Bismarck’tan II. Abdülhamid’e Tavsiyeler

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 587 - 625, 27.03.2025

Sadık Emre Karakuş , Ahmet Özcan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1626636

Abstract

1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi’nde alınan ağır yenilgi ve İngiltere ile Fransa’nın oluşturduğu tehditler, Berlin Kongresi’nin sonuçlarıyla birlikte değerlendirildiğinde Osmanlı Devleti’ni uluslararası arenada yalnız bırakmıştı. II. Abdülhamid döneminin ilk yıllarında yaşanan bu diplomatik yalnızlık, Osmanlı Devleti’ni Avrupa’nın güçlü devletlerinden biriyle ittifak kurma arayışına yöneltti. Bu arayış sürecinde Osmanlı’nın menfaatleri bakımından ittifaka en uygun ülke, Almanya olarak öne çıkmaktaydı. Almanya, siyasi birliğini sağladıktan sonra güçlü sanayisinin hammadde ihtiyacını karşılayıp ürünlerini pazarlamak için Osmanlı Devleti’nin mevcut imkânlarından istifade edebilirdi. Ayrıca bazı Avrupa devletlerinin Rusya ile örtüşen Balkan politikaları, Almanya’yı bu devletler karşısında Osmanlı ile yakın ilişkiler kurmaya yöneltmekteydi. Zira Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’da zayıflaması, başta Rusya olmak üzere İngiltere ve Fransa’nın bölgedeki nüfuzunu artırarak Alman ekonomik çıkarlarına zarar verebilir, Avusturya ilişkilerini zora sokabilirdi. Öte yandan Osmanlı Devleti de birbirinden farklı yapıdaki geniş coğrafyasının dış müdahalelere açıklığı karşısında sanayileşmiş, uluslararası politikada güçlü bir devletin desteği olmaksızın ayakta kalma şansına uzun yıllardır sahip değildi. Bu nedenlerle ittifak için tercih edilen ülke, bir bakıma zorunlu olarak Almanya oldu. Nihayetinde uzun yıllar sürecek Türk-Alman ittifakının önemli bir aşaması olarak elçilik heyeti görüşmeleri başladı. İttifak sürecinin başlarında iki tarafın da beklentilerini ortaya koyması açısından önem arz eden diplomatik görüşmeler arasında, bilhassa bu makalenin konusunu teşkil eden 1881 yılındaki görüşmeler dikkat çekicidir. Ali Nizami Paşa başkanlığında 30 Kasım 1881’de Berlin’e giden Osmanlı heyeti, yaklaşık bir ay boyunca Almanya’da kalarak başta İmparator I. Wilhelm ve Başbakan Bismarck olmak üzere pek çok kişiyle görüşmeler yapmıştır. Bu görüşmeler esnasında, Birleşik Almanya’nın ilk şansölyesi olan Bismarck’ın Osmanlı Devleti’nin iç ve dış meseleleri hakkındaki yorum ve tavsiyeleri birçok açıdan kayda değerdir. Osmanlı heyetinin çoğu zaman birebir ifadelerle aktardığı bu gizli görüşmelerde Bismarck’ın söyledikleri, dönemin uluslararası politikalarının arka planını gösterdiği gibi Osmanlı’nın iç meseleleri hakkında da ilginç değerlendirmeler içermektedir. Avrupa diplomasisinin etkili isimlerinden, ciddi bir entelektüel olan Bismarck’ın bu görüşmelerde ifade ettikleri Türk-Alman ittifakına giden yolun daha iyi anlaşılması açısından da incelemeye değer bulunmaktadır.

Keywords

Osmanlı Tarihi, Türk-Alman İlişkileri, II. Abdülhamid, Bismarck, Uluslararası İlişkiler

