The Transformation of Power during the Umayyad Period: The Issue of Succession and Its Impact on the Downfall Process

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 857 - 886, 27.03.2025

Shaban Ismael Raouf Raouf , Efe Yeşildurak

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1487342

Abstract

Abstract
Throughout various periods of history, numerous leaders have emerged, with prominence given to those who played a role in the establishment of political or religious systems. Discussions surrounding these historical figures and events continue even today. The emergence and spread of Islam during the Middle Ages marked a significant shift in the course of history. Following the death of Prophet Muhammad, numerous political and religious conflicts arose. Historians have undertaken various studies to determine the causes and consequences of these conflicts. The issue of succession in the Umayyad Caliphate stands out as one of the most debated topics. The concept of "succession" has been interpreted in different ways due to the subjective analyses of various scholars. This article aims to examine the historical process of the succession issue within the Umayyad period, the problems it generated, and the inadequate measures taken by the caliphs to address these challenges. In this context, the issue of succession and its consequences are analyzed through primary sources and scholarly research.

Keywords

Islam, Umayyads, Succession, Shi, Caliph

Emevîler Döneminde İktidarın Dönüşümü: Veliahtlık Meselesi ve Yıkılış Sürecine Etkileri

Abstract

Tarihin muhtelif dönemlerinde pek çok lider ortaya çıkmış ve bu liderler arasında özellikle siyasi veya dini bir sistemin kurulmasında rol oynayanlar ön planda olmuştur. Hatta günümüzde de bu tarihi karakter ve olaylarla ilgili tartışmalar devam etmektedir. Orta Çağ’da İslam'ın ortaya çıkışı ve yayılmasıyla birlikte tarihi akışın değiştiğini söylemek mümkündür. Bilhassa Hz. Muhammed’in vefatı ardından siyasi ve dini pek çok karışıklık meydana gelmiştir. Tarihçiler ise bu tür karışıklıkların sebep ve sonuçlarını tespit etmek için çeşitli araştırmalar yapmışlardır. Emevî devletinde veliahtlık meselesi ise en çok tartışılan konulardan birisidir. “Veliahtlık” kavramı, araştırmacıların öznel yorumları nedeniyle farklı şekillerde izah edilmiştir. Bu makalenin amacı, Emevîler’de veliahtlık meselesinin tarihsel sürecini, bu meselenin doğurduğu sorunları ve halifelerin bu sorunları çözmeye yönelik yetersiz kalan tedbirlerini ele almaktır. Bu kapsamda, veliahtlık meselesi ve sonuçları birincil kaynaklar ve araştırmalardan istifade edilerek izah edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

