1928-1960 ARASI YOZGAT İLİNİN SOSYO-KÜLTÜREL TARİHİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 98 - 118, 23.06.2020

Derya Büyükbaş

Öz

Bu çalışmanın konusunu, Yozgat ilinin 1923-1960 tarihileri arasında ki sosyal ve kültürel tarihi oluşturmaktadır. Yozgat, Kırıkkale, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri, Nevşehir ve Kırşehir illeriyle çevrili İç Anadolu bölgesinde yer alan bir ilimizdir. Yozgat şehrinin merkez ilçe dışında Akdağmadeni, Aydıncık, Boğazlayan, Çandır, Çayıralan, Çekerek, Kadışehri, Saraykent, Sarıkaya, Sorgun, Şefaatli, Yenifakılı ve Yerköy olmak üzere on üç ilçesi bulunmaktadır.
Yozgat şehrinin sosyal ve kültürel yapısının yapısı hakkında bilgi verilen çalışmada, bu alanda yapılmış bütün çalışmalar incelenmiş, ilgili arşivler kayıtlarına ulaşılmış ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinden alınan belgeler ve diğer kaynaklar ışığında Yozgat ilinin sosyal, kültürel yapısı, örf ve adetleri hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.
Ayrıca Yozgat ilinde, geçmişten günümüze yaşatılmaya çalışılan gelenekler, görenekler, örf ve adetler anlatılmıştır. Bu araştırma yerel bir çalışma olmasına karşın, ortaya konulan bütün veri ve değerlendirmelerle hem şehir tarihine hem de Türk eğitim tarihine katkı sunulmasına gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yozgat, Sosyal ve Kültürel Hayat, Halkevleri, Köy Enstitüleri, Tarih

