ANADOLU TÜRK HALK HEKİMLİĞİ UYGULAMALARINDA ANALOJİK DÜŞÜNCE

Year 2021, Volume , Issue 18, 15 - 26, 22.12.2021

Recep TEK

https://doi.org/10.46400/uygur.1017361

Abstract

İnsanoğlu, yeryüzünde var olduğu andan itibaren sağlığını korumak ve maruz kaldığı fizikî ve ruhî rahatsızlıklardan kurtulmak için sürekli bir arayış ve mücadele içerisinde olmuştur. Korunma, teşhis ve tedavi şeklinde karşımıza çıkan bu arayış ve mücadele, geçmişten günümüze belli birtakım bilgi, birikim ve deneyimin oluşmasını sağlamıştır. Zengin bir hazine niteliği taşıyan bu bilgi, birikim ve tecrübe, halk hekimliğini vücuda getirmiştir. Anadolu’daki halk hekimliği tedavi uygulamalarında çeşitli tedavi yöntem ve tekniklerinden yararlanılmıştır. Bu tedavi yöntemlerinden biri de taklit büyüsü olan analojidir. Anadolu’da, siğil, it dirseği/arpacık, köstü, kızıldonnu, yılancık, dalak, bulgurlama vb. gibi rahatsızlıkların tedavisinde karşımıza çıkan ve isim, renk, biçim benzerliğine dayanan analojik düşüncenin temeli, bir etki ancak onu taklit ederek gerçekleştirilebilir, benzer benzeri etkiler ve benzer ancak benzeriyle tedavi edilebilir prensiplerine dayanmıştır. Geçmişten günümüze insanoğlu zihninde, maruz kaldığı hastalıklar ile onun benzediği nesneler arasında bir ilişki kurarak rahatsızlıkların ancak benzedikleri şeyler kullanılarak ve o taklit edilerek tedavi edileceğine ve bu şekilde bozulan düzenin yeniden tesis edileceğine inanmışlardır. Benzerin bir karşıt yaratarak benzerini yok edeceği düşüncesiyle hastalığın benzediği şeyler tedavilerde kullanılmış ve bu büyüsel işlemlerle hastalık üzerinde bir tesir yaratılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Halk hekimliği, Türk halk hekimliği, Anadolu, Analoji, Taklit

