THE WOMAN-DEVIL RELATIONSHIP IN UYGUR BELIEFS AND ITS REFLECTIONS IN PROVERBS, TALES AND BALLADS

Yıl 2024, Sayı: 24, 9 - 29

Adilcan Eruygur , Ufuk Deniz Aşcı

https://doi.org/10.46400/uygur.1510982

Öz

This article examines the association of woman and devil in the belief systems of Uyghur Turks and the reflections of this association in Uyghur proverbs, tales and koshuks (Ballad). The study investigates how the mythological and religious beliefs of the Uyghur people shape their attitudes towards women and how these attitudes are represented in folk literature. The data obtained through literature review and textual analysis have been interpreted within the framework of cultural linguistics. Under the influence of religions such as Shamanism, Buddhism, Manichaeism and Islam that Uyghur Turks have adopted throughout history, the association of women with the devil has emerged as a reflection of social perceptions and religious beliefs. In Uyghur mythology, beings representing evil such as Albıs, Alkarısı, Arçura, Witches, Djinn, Ecinni, Kempir, Fairy, Mıstan and Yalmavuz are usually depicted in female form. In Uyghur folk literature, the woman-evil association is frequently found in proverbs, tales and ballads. These proverbs and literary works reinforce the portrayal of women as cunning, manipulative and dangerous. The study aims to contribute to our understanding of the richness and depth of Uyghur culture by analyzing in depth the linguistic and literary reflections of gender roles and religious beliefs in Uyghur culture.

Anahtar Kelimeler

Uyghur Turks, Women, Demons, Social Gender, Proverbs

UYGUR İNANÇLARINDA KADIN-ŞEYTAN İLİŞKİLENDİRMESİ VE ATASÖZLERİ, MASALLAR VE KOŞUKLARDAKİ YANSIMALARI

Öz

Bu makale, Uygur Türklerinin inanç sistemlerinde kadın ve şeytan ilişkilendirmesinin analizini ve bu ilişkilendirmenin Uygur atasözleri, masalları ve koşuklardaki yansımalarını ele almaktadır. Çalışma, Uygur halkının mitolojik ve dini inançlarının kadına dair tutumlarını nasıl şekillendirdiğini ve bu tutumların halk edebiyatında nasıl temsil edildiğini araştırmaktadır. Literatür taraması ve metin analizi yöntemleri kullanılarak elde edilen veriler, kültürel dilbilim çerçevesinde yorumlanmıştır. Uygur Türklerinin tarih boyunca benimsediği Şamanizm, Budizm, Maniheizm ve İslamiyet gibi dinlerin etkisiyle kadının şeytanla ilişkilendirilmesi, toplumsal algılar ve dini inançların bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. Uygur mitolojisinde Albıs, Alkarısı, Arçura, Cadılar, Cinler, Ecinni, Kempir, Peri, Mıstan ve Yalmavuz gibi kötülüğü temsil eden varlıklar genellikle kadın formunda tasvir edilmiştir. Uygur halk edebiyatında kadın-şeytan ilişkilendirilmesi, atasözleri, masallar ve halk koşuklarında sıkça karşımıza çıkar. Bu atasözleri ve edebi eserler, kadının kurnaz, manipülatif ve tehlikeli olarak tasvir edilmesini pekiştirir. Çalışma, kadın-şeytan ilişkilendirmenin Uygur kültüründeki toplumsal cinsiyet rollerinin ve dini inanışların dilsel ve edebi yansımalarını derinlemesine analiz ederek, Uygur kültürünün zenginliğini ve derinliğini daha iyi anlamamıza katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkleri, Kadın, Şeytan, Toplumsal Cinsiyet, Atasözleri

