Bir Erken Modern Osmanlı Kroniği Olarak Tarihçe-i Nevres

Year 2022, Volume: 7 Issue: 2, 1149 - 1181, 30.09.2022

Nurcan Yurdakul , İlker Türkman

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1144500

Abstract

Nevres Efendi’nin İranlılara ve Şiilere yönelik algısının erken modern reformcu denilebilecek bakış açısının Tarihçe-i Nevres adlı eseri üzerinden etüt edildiği bu çalışmada onun da devrinin muhalif aydınları gibi İbn Halduncu tarih ve toplum görüşlerinin etkisinde kalıp kalmadığının incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu maksatla Nevres Efendi’nin ilgili eserinde ileri sürdüğü, erken modern reformcu olarak tanımlanabilecek görüşleri, İbn Halduncu bakış açısından etkilenen ve Osmanlı Devleti’nin gerilemesine paralel olarak bu gerilemeye çare arayan muhalif aydınlar üzerine yapılan araştırmalar ışığında tanımlayıcı ve karşılaştırmalı bir yöntemle ele alınmaktadır. Tarihçe-i Nevres konu edindiği Revan Seferi, seferin kendisi, siyasi sebepleri ve sonuçları açısından değil, erken modern izler ve İbn Halduncu etkiler açısından Şii algısı, kanun-ı kadime yönelik yaklaşım, devlet kurumlarına yönelik eleştiriler gibi alt başlıklar çerçevesinde etüt edilmektedir. Muhalif ve erken modern reformcu bir aydın olduğu anlaşılan ve İbn Halduncu bakış açısının tesirinde kaldığı düşünülen Nevres Efendi’nin ve eseri olan Tarihçe-i Nevres’in Osmanlı araştırmacıları tarafından değerlendirilme dışı bırakılmış olması bu çalışmanın gerekçesidir. Tarihçe-i Nevres hakkında yapılan neredeyse ilk çalışma olması nedeniyle bu teşebbüs öncü fakat sınırlı bir denemedir.

Keywords

Nevres Efendi, Tarihçe-i Nevres, İbn Halduncu Bakış Açısı, Şiiler, İran, İlk Reformcular

History of Nevres as an Early Modern Ottoman Chronicle

Abstract

In this article, in which Nevres Efenedi's perception of Iranians and Shiites and his views as an early reformist, is studied through his work named Tarihiçe-i Nevres, it is attempted to examine whether he was also under the influence of Ibn Khaldunist views of history and society, like the opposition intellectuals of his time. For this purpose, Nevres Efendi's unique and early reformist ideas, are discussed with a descriptive and comparative method in the light of studies about the other early reformist and Ibn Khaldunist intellectuals who looked for remedies to prevent decline of the Ottoman Empire. Tarihçe-i Nevres is studied not in terms of the political reasons and results of the Revan Campaign, but in terms of early modern traces and Ibn Khaldunist influences, within the framework of sub-headings such as Shiite perception, approach to the ancient law, criticism of state institutions. The rationale of this study is based on the fact that Nevres Efendi, who is thought to be a dissident and early reformist and was assumed to be influenced by the Ibn Khaldunist point of view, and his work, Tarihi-i Nevres, were excluded from evaluation by Ottoman researchers. Being almost the very first study on Tarihçe-i Nevres makes this attempt a pioneering but limited experiment.

Keywords

Nevres Efendi, Tarihçe-i Nevres, Ibn Khaldunist views, the Shiites, Iran, Early Reformists