Kaynakça

• A. ARŞİV BELGELERİ
• BCA, Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü, Fon Kodu: 30..1.0.0, Dosya: D3, Yer No: 50.302..14
• BCA, Muamelat Müdürlüğü, Fon Kodu:30.10.00.00, Dosya No: 9035, Yer No: 102.668..8.
• B. GAZETELER
• Yozgat Gazetesi. 29 Eylül 1926, nr. 256.
• Yozgat Gazetesi. 25 Nisan 1928, nr. 333.
• Yozgat Gazetesi. 31 Ekim 1928, nr.360
• Yozgat Gazetesi. 23 Temmuz 1934, Sayı: 651.
• Yozgat Gazetesi. 29 Ağustos 1934, Sayı: 656.
• Yozgat Gazetesi. 23 Ekim 1934, Sayı: 664.
• Yozgat Gazetesi. 26 Aralık 1934, Sayı: 672
• Yozgat Gazetesi. 9 Ocak 1935, Sayı: 674.
• Yozgat Gazetesi. 3 Nisan 1935, Sayı:686.
• Yozgat Gazetesi. 29 Nisan 1936, Sayı:742.
• Yozgat Gazetesi. 23 Şubat 1938, Sayı:835.
• Yozgat Gazetesi. 15 Şubat 1939, Sayı:883.
• Yozgat Gazetesi. 20 Ekim 1947, Sayı:1184.
• Yozgat Gazetesi. 27 Ocak 1949, Sayı:1249.
• Yozgat Gazetesi. 24 Şubat 1949, Sayı:1253.
• C. DİĞER KAYNAKLAR
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi ( 9. Baskı), Alfa Yayınları, İstanbul, 2004.
• ALKAN, Mehmet Ö., Tazminat ’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri (1839-1924), (Hazırlayan: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2000.
• ALTUNYA, Niyazi. Köy Enstitüsü Sistemin Düşünsel Temelleri (3. Baskı), Uygun Basımevi, Ankara, 2002.
• ASLANER, Nilgül. Milli Eğitim Şûraları ve Eğitim Politikaları (1939-1946), (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
• AYDOĞAN, Mustafa. Köy Enstitüleri ile İlgili Yasalar (1937-1954), Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı, Ankara, 2000.
• AYTAÇ, Çetin. El Dokumacılığı, M.E. B. Yayınevi, İstanbul, 1989.
• BİRİZ, Nurettin. “Lâdik-Akpınar Köy Enstitüsünün Kuruluşu”, Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi, C. 2, Maarif Basımevi, Ankara,1939.
• BULUT, Recep. Nisan’daki Güneşler 50. Yılında Köy Enstitüleri 1940-1990, San Matbaası, Ankara, 1990.
• C.H.P. Halkevleri ve Halkodaları 1932–1942, TBMM Kütüphanesi, Siyasi Parti Yayınları, Ankara.
• CANSIZ, İsmail. Osmanlı Döneminde Yozgat’ta Sosyal ve Kültürel Hayat, Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı, Türk Ocağı Yozgat Şubesi Yayınları, İstanbul, 2000.
• CHP, XVI. Yıldönümünde Halkevleri ve Halkodaları, Ulus Basımevi, Ankara, 1948.
• ÇETİN, Atilla. “Maarif Nazırı Ahmet Zühtü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yabancı Okullar Hakkında Raporu”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı. 10-11, (Ayrıbasım), İstanbul, 1983.
• DEMİREL, Ömer, Muhittin Tuş ve Adnan Gürbüz. Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Esya ve Giyim- Kusam (XIV-XIX Yüzyıllar), Sosyo-Kültürel Degisme Sürecinde Türk Ailesi, T.C. Basbakanlık Aile Arastırma Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• DENİZ, Bekir. “Yöre Özellikleriyle Yozgat Dokumaları”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, C.V, İzmir, 1990.
• DİKMEN Çiğdem Belgin ve Zuhal ÖZÇETİN. “Kültürel ve Sosyal Sürdürülebilirlik Bağlamında Yozgat Konaklarının Cephe Düzeni”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, 12-13 Nisan, Bursa, 2012.
• ERGEN, Burçin. Yozgat Yöresi Kilim, Cicim Ve Zili Örneklerinin Renk, Motif Ve Kompozisyon Özellikleri, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010.
• GEDİKOĞLU, Şevket. “Pazarören Köy Enstitüsü”, Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi, C. 2, Maarif Basımevi, Ankara, 1939.
• GEDİKOĞLU, Şevket. Evreleri, Getirdikleri ve Yankılarıyla Köy Enstitüleri, İş Matbaacılık ve Ticaret, Ankara, 1971.
• GENÇ, Ömür. Yozgat İli Uygun Yatırım Alanları Araştırması, Ankara, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., 2004.
• GÜRLÜYER, Aydan. 1938-1960 Yılları Arasında Kars’ta Sosyo-Kültürel Hayat, (Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars, 2010.
• IŞIKSOY, Süheyla. Geleneksel Yozgat Evlerinde Yaşam ve Anlam: Evin Sözlü Tarihi, (Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 2010.
• İLGÜN, Şener. Geleneksel Yozgat Evleri, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2007.
• İslam Ansiklopedisi. Yozgat, Cilt 43, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, İstanbul, 2013.
• KAPLAN, Mevlut. Aydınlanma Devrimi ve Köy Enstitüleri, Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara, 2002.
• KAPUSUZOĞLU, Burhanettin, Bozok İlmiye Tarihinde Medreseler, Zaviyeler ve Tekkeler, Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı, Türk Ocakları Yozgat Şubesi Yayınları, 2000, ss. 377-404.
• KARACA, Taha Niyazi. Ermeni Sorunu İle İlgili Bir İngiliz Kaynağı Üzerine Eleştirel Değerlendirme, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2004, ss. 307-321. KARPAT, Kemal. OttomanPopulation, 1830-1914, DemographicandSocialCharacteristics, TheUniversity of Wisconsin Pres, Wisconsin/London, 1985.
• KEYDER Çağtay ve Faruk BİRTEK. “Türkiye’de Devlet Tarım İlişkileri 1923-1950”, Toplumsal Tarih Dergisi, Ankara, 1983.