İslam, Emevîler, Veliahtlık, Şii, Halife

References

• Ali, Nêrîman, Azadi Raderbirin lê Seretakanî Îslamewê ta Salî 132 k / 749 z, Hewlêr: Zankoy Salahaddin Kolêja Adabiyat, 2011.
• Amanj, Be Sîasîkirdinî Îslam, Silêmanî: Çapxaneya Pêkşi Serdem, 2005.
• Avcı, Casim, “Hilâfet”, DİA, XVII, İstanbul 1998, s. 539-546.
• Baram, Hasan, Lapara tarikakani mejwy dewleti Ümewi, Hawler: çapxanay rahend, 2016.
• Belâzürî, Ebü'l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-Belâzürî, Ensābü’l-eşrâf, nşr. Süheyl Zükkar, Lübnan: Dâru’l-Fikr,1996.
• Delice, Ali, “Emevî Devletinin Yıkılış Nedenleri Üzerinde Bazı Mülahazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, Aralık 1999, 299-320.
• Durant, Will, Ḳıṣṣatü’l-ḥaḍâre, trc. Muhammed Bedrân, (Beyrut: Dâru Nablus, 2008.
• Ebû Halil, Şevkî, Fi’t-Târîḫ’il-İslâmî, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 2006.
• Ebû Şaban, Ahmed. Hilafati Umawiyakan la newan rasti w-çawaşakarida, trc. Cemîl Hacî Abdullah, Silêmanî: Çapxaneya Çwareçira 2013.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe ibn Hayyât ibn Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî, et-Târîḫ, nşr. Ekrem Ziyâʼü’l-Umr (Riyad: Dâru’t-Ṭayyibe, 1985.
• Halil, İmâdüddin, Melâmiḥu'l-inḳılâbi'l-İslâmî fî ḫilâfeti ʿÖmer b. ʿAbdi'l-ʿAzîz, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2010.
• Hamilton, Gibb, Dirâsât fî ḥaḍâreti’l-İslâm, nşr. William Polk, trc. Muhammad Necmo, Mahmud Zeyd, İhsan Abbas (Beyrut: Dâru’l-İlm lil-Melâyîn, 1974.
• Hasan, İbrahim Hasan, Târîḫu'l-İslâmü's-siyâsî, Beyrut: Dâru’l-Cebel, Kahire: Meketebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1996.
• Haşemî, Rahîm, Pûkhtey Şaristaniya Îslamî, trc. Nîhad Hebîballah, Silêmanî: Çapxaneya Çwareçira, 2013.
• Hemê Emin, Ahmed, Cengî Helgerawkân û Kêweshê Xewarîc. Silêmanî: Çapxaneya Çwareçira, 2013.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî, el-ʿİḳdü’l-ferîd. nşr. Müfid Kumeyha, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî, el-Muḳaddime, nşr. Derviş el-Cüveydî (Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Târîḫu's-Ṣaḥâbe, nşr. Būrān el-Fatāvî (Beyrut: Dāru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ Imâduddîn İsmail ibn Şihâbiddîn Omer ibn Kesîr el-Kaysî el-Kureşî, el-Bidâye ve’n-nihâye, nşr. Ahmed b. Ali ve Abdurrahman Fehmî, Kahire: Dâru’l-Gadi’l-Cedîd, 2007.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî, el-İmâme ve’s-siyâse, nşr. Muhammad el-Fâî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2016.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. el-Maʿârif, nşr. M. İsmâil es-Sâvî, Beyrut, Kahire: 1970.
• İbnü’l-’İbrî, Ghrighuryus Ebü’l-Ferece ibn Harun et-Tabib el-Milati, Tārīḫu muḫtaṣar’id-düvel, nşr. Anton Malhānī, Beyrut: Dâru’ş-Şark, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen Ali b. Ebîʼl-Kerim Muhammed İzzeddîn, el-Kâmil fi't-târîḫ, trc. Zahir Raşid, Silêmanî: Çapxaneya Çwareçira, 2012.
• İbnü’l-Ferrâ, Ebu Ya'la Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed el-Bağdadi el-Hanbeli, el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye, nşr. Muhammed Hâmid al-Fıkī (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Aḥmad b. Muḥammad el-Ḥanbelî, Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb, nşr. Abdulkâdir el-Arnaût ve Muhammad el-Arnaût, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• İbnü’t-Tıktakâ, Muḥammad ibn ʻAlī, el-Faḫrî fî âdâbi’s-sulṭâniyye ve’d-düveli’l-İslâmiyye, Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1858.
• İsmail, Mahmud. el-Ḥaraketü’s-sırriyye fi’l-İslâm, Dimaşk: Müesseetü İkra, 2006.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Kalkaşendî, Meʾâs̱irü’l-inâfe fî meʿâlimi’l-ḫilâfe. nşr. Abdüssettār Ferec, Riyad: Dâru’l-İlm el-Kütüb 2006.