References

• Referans1 Arşiv Belgeleri BOA, DVNSMHM.D., 136/1228., SS.323.
• Referans2 Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 2005.
• Referans3 Ingram, E, British Persian Connection, 1798–1828, Prelude to the Great Game in Asia, London 1992.
• Yurdakul, Ö. Nurcan, İngiltere Ortadoğu’ya Nasıl Girdi?, İstanbul 2018.
• Referans4 Purgstall, B.J.V., Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul 1998.
• Referans5 Afyoncu, Erhan, “Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1/2 (2003), s.101-172.
• Referans6 Nevres, Abdürrezzak, Tebrîziyye-i Hekimoğlu Ali Paşa, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu, No 2252, (H. 1143/M. 1733).
• Referans7 İran-Osmanlı Harbleri/Abdürrezzak Nevres Efendi; Müstensih Hasan Nazmi, TTK Yazma Eserler Koleksiyonu, Y.I/0027-2., (H. 1143/M. 1733).
• Referans8 Divân-ı Nevres, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Yazma Ty.3414, fol.38b. (H.1175/M.1761).
• Referans9 Okumuş, Ejder, “İbn Haldun ve Osmanlı’da Çöküş Tartışmaları, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 4/6 (1999), s.183-206.
• Referans10 “İbn Haldun'un Osmanlı Düşüncesine Etkisi”, İslam Araştırmaları Dergisi, no.15 (2006), s.5-31.
• Referans11 Fleischer, H. C., “Royal Authority, Dynastic Cyclism, and Khaldunism in Sixteenth Century Ottoman Letters”, Journal of Asian and African Studies, 18,3-4 (1983), SS.198-220.
• Referans12 Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: the Historian Mustafa Âlî (1541-1600), Princeton 1986.
• Referans13 Bedir, A., “17. Yüzyıl Osmanlı Düşünce Hayatında İbn Haldun Etkisi: ‘Tarih-i Naima Örneği’”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6/4 (2019), s.2383-2406.
• Referans14 Ardıç, N, “Genealogy or Asabiyya? Ibn Khaldun between Arab Nationalism and the Ottoman Caliphate”, Journal of Near Eastern Studies, 71/2 (2012), s.315-324.
• Referans15 Yılmaz, H, Osmanlı Tarihçiliğinde Tanzimat Öncesi Siyaset Düşüncesine Yaklaşımlar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1/2 (2003), s.231-298.
• Referans16 Menchinger L. E, İlk Modern Osmanlı – Ahmed Vâsıf’ın Fikri Gelişimi, çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul 2022.
• Referans17 ÇOLAK, M. O, Arşiv Belgelerinin Işığı Altında Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa'nın (1100-1171/1689-1758) Hayatı, İcraatı ve Hayratı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, SBE 1998.
• Referans18 Hakyemez, C, Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni–Şii İttifakı, İstanbul 2014.
• Referans19 Özcan, A, Osmanlı Sultanları İmparatorluk Çağının Sultanları – III, Ankara 2007.
• Referans20 Faroqhi, S, The Ottoman Empire and the World Around It, Londra 2004.
• Referans21 Karadeniz, Y, “Erdebil Tarikatı’ndan Safevi Devleti’ne Siyasallaşma Süreci Ve Meşruiyet Meselesi”, Akademik Matbuat, 3/1 (2019), s.1-16.
• Referans22 Virginia H. Aksan, Goffman, D, Erken Modern Osmanlılar İmparatorluğun Yeniden Yazımı, çev. Onur Güneş Ayaz, İstanbul 2011.
• Referans23 Uluerler, S, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı–İran Siyasî İlişkileri (1774-1848), Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi SBE 2009.
• Referans24 Aktepe, M.M., “Hekimoğlu Ali Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C.17 (1998), s.166-168.
• Referans25 Üzüm, İ, “Kızılbaş”, İslam Ansiklopedisi, C25 (2022), s.546-547.
• Referans26 Kızılkaya, N, Ibn Khaldun’s Concept of the History of Fiqh and its Impact on the Historiography of Islamic Law in the Modern Era, İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 1/1 (2016), s.33-62.
• Referans27 du Loir, Clausier, Du Loir Seyahatnamesi IV. Murad Döneminde Bir Fransız Seyyahın Maceraları, çev. Mustafa Daş, İstanbul 2018.
• Referans28 Yıldırım, Z.M, “1724-1727 İran Seferleri Sırasında Askeri Hazırlıklar Ve Aksaklıklar”, Sosyal Bilimler Dergisi, 4/1 (2002), s.33-48.
• Referans29 Kınalızâde Ali Efendi, Devlet ve Aile Ahlakı, Haz. Ahmet Kahraman, İstanbul 1998.
• Referans30 Düzdağ, M. E, Kanunî Devrin Şeyhülislâmı Ebussuud, İstanbul 2012.
• Referans31 Talay, A, “Dürrî Ahmed Efendi”, İslam Ansiklopedisi, C.10 (1994), s.34-35.
• Referans32 Ahmed Dürrî Efendi, Sefâretnâme, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Yazma Ty, NEKTY03228.
• Referans33 Genç, S, Lale Devrinde Savaş: İran Seferlerinde Seferlerin Organizasyon ve Lojistik, İstanbul 2013.
