Girit Jandarma Teşkilatının Organizasyonu 1896-1897

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 172 - 231, 27.03.2025

Serdar Bay

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1556615

Abstract

Girit, bulunduğu stratejik konumu nedeniyle Osmanlı Devleti ile büyük devletler arasında özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli bir kriz merkezi haline gelmiştir. Osmanlı Devleti büyük devletlerin Girit üzerinden yaptıkları baskılara daha fazla dayanamayarak 1878 Halepa Sözleşmesi’yle adaya geniş haklar tanımak zorunda kalmıştır. Sözleşmenin konumuz itibariyle en önemli kararı, ihtiyacının yerli halktan karşılanması kaydıyla Girit’te jandarma alayının kurulması olmuştur. Ancak Yunanistan’ın dışarıdan müdahaleleri, bundan cesaret alan adadaki isyancı komitelerin silaha sarılmaları ve aynı zamanda malî alandaki eksiklikler, jandarmanın görevini zorlaştıran başlıca etkenler olmuştur. 1895’te meydana gelen isyan, büyük devletlerin müdahaleleri neticesinde 1896’ın yaz aylarında bastırılabilmiş ve nihayetinde yine bu devletlerin baskılarıyla Ağustos’ta adanın geleceğini yakından etkileyecek yeni birtakım kararlar alınmıştır. Bu anlamda Babıâli’nin tüm uyarılarına rağmen Girit’te yabancı bir kumandanın komutası altında, çoğunluğu Hristiyanlardan ve Osmanlı vatandaşı olmayanlardan oluşacak yeni bir jandarma teşkilatının kurulması kararı alınmıştır. İngiliz ve Osmanlı Arşiv belgeleri temelinde hazırlanan çalışmada, bu teşkilatın kurulması sürecinin nasıl işlediği, büyük devletler ile Osmanlı Devleti arasında yaşanan gelişmeler ve son olarak teşkilatın başarısızlığının nedenleri incelenmiştir.

Keywords

Girit, Osmanlı Devleti, Büyük Devletler, Jandarma.

Organization of the Cretan Gendarmerie 1896-1897

Abstract

Due to its strategic location, Crete has become an important crisis center between the Ottoman Empire and the great powers, especially since the second half of the XIXth century. The Ottoman Empire had to grant wide rights to the island with the 1878 Halepa Convention could no longer withstand the pressures of the great powers over Crete. The most important decision of the convention was the establishment of a gendarmerie regiment in Crete, provided that its needs were met by the local people. However, Greece’s external interventions, the rebel committees on the island, which were emboldened by this, and at the same time the deficiencies in the financial field were the main factors that made the task of the gendarmerie difficult. The rebellion that took place in 1895 could be suppressed in the summer of 1896 as a result of the interventions of the great powers, and finally, with the pressure of these states, some new decisions were taken in August that would closely affect the future of the island. In this sense, despite all the warnings of the Babıali, it was decided to establish a new gendarmerie organisation in Crete under the command of a foreign commander, consisting mostly of Christians and non-Ottoman citizens. This study, based on British and Ottoman archival documents, examines the process of the establishment of this organisation, the developments between the great powers and the Ottoman Empire, and finally the reasons for the failure of the organisation.

