Lozan’da İktisadi Bağımsızlık Mücadelesi ve İzmir Kamuoyu

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 451 - 494, 27.03.2025

Derya Genç Acar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1569122

Abstract

I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan kentinde imzalanmıştır. Antlaşma için yapılan konferansta kapitülasyonlar, borçlar ve savaş tazminatının tartışıldığı ekonomik meseleler barışın önündeki en büyük engel olmuştur. Yaklaşık üç yüz yıllık meselelerin çözümü için diplomasi savaşı verilmiştir. Ekonomik sorunlarda uzlaşılamamasının en önemli nedeni müttefik güçlerin yeni dönemde yarı sömürge bağlarını devam ettirmek istemeleridir. Özellikle kapitülasyonlar ve Osmanlı borçları birçok devleti yakından ilgilendirdiği için sert tartışmalara neden olmuştur. Bu süreçte basın kamuoyu oluşturmada ve yönlendirmede önemli bir görev üstlenmiş; konferans boyunca Türkiye’nin meşru haklarını tüm dünyaya duyurmaya çalışmıştır.
İzmir, Millî Mücadele’nin zaferle sonuçlandırıldığı kenttir. Barış Konferansı, kent ve kentli için ayrı bir yer teşkil etmektedir. Kurtuluş sonrasında büyük bir yangın yaşayan kent için konferansın anlamı hem işgal ve sonrasında yaşadığı yıkımın hesabının sorulması hem de kapitülasyonlar vasıtasıyla kenti sömüren düzenin devam edip etmeyeceği sorularının cevaplanması bakımından önemlidir. Bu açıdan İzmir basını ekonomik gelişmelerle ilgili yaşananları yakından takip etmiş; İzmir kamuoyunu bilgilendirmiş aynı zamanda yönlendirmiştir. Bu çalışmada Lozan Barış Konferansı’nın yapıldığı dönemde İzmir’de yayın hayatına devam eden ve günümüze ulaşan gazeteler aracılığıyla mali ve iktisadi alanda gündeme getirilen konu başlıklarını ve bu konuların nasıl yorumlandığını haberler ve makaleler üzerinden değerlendirilecektir. Çalışmada Ahenk, Sada-yı Hak, Türk Sesi ve Şark gazeteleri taranmıştır.
Yeni Türk devletinin ulusal varlığını kabul ettirme mücadelesi verdiği Lozan Barış Konferansı ile ilgili yapılmış çalışmalar daha çok İstanbul basınıyla sınırlıdır. İstanbul’dan sonra Anadolu’nun en önemli ekonomik ve kültür merkezi olan İzmir’de ekonomik sorunların çözümü aşamasında basının konuya yaklaşımını görmek başka bir bakış açısı sunması bakımından önemlidir.

Keywords

Lozan Barış Konferansı, İzmir, basın, kamuoyu, Ahenk, Türk Sesi, Sada-yı Hak

The Struggle for Economic Independence in Lausanne and Public Opinion of Izmir

Abstract

The Lausanne Peace Treaty, which ended World War I, was signed on 24 July 1923 in Lausanne, Switzerland. At the conference held for treaty, economic issues such as capitulations, debts and war compensation were discussed and were the biggest obstacles to peace. A war of diplomacy was waged to resolve nearly three hundred year old issues.The most important reason for not reaching an agreement on economic problems is that the allied Powers want to continue their semi-colonial ties in the new period. Especially the capitulations and Ottoman debts caused harsh debates as they closely concerned many states. In this process, the press played an important role in creating and directing public opinion; during the conference they tried to announce Turkey’s legitimate rights to the whole world.
İzmir is the city where the War of Independence ended with victory. The Peace Conference constitutes a special place for the city and its citizens. The meaning of the conference for the city, which experienced a great fire after the liberation, is important in terms of both accounting for the occupation and subsequent destruction and answering the questions of whether the order that exploits the city through capitulations will continue. In this respect the Izmir press clesely followed the economic developments; İzmir informed and guided the public at the same time. In this study the topics that were brought to the agenda in the financial and economic fields through the newspapers that continued to be published in İzmir during the time of the Lausanne Peace Conference and how these issues were interpreted will be evaluated through news and articles. In the study Ahenk, Sada-yı Hak, Türk Sesi and Şark newspapers were scanned.
Studies on the Lausanne Peace Conference, where the new Turkish state struggled to establish its national existence are mostly limited to the Istanbul press. It is important to see the press’s approach to the issue during the solutions of economic problems in Izmir, which is the most important economic cultural center of Anatolia after İstanbul, as it offers another perspective.

Keywords

Lausanne Peace Conference, Izmir, press, newspaper, public opinion, Ahenk, Türk Sesi, Sada-yı Hak, Şark