• Referans34 Dağlar, M, Safeviler Kültür-Diplomasi-Toplum, İstanbul 2021.
• Referans35 Ateş, A, Avşarlı Nadir Döneminde Osmanlı-İran Mücadeleleri, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, SBE 2001.
• Referans36 Ahmed Cevdet Paşa, Târîh-i Cevdet, Dersaâdet Matbaa-i Osmaniye, İstanbul (H.1309/M.1892).
• Referans37 Ahmed Cevdet Paşa, Târîh-i Cevdet Cilt I, Haz. Sadık Emre Karakuş, Murat Babuçoğlu, Ankara 2017.
• Referans38 Târîh-i Cevdet Cilt I ,”İlber Ortaylı, Takriz”, Haz. Sadık Emre Karakuş, Murat Babuçoğlu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Kültür Yayınları, Ankara 2017.
• Referans39 Lawrence, B.B, “Ibn Khaldun and Islamic Ideology”, Journal of Asian and African Studies, 18/3-4, 1983, s.154-166.
• Referans40 Pîrîzâde Mehmed Sâhib, Ahmet Cevdet Paşa, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn, haz. Yavuz Yıldırım, Sami Erdem, Halit Özkan, M. Cüneyt Kaya, İstanbul 2015.
• Referans41 Abdurrahman İbn Haldun, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul 2018.
• Referans42 Meriç, C, Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İstanbul 1993.
• Referans43 Gibb, A. R. H, The Islamic Background of Ibn Khaldūn's Political Theory, Bulletin of the School of Oriental Studies, 7/1 (1933), s.23-31.
• Referans44 Öz, Mehmet, “Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler”, İSAM Dergisi, 12/1, s.27-33.
• Referans45 Kanun-ı Kadimin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumları, İstanbul 2013.
• Referans46 Nâimâ Mustafa Efendi, Târîh-i Nâimâ (Ravzatü'l-Hüseyn fi Hulâsati Ahbâri'l-Hafikayn), Haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007.
• Referans47 M. Sariyannis, Forthcoming, “Ottoman Ibn Khaldunism Revisited: The Pre-Tanzimat Reception Of The Muqaddima, From Kınalızade To Şanizade, In Political Thought And Practice İn The Ottoman Empire”, Halcyon Days in Crete IX, A Symposium Held in Rethymno, Crete University Press (2015), s.251-286.
• Referans48 M. Sariyannis, A History of Ottoman Political Thought Up to the Early Nineteenth Century, Leiden 2018.
• Referans49 Lewis, Bernard, “Ibn Khaldūn in Turkey”, ed. M. Sharon, Studies in Islamic History and Civilization, Leiden 1986.
• Referans50 İnalcık, Halil, Adalet Kitabı, Ed. Bülent Arı, Selim Aslantaş, Ankara 2012.
• Referans51 Kantar, G, “Modernleşme Kuramı Ve Osmanlı İdari Yapısında Modernleşme Süreci Hakkında Bazı Tespitler”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/3 (2019), s.365-383.
• Referans52 Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihannümâ Neşrî Tarihi I.Cilt, haz.M. Altay Köymen, F. Reşit Unat, Ankara 1949.
• Referans53 Uyar, M. Edward J. Erickson, Osmanlı Askeri Tarihi, İstanbul 2020.
• Referans54 İzzî Süleyman Efendi, İzzî Tarihi (1744-1752), haz. Ziya Yılmazer, İstanbul 2019.
• Referans55 Özçelik, İ, “İbn Haldun'un İktidar Gücünün Yozlaşması Fikrine Karşı Bazı Osmanlı Düşünürlerince Öne Sürülen Tedbir ve Uygulamalar”, İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 4/1(2019), s.1-20.
• Referans56 Schmidt, J, Pure Water for Th irsty Muslims-A Study of Mustafâ Alî of Gallipoli’s Künhü’l-Ahbâr, Leiden 1991.
• Referans57 Eravcı, M. E, “Mustafa Âlî’nin Nusret-namesi ve Onun Işığında YazarınTarihçiliği”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38 (2005), s.163-184.
• Referans58 Gelibolulu Mustafa Âli, Nushatü’s Selatin, Haz. Faris Çerçi, İstanbul 2015.
• Referans59 Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi, Haz: Tahir Güngör, İstanbul 2019.
• Referans60 Akbulut, Y. Mehmet, XVIII. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Ve Sosyal Örgüsünde Bir Devlet Adamı Biyografisi: Hekimoğlu Ali Paşa (1689-1758), Doktora Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, SBE 2020.
• Referans61 Sümer, Çağdaş, Eski Rejimden II. Meşrutiyet’e Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Devlet Oluşumu Ve Siyasal Çatışma Dinamikleri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, SBE 2020.
• Referans62 Babinger, Franz, “Nevres Abdürrezzak”, Encyclopaedia Of İslam, Vol. VIII (1993), s.9.
• Referans63 Horowitz, S. Richard, “International Low and State Transformation in China, Siam and The Ottoman Empire
• Referans64 During the Nineteenth Century”, Journel of World History, 15/4 (2004), s.289-305.
• Referans65 Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 2014.