Keywords

Crete, Ottoman Empire, Great Powers, Gendarme

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD.) 2091/68, 2091/73.
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS.) 491/5, 489/6.
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH.) 184/38, 184/130, 187/36, 187/74, 187/36, 187/74, 189/115.
• İrade Eyalet-i Mümtaze Girid (İ..MTZ.GR.) 30/1120, 30/1134, 31/1168, 31/1173, 31/1169, 34/1457, 31/1189, 34/1458, 31/1181, 31/1201.
• İrade Hususi (İ.HUS.) 49/121.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 89/74, 90/21, 90/73, 91/22, 91/22, 90/65, 91/29, 91/36, 91/47, 91/61.
• Sadaret Divan Mukavelenameler (A.DVN.MKL.) 39/1.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV) 144/52, 145/70, 151/149, 151/184.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.) 114/80, 114/86, 116/19, 116/85, 119/34.
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.) 47/14, 48/7, 48/53, 48/79.
• Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.) 25/88.
• Yıldız Perakende Evrakı Evrakı Ticaret ve Nafia Nezareti Maruzatı (Y.PRK.TNF.) 4/71.
• Yıldız Perakende Evrakı Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.) 18/6, 18/41.
• Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR.) 22/76.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM.) 36/60, 36/63.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.) 355/72, 357/49, 357/90, 357/49, 357/49, 364/26, 366/76, 367/7, 367/134.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES.) 80/80, 81/26, 84/47, 84/22.
• İngiliz Diplomatik Belgeleri (Blue Books)
• British Accounts and Papers, Turkey No. 7 (1896), Further Correspondence Respecting the Affairs of Crete, (London 1896). No. 49, No. 75, No. 603, No. 620.
• British Accounts and Papers, Turkey No. 8 (1897), Further Correspondence Respecting the Affairs of Crete, (London 1897), No. 12, No. 23, No. 32, No. 109, No. 59, No. 87, No. 80, No. 74
• British Accounts and Papers, Turkey No. 10 (1897), Further Correspondence Respecting the Affairs of Crete, (London 1897), No. 13, No. 10, No. 7, No. 8, No. 28, No. 29, No. 107, No. 13, No. 74, No. 19, No. 107, No. 61, No. 84, No. 18, No. 233, No. 245, No. 260, No. 341, No. 266, No. 341.
• British Accounts and Papers, Turkey No. 11 (1897), Correspondence Respecting the Affairs of Crete and the War Between Turkey and Greece, (London 1897), No. 8.
• Fransız Diplomatik Belgeleri
• MAE, DD 1897, Affaire de Crète, No. 468. Ministère des Affaires étrangères (MAE), Documents diplomatiques (DD), 1897, Affaire de Crète, juin 1894, février 1897, Paris, No. 468, No. 529, No. 532.
• MAE, DD 1897, Affaires d’Orient, no 28. MAE, DD, 1897, Affaires d’Orient, Affaire de Crète, conflit gréco-turc, situation de l’Empire ottoman, février-mai 1897, Paris, No. 28, No 23, No. 134, No. 236, No. 295.
• Archives Diplomatiques, Regueil Mensuel International de Diplomatie et D’histoire, Tome LXIV, Paris, 1897
• Düstur, 1 Tertip, C. IV, İstanbul 1299
• İngiliz Parlamento Tartışmaları
• HC Deb 09 February 1897 vol 46 cc22-4.
• HC Deb 12 February 1897 vol 46 cc319-64.
• L’Illustre Soliel du Dimanche. 4 Avril 1897.
• La Tribuna Illustrata Della Domenica. 14 Marzo 1897.
• The Illustrated London News, 20 March 1897.
• The London Gazette, 27 July 1897
• Adıyeke, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Ankara, 2000.
• Alyot, Halim, Türkiye’de Zabıta Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Ankara, 2008.
• Cengiz, Hasan Ali, “Halepa Fermanı ve Sonrası Girit’te Yapılan Düzenlemeler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:8 Sayı:16, Temmuz 2018, ss. 74-89.
• Delaroche, Jean-Marie, “La première réorganisation internationale de la gendarmerie crétoise (1896-1897)”, Afti inè i Kriti! Identités, altérités et figures crétoises, édité par Patrick Louvier et al., Ausonius Éditions, 2015, pp. 263-277.
• Detokrakis, Theocharis E., History of Crete, (Translate John C. Davis), Iraklion, Heraklion 1994.
• Emsley, Clive, Gendarmes and the State in Nineteenth-Century Europe, New York; Oxford, 1999.
• Gülmez, Nurettin, “Tahkikat Heyeti Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı”, BELLETEN, Cilt 70, Sayı 258, Ağustos 2006, ss. 695-742.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1774-1912, (Çeviri Nilüfer Epçeli), İstanbul, 2017.
• Kallivretakis, Leonidas, “A Century of Revolutions: The Cretan Question Between European and Near Eastern Politics” In Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship, edited by Paschalis M. Kitromilides, Edinburgh, 2008, pp. 11-35.
• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şâkir Paşa (1838-1899), İstanbul, 1993.
• Kefalas, Kalliopi, “Setting the wolf to protect the sheep”? The Criminal Justice System in Late Ottoman Crete (1878-1913), (Unpublished Ph.D.), University of California San Diego.
• Langer, William L., The Diplomacy of Imperialism 1890-1902, New York, 1960.
• Louvier, Patrick, “L’occupation britannique de Chypre et la Cyprus Police (1878-1914)”, Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, 133, 2013, pp. 243-267.
• Özbek, Nadir, “Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th-Century Ottoman Empire (1876-1908)”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 40, No. 1 (Feb., 2008), pp. 47-67.
• Özcan, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Jandarma Teşkilatı Kurulmasının Gündeme İlk Defa Gelişi (1839)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 32, S. 53, (2013), ss. 173-194.
• Selahi, Mehmet, Girit Meselesi 1866-1889, Yayına Hazırlayan Münir Aktepe, İstanbul, 1976.
• Şenışık, Pınar, Girit Siyaset ve İsyan 1895-1896, İstanbul, 2014.
• Tatsios, Theodore George, The Megali Idea and the Greek-Turkish War of 1897: the impact of the Cretan problem on Greek irredentism, 1866-1897, New York, 1984.
• Tekir, Süleyman, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma Kuruluş Teşkilat ve Mücadele (1903-1938), İstanbul, 2020.
• Toprak, Zafer, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Kolluk Kuvvetleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, 1985, ss. 1269-1276.
• Türkmen, Zekeriya, “Jandarma”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2020, ss. 689-691.
• https://mjp.univ-perp.fr/constit/crete.htm#2
• https://britishinterventionincrete.wordpress.com/tag/major-bor/#_ftn2
• https://www.carabinieri.it/arma/arma-all'estero/proiezione-internazionale/vol-i-1855---1935/1897---1906/a-creta---craveri
• https://britishinterventionincrete.wordpress.com/tag/major-bor/
• https://britishinterventionincrete.wordpress.com/2018/07/06/the-revolt-of-the-cretan-gendarmerie/