References

• TBMM Zabıt Ceridesi,1923, 2. Dönem, C. I, 8. Birleşim, s. 245-249.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2. Dönem, C. I, 7. Birleşim, s. 221-222; 2. Dönem, C. I, 8. Birleşim, s. 260-261.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, C. 1, 9. Celse, 23.08.1339, s. 282-290.
• “Sözle Değil”, Ahenk, 10 Temmuz 1923.
• “Ankara’da Sulh Meselesi”, Ahenk, 10 Temmuz 1923.
• “Türklerin Lozan’da Son Zaferi”, Ahenk, 5 Temmuz 1923.
• Halil, “Sulh Nerede Kaldı”, Şark, 23 Kanunuevvel 1922.
• Halil Zeki, “Gazi Paşa ile Mülakatım”, Şark, 2 Şubat 1923.
• “İsmet Paşa’nın Notası”, Türk Sesi, 9 Temmuz 1923.
• Mahmud Nedim, “Lozan”, Türk Sesi, 28 Haziran 1923.
• M. M., “Harbin Son Günlerinde”, Türk Sesi, 1 Temmuz 1923.
• Mehmed Esad, “Faizler Meselesi”, Türk Sesi, 14 Haziran 1923
• Mehmed Esad, “Tamirat Meselesi ve Faizler”, Türk Sesi, 15 Haziran 1923.
• Mehmed Esad, “Sulh Münferid ve Yunanistan”, Türk Sesi, 26 Haziran 1923.
• Mehmed Esad, “Sulh Etrafında”, Türk Sesi, 29 Haziran 1923.
• Mehmed Esad, Faizler ve Boğazlar, Türk Sesi, 2 Temmuz 1923.
• Mehmed Esad, “Vaziyete Bir Nazar”, Türk Sesi, 19 Temmuz 1923.
• Mehmed Esad, “Silah Başına”, Türk Sesi, 29 Temmuz 1923.
• M. M., “Dokuz Sene Sonra”, Türk Sesi, 10 Temmuz 1923.
• M.M., “Sulh Arifesinde”, Türk Sesi, 11 Temmuz 1923.
• Mehmed Midhat, “Cehenneme Kadar”, Türk Sesi, 30 Temmuz 1923.
• Mehmed Sırrı, “Sulha Kavuşuyor muyuz?”, Sada-yı Hak, 13 Kanunuevvel 1922.
• Mehmed Sırrı, Dost Böyle Olur”, Sada-yı Hak, 17 Kanunuevvel 1922.
• Mehmed Sırrı, “Avrupa Bilmelidir Ki”, Sada-yı Hak, 19 Kanunuevvel 1922.
• Mehmed Şevki, “Sulh Yolunda Türk”, Ahenk, 5 Teşrinisani 1922.
• Mehmed Şevki, “Sulh İşi”, Ahenk, 9 Temmuz 1923.
• Mehmed Şevki, Esbab-ı Teehhür”, Ahenk, 13 Temmuz 1923.
• Mehmed Şevki, “Mesuliyet Vardır”, Ahenk, 15 Temmuz 1923.
• Mehmed Şevki, “Bilelim ki”, Ahenk, 17 Temmuz 1923.
• Mehmed Şevki, “Vicdanın Şükranı”, Ahenk, 24 Temmuz 1923.
• Nuri, “Lozan Sulhu İstikbâl Cihan Üzerine Tesiratı”, Türk Sesi, 2 Eylül 1923.
• “Paşamız Akhisar’da”, Şark, 7 Şubat 1923.
• Arıkan, Zeki, “Lozan Barış Konferansı ve İzmir Kamuoyu”, 70. Yılında Lozan Barış Antlaşması Uluslararası Semineri 1993, İnönü Vakfı Yayınları, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara 1994.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2023.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C. 2, TTK Basımevi, Ankara 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Atay, Çınar, Tarih İçinde İzmir, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını, İzmir 1978.
• Cevizliler Erkan, Akbulut Seyhan, “Lozan Barış Konferansı’nda Kapitülasyonlar Meselesi ve İsmet Paşa”, Atatürk Üniversitesi, Atatürk Dergisi, C. VIII, S.2, (2019), ss.161-193.
• Coşkun, Alev, Diplomat İnönü Lozan (1922-1923), Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul 2020.
• Çolak, Filiz, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İzmir Şehrinde Üretim ve Dış Ticaret (1908-1923), İBB Kent Kitaplığı, İzmir 2013.
• Demirci, Sevtap, Belgelerle Lozan, Alfa Yayınları, İstanbul 2011.
• Durgun, Bülent, Erken Cumhuriyet Dönemi İzmir Ekonomisi (1923-1938), İBB Kent Kitaplığı, İzmir.
• Gökovalı, Şadan, Çelikkanat, Kaya, İlhan, Orhan, Atatürk ve İzmir, İzmir Gazeteciler Cemiyeti, İzmir 1981.
• Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara 1974.
• Howard, Harry N., Türkiye’nin Taksimi Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), TTK Yayınları, Çev: Salih Sabit Togay, Ankara 2018.
• İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, C. 2, Bilgi Yayınevi, Ankara 1987.
• Karacan, Ali Naci, Lozan, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007.
• Meray, Seha L., Lozan Barış Konferansı Tutanaklar -Belgeler, Takım: I, C. I, Kitap: I, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2001.
• Özkan Asaf, Kalemli Hüseyin, “Lozan Konferansı Sürecinde İzmir Limanı ve İzmit Körfezi Hadisesi”, Atatürk Dergisi, C. 3, S. 2, (2014), ss. 1-27.
• Sonyel, Salâhi, Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, TTK Basımevi, Ankara 2006.
• Sonyel, Salahi, Lozan’da Türk Diplomasisi, Belleten Cilt: XXXVIII, Sayı: 149, (Ocak 1974’ten ayrı basım), TTK Yayınları, Ankara 1974.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara 1998.
• Yetkin Sabri ve Serçe Erkan, Kuruluştan Günümüze İzmir Ticaret Borsası Tarihi, İletişimevi, İzmir 1998.