The Kurdish Question in Iraq (1958-1963)

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 1296 - 1324, 27.03.2025

Behçet Kemal Yeşilbursa

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1636327

Abstract

In Iraq, the Kurdish minority was promised a certain measure of autonomy, especially in education. However, tardiness on the part of the Government and revolts by the Kurds prevented it from being put into effect. In Iran, the Kurds managed to attain a degree of autonomy in the Mahabad area with Soviet aid during the Second World War but lost it again when Soviet troops withdrew. Turkish attempts to assimilate the Kurds were not successful and led to periodic revolts. The Kurdish minority in Syria was not an important political factor. After the 1958 Revolution, Qasim initially found it diplomatic to encourage the Kurds to strengthen his own position. The hopes of the Kurds were turned to disillusionment later by the Government's neglect of them.
The development of a group within the Iraqi government favouring closer ties with the United Arab Republic encouraged a leaning towards the Communists, both on the part of Qasim and of the Kurds, who sided with the Government in the suppression of the Mosul revolt of March 1959. Fighting began in 1959 between pro and anti-Communist factions amongst the Kurds, and the latter's desire for independence was stimulated by the government's rejection of a petition for reforms in Northern Iraq. Qasim's policy of arming one faction to control others led to further conflict.
By 1961, the Barzanis had gained the upper hand over their tribal enemies and achieved considerable control in the north of Iraq, the success of which brought other tribes over to their side. Qasim claimed to have crushed the revolt, but it flared up again in the following spring and continued until Qasim was overthrown in February 1963. There was no evidence of significant help being sent to the Kurds from outside Iraq. Indeed, Soviet aid to the Iraqi Army adversely affected Kurdish opinion. The Kurdish rebels under Mulla Mustafa were divided into two basic groups, tribal forces and supporters of the United Democratic Party of Kurdistan (UDPK). The Iraqi forces were not effective, although bombing by the air force caused great destruction. By early 1963 most of northern Iraq was in Kurdish hands.
After an initial period of friendship, the Communists' interests diverged from those of the Kurds, the Communist line being that the Kurds must work peacefully with other sections of the Iraqi population for eventual autonomy. The Communists' first aim was the establishment of "national democracies" with some degree of autonomy for the Kurds. There was no evidence that the Russians wished to see an independent Kurdish state. Nevertheless, the Iraqi Communists found it politic to pay lip service to Kurdish ambitions, and it suited the Russians to keep the Kurds at an optimal level of agitation for the adverse effect upon Turkey and Iran, and also on the Iraqi government.
With the downfall of Qasim, the way was opened for a negotiated settlement between the Kurds and the new Iraqi government, whose outlawing of Communism gave rise to Soviet hostility. Nevertheless, the negotiations broke down, and in June 1963, animosity recommenced. The object of the 1963 revolt was to secure regional autonomy for the Kurds of Iraq. However, a desire for eventual independence and union with Kurds beyond the frontier could not be excluded.

Keywords

Kurds, Kurdish Question, Iraq, Iran, Syria, Turkey

Irak'ta Kürt Sorunu (1958-1963)

