THE BIRD NAMES İN NEVÂYÎ’S FEVAYîDÜ’L-KİBER DIVAN

Yıl 2022, Sayı: 20, 19 - 30, 24.12.2022

Fatma Kılıç

https://doi.org/10.46400/uygur.1182167

Cited By: 1

Öz

Animals, which are an elements of nature, have been seen as a part of life by humans and have been positioned separately from other living beings by assigning positive meanings to some of them. These entities are sometimes used to reinforce meaning in literary works based on their real and sometimes surreal characteristics. The place of birds is among animals both physically and in character.
It is possible to come across some bird names attributed to spiritual characteristics by human beings in important works of Turkish literature. Ali Şir Nevâyî’s fourth divan, Fevayîdü’l-Kiber, which made great contributions to the development of the Chagatay written language, is an important work written by the poet during his old age. The work, which contains 680 ghazals, provides important data in terms of vocabulary. Couplets about birds are frequently encountered in the work. In terms of physical and character traits, birds are used in couplets in terms of analogy. Nevâyî’s language is multi-layered in terms of meaning and therefore provides material in many ways. The master poet is able to convey the opposite feelings about a concept in his poems at the same time. When we look at Nevâyî’s couplets about birds, we see that both positive and negative comparisons are made at the same time. For example; pheasants and peacocks reflect both the beauty of the lover and the type of person who is fond of arrogance and appearance. In this study, an examination was made on the names of birds mentioned in Ali Şir Nevâyî’s divan called Fevayîdü’l-Kiber, and birds were evaluated in terms of the analogy aspects in the couplets.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâyî, Fevâyîdü’l-Kiber, Divan, Bird Names, Analogy

NEVÂYÎ’NİN FEVÂYÎDÜ’L-KİBER ADLI DİVANINDA GEÇEN KUŞ ADLARI

Öz

Tabiatın bir unsuru olan hayvanlar, insanlar tarafından hayatın bir parçası olarak görülmüş ve bazılarına olumlu anlamlar yüklenerek diğer canlılardan ayrı bir yere konumlandırılmıştır. Söz konusu varlıklar bazen gerçek bazen de gerçek üstü özellikleri baz alınarak edebi eserlerde anlamı güçlendirmek için kullanılırlar. Hayvanlar içerisinde gerek fiziki gerekse tabiatı dolasıyla kuşların yeri farklıdır. İnsanoğlu tarafından manevi özellikler atfedilen bazı kuş isimlerine Türk edebiyatının önemli eserlerinde rastlamak mümkündür. Çağatay yazı dilinin gelişmesinde büyük katkıları olan Ali Şir Nevâyî’nin dördüncü divanı Fevâyîdü’l-Kiber, şairin yaşlılık döneminde kaleme aldığı önemli bir yapıttır. 680 gazeli içinde barındıran eser, kelime hazinesi açısından önemli veriler sunar. Eserde kuşlar ile ilgili beyitlere ise sıkça rastlanır. Fiziki ve karakter özellikleri açısından kuşlar beyitlerde benzetme yönüyle kullanılmıştır. Nevâyî’nin dili anlam yönünden çok katmanlı olması dolayısıyla pek çok yönden malzeme vermektedir. Usta şair şiirlerinde bir kavram ile ilgili zıt duyguları aynı anda aktarabilmektedir. Nevâyî’nin kuşlar ile ilgili beyitlerine bakıldığında aynı anda hem olumlu hem olumsuz açılardan benzetme yapıldığını görürüz. Örneğin; sülün ve tavus kuşu hem sevgilinin güzelliğini hem de kibir ve görünüşe düşkün insan tipini yansıtır. Bu çalışmada, Ali Şir Nevâyî’nin Fevâyîdü’l-Kiber adlı divanında geçen kuş adları üzerine bir inceleme yapılmış, kuşlar beyitlerde geçen benzetme yönleri açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâyî, Fevâyîdü’l-Kiber, Divan, Kuş Adları, Benzetme, Bird Names, Analogy

Kaynakça

• Akalın L. Sami (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atalay, Besim (1999). Divānü Lügati’t Türk, C. I-II-III-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Batislam H. Dilek (2002). “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1: 185-208.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986). İstanbul: Gelişim Yayınları.
• Ceylan, Ömür (2004). “Aşkın Ateşle İmtihanı, Semender”. Türk Edebiyatı Dergisi, 366: 32-33.
• Ceylan, Ömür (2007). Kuşlar Divanı-Osmanlı Şiir Kuşları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Demirkazık, H. İbrahim (2011). “Divan Şiirinde Karga”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24: 131-178.
• Eskigün, Kübra (2006). Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gök, Selim (2019). “‘Sevgili Şahbâzıyla Gönül/Can Kuşu Avlamak’ Hayali Üzerine”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 14: 87-98.
• Güler, Zülfi (2014). “Divan Şiirinde Papağan”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1: 61-71.
• Güneş, Özlem vd. (2019). “Hüsn ü Aşk’ta Anlam Çeşitliliği Yönünden Kuşlar”. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö5: 239-260.
• Gürsoy Naskali, Emine ve Duranlı, Muvaffak (1999). Genişletilmiş Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İbn Battûta (2000). İbn Battûta Seyahatnâmesi I. (çev.: Aykut, A. Sait). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (Yayına Haz.: Cemal Kurnaz). İstanbul: H Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2006). Türk Mitolojisi. C.I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özdemir Mehmet (2021). “Klasik Türk Şiirinde Semender”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4): 1861-1900.
• Pala, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Roux, Jean-Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Ankara: Kabalcı Yayınları.
• Sever, Mustafa (1999). “Türk Mitolojisinde Kuşlar”. Milli Folklor Dergisi, 42: 83-88.
• Tokyürek, Hacer (2013). “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”. TÜBAR, XXXIII: 221-281.
• Toprak, Funda (2013). “Çağatay Şiirinde Vahşi Hayvanlar ve Yırtıcı Kuşlar”. Turkish Studies, 8(9): 105-124.
• Toprak, Funda (2019). “Kutadgu Bilig’de Doğadan İnsana Aktarım Metaforları (Hayvanlar)”. Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı. (Ankara, 26-28 Eylül 2019). (Ed. İrem Işıl Altun ve Ekrem Beyaz). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1312-1323.
• Toprak, Funda (2021). Tasavvufî ve Edebî Yönleriyle Alî Şîr Nevâyî. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Turan, Muhittin (2014). “Ahmedî Divanı’nda Kuşlar”. Akademik Sosyal Araştırmaları Dergisi, 7: 23-37.
• Türkçe Sözlük 1-2 (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türktaş, M. Metin (2013). Dede Korkut Hikâyelerinde Adı Geçen Hayvanlar ve Bu Hayvanların Diğer Türk Lehçelerindeki Adlandırılışları. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, Erdoğan (2020). “Bir Güzellik Unsuru Olarak Fuzûlî’nin Gazellerinde Saç”. Eski Türk Araştırmaları Dergisi, 3(1): 241-294.
• Yıldırım, Ali (2015). “Mevlânâ’nın Eserlerinde Kuş Sembolizmi”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 6: 235-247.
• Yıldırım, Nimet (2006). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.