 and 1937. The findings of the article in İzmir suggest that the CHP in the provinces was generally weak, ineffective, uncontrolled and largely under the patronage of the state. In this respect, this article argues that the thesis that the CHP was a totalitarian or authoritarian single party during the one-party period can be discussed through the organizational landscape of the party in İzmir.

Keywords

Republican People’s Party, Single Party Period, İzmir, Turkish political life, Province

References

• Erim, Nihat, Günlükler (1925-1979), haz. Ahmet Demirel, Cilt: 1, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005. Giritlioğlu, Fahir, Türk Siyasî Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii, Cilt: 1 1. Baskı, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965. Gökdemir, Oktay, Cumhuriyet’in 90 Yıllık Çınarı CHP, 1. Baskı, Yakın Kitabevi, İzmir, 2013.