• KIRBY, Fay. Türkiye’de Köy Enstitüleri, İmece Yayınları, Ankara, 1962.
• KOÇ A. Fevzi. Bütün Yönleriyle Yozgat, Kardeş Matbaası, Ankara 1963.
• KOÇAKER, Ebubekir. Yozgat Yöresindeki Ziyaret Yerleri İle İlgili Bir İnceleme, (Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2004.
• KOÇU, Reşat Ekrem. Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Güncel Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• KONGAR, Hürriyet. “Köy Enstitülü Köy Öğretmenleri”, Tarih ve Toplum Dergisi, C: XXV, S:148, Nisan 1996.
• MAKAL, Mahmut. Köy Enstitüleri yâda Deli Memedin Türküsü, Güldikeni Yayınları, Ankara, 1996.
• MAVİLİ, Veli. Yozgat Yöresi Müzik Kültürünün İncelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2012.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Üçüncü Milli Eğitim Şûrası (Çalışma Programı, Komisyon Raporları, Konuşmalar), Tıpkı Basım, İstanbul, 1991.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Yiyecek İçecek Hizmetleri, Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP), Ankara, 2006.
• OKYAR Osman ve Mehmet SEYİTDANLIOĞLU. Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye: Fethi Okyar’ın Anıları, Ankara, 1999.
• ÖZBEL, Kenan. El Sanatları I- Anadolu Çorapları, C.H.P. Halk Evleri Bürosu Yayını, Ankara, 1945.
• ÖZDEMİR, Özlem Muraz. Yozgat Gazetesine Göre 1925-1928 Yılları Arasında Yozgat, (Yüksek Lisans Tezi), Niğde, 2010.
• ÖZDER, Lale vd., Yozgat İli Nizamoğlu Konağı Etnografya Müzesi El Sanatları ve Giyim Kuşam Kültürü Örneklerinin Elektronik Ortamda Tanıtılması, Atatürk Dil Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, C. I, Ankara, 2008.
• ÖZKAYA, Yücel. XVIII. Yüzyılda Anadolu’daki Bazı Kaza ve Mahalle Adlarındaki Değişiklikler, Türk Yer Adları Bildirileri Sempozyumu, 11-13 Eylül, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1984.
• PAZAR, Meral Demokratik Eğitimde Bir Anıt Kurum-Köy Enstitüleri, Güldikeni Yayınları, Ankara, 2001.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye 1316 Sene-i Hicriyesine Mahsustur, İstanbul, 1316, ss. 868-869.
• SARIKAYA, Makbule. “Doğuş’un Kars’ın Sosyo-Kültürel Gelişimine Katkısı”, Serhat Kültür, Tarih, Haber Dergisi, İstanbul, 2005.
• SEZER, Makbule Savaş. Yozgat ve Çevresi Tarihi Yapılarındaki Süslemeler, (Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 1998.
• SÖKMEN, Süleyman. Sürmelim, YOBİAD Yayınları, Yozgat, 1996.
• SÖNMEZ, Temel. Dünden Bugüne Yozgat, Vizyon Matbaacılık, Yozgat, 2000. Yozgat Gazetesi. 29 Ağustos 1934, Sayı: 656.
• TANER, Hasan. Halkevleri Bibliyografyası, Halkevi Yayınları, Ankara, 1944.
• TAŞ, Necati Fahri. Milli Mücadele Döneminde Yozgat, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 780, Kültür Eserleri Dizisi:79, 1. Baskı, Ankara, 1987.
• TEKELİ, İlhan. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt: 3, İstanbul, 1983.
• TEKELİ, Osman. Aksaray Vilayeti Tarihi 1926-1933, Aksaray, 2008.
• TEMİZHAN, Oğuz. Halkevleri ve Halkevlerinin 1932–1940 Arası Eğitim Faaliyetleri, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006.
• TOKSOY, Nurcan. “Türk İnkılâbında Milli Kültürün Yeri ve Halkevi Çalışmaları”, Türkoloji Çalışmaları Dergisi, Cilt: I, Sayı: 3.
• TONGUÇ, Engin. Bir Eğitim Devrimcisi: İsmail Hakkı Tonguç (Yaşamı, Öğretisi Eylemi), Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Yayınları, İzmir, 2007.
• TONGUÇ, İsmail Hakkı. “Köy Enstitüleri”, Aylık Ansiklopedi, C: V, Sayı: 51, 1948.
• TOPRAK, Gül Nihan. Cumhuriyet’in ilk Döneminde Türk Eğitim Sistemi ve Köy Enstitüleri, (Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon, 2007.
• TURAN, Ayça. Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmede Akpınar Köy Enstitüsünün Yeri ve Önemi, (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2009.
• Türk Ansiklopedisi, Yozgat, Cilt:33, Milli Eğitim Basım Evi, Ankara, 1984.
• TÜRKOĞLU, Pakize. Tonguç ve Enstitüleri, Yapı ve Kredi Yayınları, İstanbul, 1997.
• ULUÇAY, Mustafa Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2011.
• UYAR, Akın. Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları, (Yüksek Lisans Tezi), Bozok ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat, 2013.
• Yeni Rehber Ansiklopedisi, Cilt: 20, Türkiye Gazetesi Yayınları, İstanbul, 1994.
• Yozgat Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. Yozgat Valiliği İl Yıllığı, İl Özel İdare Matbaası, Yozgat, 2011.
• Yurt Ansiklopedisi. Yozgat, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1984.
• YÜCEL, Hasan Ali. Köy Enstitüleri ve Köy Eğitimi ile İlgili Yazılar, Konuşmalar, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı, 1. Basım, 1997.
• YÜZGEÇER, Hatice. 2 Numaralı Yozgat Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H.1299-1304/M.1882-1887), (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2005.