Recommendations to Abdulhamid II from Bismarck

Abstract

The heavy defeat in the Russian War of 1877-1878 and the threats posed by Britain and France, together with the results of the Berlin Congress, left the Ottoman Empire alone in the international arena. This diplomatic isolation in the early years of the reign of Abdul Hamid II led the Ottoman Empire to seek an alliance with one of the powerful states of Europe. In this search process, Germany stood out as the most suitable country for an alliance in terms of Ottoman interests. After achieving political unity, Germany could utilise the existing opportunities of the Ottoman Empire to meet the raw material needs of its powerful industry and market its products. In addition, the Balkan policies of some European states overlapping with Russia led Germany to close relations with the Ottoman Empire against these states. The weakening of the Ottoman Empire in the Balkans would have increased the influence of Russia, Britain and France in the region, which could have harmed German economic interests and put Austrian relations in difficulty. On the other hand, the Ottoman Empire did not have the chance to survive for many years without the support of an industrialised and powerful state in international politics in the face of the openness of its vast geography with a different structure to foreign interventions. For these reasons, Germany was, in a sense, the country of choice for the alliance. Eventually, as an important stage of the long-lasting Turkish-German alliance, the embassy delegation talks began. Among the diplomatic negotiations, which are important in terms of revealing the expectations of both sides at the beginning of the alliance process, the negotiations in 1881, which constitute the subject of this article, are particularly noteworthy. The Ottoman delegation, which went to Berlin on 30 November 1881 under the leadership of Ali Nizami Pasha, stayed in Germany for about a month and held meetings with many people, especially Emperor Wilhelm I and Prime Minister Bismarck. Among these meetings, especially the comments and recommendations of Bismarck, the first chancellor of the United Germany, on the internal and external affairs of the Ottoman Empire are noteworthy in many respects. Bismarck's remarks in these secret meetings, which the Ottoman delegation often quoted verbatim, not only show the background of the international politics of the period, but also contain interesting assessments about the internal affairs of the Ottoman Empire. What Bismarck, one of the influential figures of European diplomacy and a serious intellectual, expressed in these meetings is worth analysing in order to better understand the path leading to the Turkish-German alliance.

Keywords

Ottoman History, Turkish-German Relations, Abdülhamid II, Bismarck, International Relations

References

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE): 7 / 5 – 3 ;7 / 6.
• Yıldız Esas Evrakı Defterler (Y.EE.d): 1205.
• Akşin, Sina, Türkiye Tarihi III Osmanlı Devleti, 10. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul 2009.
• Altıntaş, Yusuf Ziya, “II. Abdülhamid Özelinde Osmanlı’da Bismarck Algısı”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 15/29 (2016) s. 1-23.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “100. Yıldönümü Münasebetiyle Berlin Kongresi Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, 52/ 202 (1988), s. 195-208.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul 1940.
• Beydilli, Kemal, “II. Abdülhamid Devrinde Gelen İlk Alman Askerî Heyeti Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 32 (1979), s. 481-494.
• Demir Görür, Emel, Osmanlı Belgeleri İle İngiliz Elçilik ve Konsolosluk Raporlarında Vilâyât-ı Sitte Islahatı (1878-1899), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• Fulbrook, Mary, Almanya’nın Kısa Tarihi, çev. Sabri Gürses, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Gencer, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.V, İstanbul 1992, s. 516-517.
• Grübhaber, Gerhard, Türk Ordusunda Alman Ruhu, çev. Bozkurt Leblebicioğlu, Say Yayınları, İstanbul 2022.
• Hoyer, Katja, Kan ve Demir, Alman İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküşü (1871-1918), çev. Sinan Çakır, Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul 2024.
• Karabekir, Kazım, Türkiye’de ve Türk Ordusunda Almanlar, Emre Yayınları, İstanbul 2001.
• Karaca, Taha Niyazi, “Dostluktan Çatışmaya Osmanlı Dönemi Türk-İngiliz İlişkileri”, Journal of Anglo-Turkish Relations, 1 (Ocak 2020), s. 11-32.
• Kaşıkçı, Rıdvan, “Ali Nizami Paşa’nın (1821-1893) Askerî ve Diplomatik Görevleri ve Osmanlı Siyasetindeki Yeri”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 20 (2022), s. 73-103.
• Kaşıkçı, Rıdvan, Osman Nizami Paşa: Asker ve Diplomat (1856-1939), Çizgi Kitapevi Yayınları, İstanbul, 2023.
• Kennedy, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, çev. Birtane Karanakçı, 8. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001.
• Lüleci, Abdullah, “Yük Taşımacılığından Devlete İsyana: Ermeni Hamallar”, Vakanüvis, 3 (Ekim 2018), s. 230-248.
• Maden, Fahri, “Büyük Güçlerin Berlin Antlaşması’nın Uygulanmasına Yönelik Baskıları”, History Studies, 5/1 (2013), s. 267-286.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani V, Yay. haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Ortaylı, İlber, İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara, 1981.
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım), 3. Baskı, Selçuk Yayınları, Ankara 1986.
• Reynolds, Michael A., İmparatorlukların Çöküşü, çev. Yücel Aşıkoğlu, 2. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 2021.
• Reyhan, Cenk, “Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı (1878-1914)” Belleten, 69/254 (2005), s. 235-240.
• Sertoğlu, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi VI, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Steinberg, Jonathan, Bismarck, çev. Hakan Abacı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Stiti, Mustapha, Tunus’un Fransızlar Tarafından İşgali Karşısında Osmanlı Siyaseti (1878-1888), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Anabilim Dalı, İstanbul 2008.
• Reşad Ali ve İsmail Hakkı, Bismarck: Hususi ve Siyasi Hayatı, yay. haz. Erol Kılıç, Ötüken Yayınları, İstanbul 2018.