• Khachri, Muhammad. Chand Waneiyeke le Mezhoi Islami, trc. Nihad Habiballah. Hewlêr: Chapkhanei Naren, 2011.
• Khachri, Muhammad Dewlêti Ûmewî, trc. Luqman Bapîr, Hewlêr: Çapxaneya Rojhelat, 2011.
• Kurtubî, Ebü'l-Hasan Ali Halef b. Abdülmelik İbn Battal, Şerḥu İbn Baṭṭâl ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî, thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Harre Savaşı”, DİA, XVI, İstanbul 1999, s. 245-247.
• Kürd, Muhammad Ali, el-İslam ve’l-Ḥaḍāratü’l-‘Arabiyye, Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Mâcid, Abdulmunim, et-Târîḫu's-siyâsî li'd-devleti'l-ʿArabiyye, Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 1975.
• Mes'ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî, et-Tenbîh ve’l-işrâf, Beyrut: Dâru’l-Hilal, 1981.
• Mes'ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb, nrş. Afîf Hâtûm, Beyrut: Dâru Sâdır, 2012.
• Mustafa, İbrahim vd., el-Mu ʿcemü’l-vasîṭ, nşr. Mecmaʿu’l-Lugati’l-Arabiyye, (Kahire: Dâru’d-Daʿve, 2010.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr el-Müberred el-Ezdî es-Sümâlî, el-Kâmil fi’l-luġa, nşr. Muhammed İbrahim, (Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1997.
• Özbekî, Ali, Dirâsât fî'n-niẓâmü'l-‘Arabî ve'l-İslâmî, Câmiatü’l-Mûsul: Vizâratü’t-Ta’lîmi’l-Âlî ve’l-bahsi’l-İlmî, 1988.
• Râvî, Sabit, Târîḫü'd-devleti'l-‘Arabiyye, Bağdat: Matba’atü’l-İrşâd, 1976.
• Rays, Muḥammad Ziyâeddin, en-Naẓariyâtü's-siyâsiyyetü'l-İslâmiyye, Kahire: Dāru’t-Turās, 2017.
• Sabri, Hamd, ed-Dîn ve'd-devle ve taṭbîḳu'ş-Şerî‘a, trc. Fûad Sadık, Hewlêr: Dezgay Mûkryan, 2006.
• Salih, Adnan, Meşā‘iru’l-ḫulafā’ b. Ümeyye, Ürdün: Müessesetü’l-Fürsân, 2010.
• Sallâbî, Ali, ed-Devletü’l-Ümeviyye, Kahire: Dâru’l-Ma’rife, 2005.
• Sallâbî, Ali, Ali, Muʿāviye b. Ebī Sufyān şaḫṣiyyetühü ve ʿaṣruhu, trc. Ebû Bekir Muhammad, Hewlêr: Chapkhane Naren, 2013.
• Sallâbî, Ali, ʿÖmer b. ʿAbdi'l-ʿAzîz, Kahire: Müessesetü İkra, 2005.
• Samuel, Peykêdadaniya Şaristaniyekan, trc. Mamend Roje, Hewlêr: Çapxaneya Rojhelat, 2009.
• Sircânî, Ragıb, et-Târîḫu’l-İslâmî, Kahire: Müessesetü İkra, 2014
• Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân ibn Ebî Bekr ibn Muhammed el-Hudayrî, Târîḫu'l-Ḫulefâ, Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2003.
• Seyfullah, KARA, “İslam Tarihinde İlk Zihniyet Sapması: Emevîler Döneminde Otoritenin Dünyevîleştirilmesi” Atatürk Üniversitesi: İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 2006, 145 - 170.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk, nşr. Sıdkî el-Attâr, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1998.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Târîḫu’t-Taberî, trc. Zanar Mohammad, Silêmanî: Çapxaneya Çwareçira, 2012.
• Takkûş, Muhammed, Puhtay mejuy İslami, trc. Nihad Habibullah, Erbil: Çapxaneya Hewî, Çapî. 2, 2015.
• Tâlib Zûkân, Vecîh, Velâyetü'l-ʿAhd fi'l-ʿaṣri'l-Ümevî, Filistin: Câmiatü’n-Necâh el-Vataniyye, 2005.
• Tehsîn Hewseni, Muhammed. Sîstemî Pêştaû Pêş Lê Dêwletî Ebasî, Hewlêr: Çapxane ya Rojhelat, 2014.
• Verdî, Ali, Galtejarîya Eqlî Mirov, trc. Feysel Halîl. Hewlêr: Çapxaneya Rojhilat, 2014.
• Verdî, Ali, Vüʿâiẓü's-Selâtîn, Londra, Dâru Kevkeb, 1990.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Wa'ad ibn Ja'far ibn Vehb, Târîḫu’l-Ya‘kūbî, nşr. Abdulemir Mihne, Beyrut: Şeriketü’l-A’lam li’l-Matbûât, 2010.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddin b. Abdullah er-Rûmî el-Hamevî, Muʿcemü’l-büldân, nşr. Muhammed el-Maraşlî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2008.
• Zeki, İzzetullah. “Emevîlerin Horasan Politikası: Valiler Dönemi”, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1) 2020), 7-24.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkī, el-Aʿlâm, Beyrut: Dâru’l-İlm lil-Melâyîn, 1980.