Kaynakça

• Abliz, Hemdulla (2008). “Uyġur Ḫelḳ Çöçekliridiki Ayallar Obrazi Toġrisida”. Ḫoten Pédagogika Aliy Téḫnikomi İlmiy Jurnili, 83(1): 15-20.
• Ahmed Bin Ali El-Büni Hanbel (1982). Müsned I-VI. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Alıcı, Mehmet (2018). Işığın Elçisi Mani ve Gnostik Düşüncesi. İstanbul: Divan Kitap.
• Almas, Turgun (2013). Uyġurlar. İstanbul: Teklimakan Uyġur Neşriyati.
• Asmussen Jes P. (1975). Manichaean Literature: Representative Texts. Chiefly From Middle Persia And Parthian Writings Hardcover. Publisher ‏: ‎ Scholars Facsimilies & Reprint.
• Başak, Kuzakçı (2018). Turkısh Women Hıstory Between 6 And 10 Centurıes (Pre-Islamıc Perıod). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi.
• Beduhn, Jason (1995). The Battle For The Body İn Manichaean Asceticism, Asceticism. (Ed. Vincent L. Wimbush ve Richard Valantasis). New York-Oxford: Oxford University Press.
• Berber, Meryem Büşra (2020). Klasik İslam Filozoflarının Kadın Algısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Berktay, Fatmagül (2000). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çelebi, İlyas (2010). Şeytan. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 10, 99-101. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çobanoğlu, Özkul (2009). “Türk Halk Kültüründe Şeytan Telakkisi Üzerine Tespitler”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (3-4): 269 – 282.
• Demir, Erdi (2021) “Kutadgu Bilig’de İnşa Edilen Kadın Kimliği Üzerine Sosyal Bir İnceleme”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4: 199-208.
• Durmuşoğlu, Kadriye ve Kurt, Abdurrahman (2008). “Üç Kur’an Yorumunda Kadının Ötekiliği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2: 621 - 648.
• Ebü Davüd (1992). Sunenu Ebf Davud 1-V. Der: Suleyman İbn El-Eş'as İbn İshak El-Ezdi Es-Sicistani. İstanbul: Çağrı Yayınlan.
• El-Buhari (1992). El-Cami'u'l-Musnedu's-Sahfhu'l-Muhtasar Min Umuri Rasulillah (S) ve Sunenihf Ve Eyyamihf. Der: Muhammed İbn İsma'il. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• El-Tirmizî (1992). Sunenu't-Tirmizî (El-Cdmi'u's-Sahfh) 1-V. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Faure, Bernard (2009). The Power Of Denial: Buddhism, Purity, And Gender. New Jersey: Princeton University Press.
• Gürkan, Salime Leyla (2013). Yılan. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 43, 527-529. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Hébubulla, Abdurehim (2000). Uyġur Étnografiyisi. Ürümçi: Xinjiañ Ḫelḳ Neşriyati.
• İbn Mace (1992). Sunenu İbn Mace I-11. Der: Ebü 'Abdillah Muhammed İbn Yezid El-Kazvini Ve Muhammed Fu'ad Abdulbaki. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Nedim (1994). Kitab’ül Fihrist. Beyrut: Daru’l Marefa.
• İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, Abdülkadir (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller Ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnayet, Alimcan (2009). “Bugünkü Uygurlarda Şamanlık ve Bir Şaman Duası: Azâim Koşıkı”. Halkbilimi Dergisi, 2(3 4): 38-52.
• İnayet, Alimcan (2010). Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi Yalmavuz/Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• İsmayil, Osman (2006). Uyġur Séhirlik Çöçekliri Heḳḳide Tetḳiḳat. Ürümçi: Şincañ Univérsitéti Neşriyati.
• Karakurt, Deniz (2012). Türk Mitoloji Ansiklopedisi. C.1. E- Kitap.
• Karizi, Adil Ġappar (2015). “Uyġurlarniñ Cin-Albasti İşençiliri”. E-kitap.
• Kaya, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş-Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muhemmet, Adil ve Mutellip, Rozimuhammed (2016). Uyġur Ḫelḳ Maḳal-Temsilliri. Ürümçi: Şincañ Medeniyet Neşriyati.
• Muslim (1968) Sahih-i Muslim ve Tercümesi. (çev.: Mehmed Sofuoğlu). İstanbul: İrfan Yayınları.
• Susan, Murcott (1991). The First Buddhist Women: Translations And Commentary On The Therigatha. Kaliforniya: Parallax Press.
• Sülayman, Esed (1994). “Altay Kültür Dairesindeki Yalmavuz Tipi”. Miras, 1(31): 11-20.
• Şahin, Süreyya (1993). Cin. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 8, 5-8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taslaman, Caner ve Taslaman, Feryal (2019). İslam ve Kadın. İstanbul: İstanbul Yayınevi.
• Tokyürek, Hacer (2016). “Eski Uygur Budist Metinlerinde Şeytan, Yılan, Kadın İlişkisi”. Türkiyat Mecmuası, 1: 301 – 310.
• Tuğ, Salih (1991). Azâzîl. İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 4, 311-312. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli (2012). Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Otto Yayınları.
• Turan, Şerafettin (1994). Türk Kültür Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Türker, Rıza (2008). Anadolu ve Türk İnanışları’na Ait Ögelerin, Son Dönem Türk Korku Sineması’nda Hikâye Olarak Kullanılması: Alkarısı İnancı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ulutaş, Ejder (2019). Eril Kodlar Kıskacında Kadınlık Halleri: Kumalık, Aile Kurumuna Farklı Bakışlar. (Ed. Ö. Altınsu Sönmez ve G. Aksan). Konya: Çizgi Kitapevi.
• Uyġur Ḫelḳ Edebiyati Ḳamusi (2005). Ürümçi ve Beijing: Merkizi Milletler Neşriyati ve Xinjiañ Ḫelḳ Neşriyati.
• Yıldız, Hüseyin (2013). “Eski Uygur Türklerinde Şeytan Kavramı”. Milli Folklor, 100: 213 – 224.
• Yusuf Has Hacib (2019). Kutadgu Bilig. (Günümüz Türkçesine Uyarlayan: Muzaffer Tunçel). (Ed. Halil Aşıcı). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Gençlik ve Spor Bakanlığı.
• İnternet Kaynakları: URL-1: Ekinci, Ekem Buğra (2016). “Shamanısm: A Practıce Of Early Turkıc Belıefs”, Https://www.Ekrembugraekinci.Com/Article/?Id=705&Shamanism:-A-Practice-Of-Early-Turkic-Beliefs (Erişim: 19.03.2024).
• URL-2: “Eski Ahit: Yaratılış/2: 21-23”, https://kutsalkitap.info.tr/?q=yar%202:21, (Erişim: 11.03.2024).
• URL-3:“İslamoğlu, Mustafa (2020). “Sizin Şeytanınız Kim?”, Https://Mustafaislamoglu.Com/Siretul-Kuran-24-Ders-Sizin-Seytaniniz-Kim/ (Erişim: 02.04.2024).
• URL-4: “Buhhari, Enbiya: 25, Müslim, Rada’: 63” https://islam-tr.org/konu/havva-olmasaydi-kadinlar-ihanet-etmezdi-hadisini-nasil-anlamaliyiz.57515/ (Erişim: 03.04.2024).
• URL-5: “2/Bakara, 34-36”. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/bakara-suresi-2/ayet-34-36/kuran-yolu-meali-5, (Erişim: 14.04.2024).