Abstract

References

• Acıpayamlı, Orhan. (1963). “Türk Halk Hekimliğinde Dalak Kesme ve Etnolojik İzahı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, (1), s. 37-58.
• Acıpayamlı, Orhan. (1969). “Sarılık Hastalığı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXVI(1-2), s. 23-30.
• Acıpayamlı, Orhan. (1978). Halkbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Acıpayamlı, Orhan. (1989). “Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi”. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988), s. 1-8, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Akkaya, Ümit Harun. (2003). Büyü ve Büyüsel Uygulamalar Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması: Kayseri Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akman, Eyüp. (2002). “Türk ve Dünya Kültüründeki Su Kültü Üzerine Düşünceler”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10, (1), s. 1-10.
• Anadol, Cemal. (1988). Tarihten Günümüze Kadar Dünyada ve İslamiyet’te Halk İnanışları Büyü (Sihir-Tılsım). İstanbul: Devlet Yayın ve Dağıtım.
• Arat, R. Rahmeti. (1959). Kutadgu Bilig II (Tercüme). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ayhan, Aydın. (1995). “Balıkesir Halk Hekimliğinde Sağaltma Ocakları ve Usulleri”. III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Kongresi Bildirileri (9-11 Ekim 1995), s. 247-264, Konya: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları: 243.
• Aytar, Selçuk. (1976). “Hastalığı Devretme Geleneği”. TFA, (322), s. 7639-7640.
• Bayat, A. Haydar. (1987). “Halk Tıbbında Özellikle Anadolu’da Sarılık Hastalığı ve Tedavisi”. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. IV (Gelenek, Görenek ve İnançlar), s. 47-66, Ankara: Başbakanlık Basımevi
• Bayat, A. Haydar. (1989). “Türk Dünyasında Özellikle Anadolu Tıbbî Folklorunda Akıl Hastalıklarının Tedavi Yolları ve Kaynakları”. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988), s. 59-82, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Bayat, Fuzuli. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Boratav, P. Naili. (2003). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: K Kitaplığı.
• Çevik, Bülent. (2008). Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çıblak, Nilgün. (2005). “Çukurova'da Halk Hekimliği ve İlgili Uygulamalarda Eski Türk İnançlarının İzleri”. Türk Kültürü, XlII(507-508), s. 199-214.
• Dağı, Fahri. (2013). “Türk Fıkralarında Halk Hekimliği Unsurları”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, (2)5, s. 117-129.
• Demren, Özlem. (2008). “Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Şamanizm”. Folklor/Edebiyat, (14)56, s. 185-210.
• Demirhan, Ayşegül. (1985). “Halk Hekimliğinin Tanımı, Tarihi Gelişimi ve Özellikleri”. Tıp Dünyası, (58)675, s. 191-205.
• Eliade, Mircea. (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. (Çev. İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, Mircea. (2001). Mitlerin Özellikleri. (Çev. Sema Rifat), İstanbul: Om Yayınevi.
• Eliade, Mircea. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. (Çev. M. Emin Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Frazer, James G. (2004a). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri I. (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınevi. Frazer, James G. (2004b) Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri II, (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınevi.
• Gönenç, Alpaslan. (2011). Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, Ünver ve Güngör, Harun. (2015). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Güngör, Harun. (2002). “Eski Türklerde Din ve Düşünce”. Türkler, C. 3, s. 261-282, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Hufford, David J. (2007). “Halk Hekimleri”. (Çev. Mustafa Sever), Milli Folklor, (73), s. 72-80.
• İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, Abdülkadir. (1998). Makaleler ve İncelemeler, C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1998). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Konak, Akın. (1982). “Köysel Bölge Sağlık Hizmetlerini Değerlendirme Metodolojisi Adlı Eserin Tıbbi Antropoloji Açısından Değerlendirilmesi”. Antropoloji, (10), s. 85-96.
• Köprülü, M. Fuad. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mauss, Marcel. (2011). Sosyoloji ve Antropoloji. (Çev. Özcan Doğan), İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Öger, Adem. (2010). “Tarsus ve Çevresinde Sağaltma Ocakları ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Turkish Studies, 5(1), s. 1231-1246.
• Öngel, Gülnur. (1997). Denizli Halk Hekimliğinde Ocaklar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Örnek, Sedat Veyis. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Örnek, Sedat Veyis. (1973). Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Özaslan, Aysegül. (2012). Halk Hekimliğinde Ocaklık Kurumu ve Araban (Gaziantep) İlçesi Örneğinde Kadın Ocaklılar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkan, Tuba. (2012). Geleneksel Tıptan Modern Tıbba Ocaklık Kurumu: Ankara İli Çubuk İlçesi Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Roux, Jean Paul. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sever, Mustafa. (2016). Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Barış Kitap.
• Şar, Sevgi. (1989). “Halk Hekimliğinin Dünü ve Bugünü”. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988), s. 221-229, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Şar, Sevgi. (2008). “Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (Ankara 10-15 Eylül 2008), s.1163-1178.
• Tek, Recep. (2018). Kayseri Yöresi Sağaltma Ocakları. Konya: Kömen Yayınları.
• Temizsoylu, Aydın. (2012). Ankara’da Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkdoğan, Orhan. (1968). “Erzurum Bölgesinde Tıbbî Tedavinin Sosyo-Kültürel Safhaları”. Türk Etnografya Dergisi, (XI), s. 33-46.
• Türkdoğan, Orhan. (1987). “Tıbbî Folklor Açısından Sağlık Hastalık Sistemi”. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. IV, (Gelenek, Görenek ve İnançlar), s. 403-412, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Uyar, Akın. (2013). Halk Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ülger, Züleyha. (2012). Aydın (Merkez) ve Çevresinde Halk Hekimliği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yasa, İbrahim. (1962). “Türkiye'de Halk Sağlık Folkloru ve Bazı Meseleleri”. Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 17(3), s. 251-301.
• Yoder, Don. (1975). “Halk Tıbbı”. (Çev. Sibel Yoğurtçuoğlu, Ayfer Gülüm), Folklora Doğru, (43), s. 23-30.