Abstract

Irak'ta Kürt azınlığa, özellikle eğitim vb. konularda belirli bir ölçüde özerklik sözü verildi, ancak hükümetin tembelliği ve Kürtlerin isyanları bunun uygulamaya konmasını engelledi. İran'da Kürtler, İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyet yardımıyla Mahabad bölgesinde bir dereceye kadar özerklik elde etmeyi başardılar, ancak Sovyet birliklerinin geri çekilmesiyle bu özerkliğini tekrar kaybettiler. Türkiye'nin Kürtleri asimile etme girişimleri başarılı olmadı ve dönemsel isyanlara yol açtı. Suriye'deki Kürt azınlık önemli bir siyasi faktör olmadı. 1958 Devrimi'nden sonra Kasım, kendi konumunu güçlendirmek adına ilk başta Kürtleri teşvik etmeyi politik buldu. Kürtlerin umutları daha sonra hükümetin onları ihmal etmesiyle hayal kırıklığına dönüştü.
Irak hükümeti içinde Birleşik Arap Cumhuriyeti ile daha yakın ilişkilerden yana olan bir grubun gelişmesi, hem Kasım'ın hem de Mart 1959'daki Musul isyanının bastırılmasında hükümetin yanında yer alan Kürtlerin komünistlere yönelmesini teşvik etti. Kürtler arasında komünizm yanlısı ve anti-komünist gruplar arasında çatışmalar 1959'da başladı ve ikincisinin bağımsızlık arzusu, hükümetin Kürdistan'da reform yapılmasına yönelik bir dilekçeyi reddetmesiyle alevlendi. Kasım'ın diğerlerini kontrol etmek için bir grubu silahlandırma politikası daha fazla çatışmaya yol açtı.
1961'e gelindiğinde Barzaniler aşiret düşmanlarına karşı üstünlük sağladılar ve Irak'ın kuzeyinde hatırı sayılır bir kontrol elde ettiler; bunun başarısı diğer aşiretleri de kendi saflarına çekti. Kasım isyanı bastırdığını iddia etti, ancak ertesi baharda isyan yeniden alevlendi ve Kasım 1963'te devrilene kadar devam etti. Irak dışından Kürtlere önemli bir yardım gönderildiğine dair hiçbir kanıt yoktu. Gerçekten de Sovyetlerin Irak Ordusu'na yaptığı yardım Kürtlerin görüşlerinde olumsuz bir tepki yarattı. Molla Mustafa yönetimindeki Kürt isyancılar iki temel gruba ayrıldı: aşiret güçleri ve Kürdistan Birleşik Demokrat Partisi'nin (UDPK) destekçileri. Hava kuvvetlerinin bombalaması büyük yıkıma yol açsa da Irak kuvvetleri aşırı etkili olduğunu göstermedi. 1963'ün başlarında Kuzey Irak'ın büyük bir kısmı Kürtlerin elindeydi.
Bir hazırlık döneminin ardından, Komünistlerin çıkarları Kürtlerin çıkarlarından farklılaştı; Komünist çizgi, Kürtlerin nihai özerklik için Irak nüfusunun diğer kesimleriyle barış içinde çalışması gerektiği yönündeydi. Komünistlerin ilk hedefi Kürtlere bir dereceye kadar özerklik tanıyan “ulusal demokrasiler” kurmaktı. Rusların gerçekten bağımsız bir Kürdistan görmek istediğine dair hiçbir kanıt yoktu. Yine de Iraklı komünistler Kürtlerin emellerine sözde bağlılık göstermeyi politik buldular; Türkiye ve İran'ın yanı sıra Irak hükümetinin de etkilenmesi için Kürt tenceresini kaynatmaya devam etmek Rusların işine geliyor.
Kasım'ın devrilmesiyle birlikte, Kürtler ile Komünizmi yasadışı ilan etmesi Sovyetler Birliği'nin düşmanlığını getiren yeni Irak hükümeti arasında müzakere yoluyla bir çözümün yolu açıldı. Ancak müzakereler başarısızlıkla sonuçlandı ve Haziran 1963'te çatışmalar yeniden başladı. 1963 isyanının amacı Irak Kürtleri için bölgesel özerkliği güvence altına almaktı; ancak nihai bağımsızlık ve Kürtlerle sınırların ötesinde birleşme arzusu da göz ardı edilemez.

Keywords

Kürtler, Kürt Sorunu, Irak, İran, Suriye, Türkiye

References

• Archives Sources (The National Archives/TNA, UK)
• FO370/2718/LR6/9/G; FO371/140682; FO371/52369; FO371/2718; FCO8/3243; FCO8/3244; FCO2335; FCO8/2308; FCO51/147; FCO51/191/RR6/10; FO371/140682/E1821/20; FO371/140682/E1821/9/59; FCO51/147/RR6/14; FO973/687
• Bozarslan, Hamit, "Kürd Milliyetçi-liği ve Kürd Hareketi (1898-2000)", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Editör: Tanıl Bora - Murat Gültekingil, C. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• Burdett, Anita (Ed.). Records of the Kurds: Territory, Revolt and Nationalism, 1831–1979, (Cambridge: Cambridge University Press, 2015).
• Çay, Abdulhalûk M., Her Yönüyle Kürt Dosyası, Boğaziçi Yayınları, Ankara 1993.
• Edmonds, C. J. 'Kurdish Nationalism', Journal of Contemporary History, Vol. 6, No. 1, Nationalism and Separatism (1971): 87-107.
• Edmonds, C. J. 'The Kurds and the Revolution in Iraq', The Middle East Journal, Vol. 13, No. 1, (Winter 1959): 1-11.
• Edmonds, C. J. 'The Kurds of Iraq', The Middle East Journal, Vol. 11, No. 1 (Winter 1957): 52-63.
• Edmonds, C. J., Kürtler, Türkler ve Araplar, Avesta Yayınları, İstanbul 2003.
• Farouk-Sluglett, Marion & Peter Sluglett. Iraq since 1958, (London: I. B. Tauris, 1990).
• Lenczowski, George, The Middle East in World Affairs, (Ithaca: Cornell University Press, 1980).
• Marr, Phebe. The Modern History of Iraq, (Oxford: Westview Press, 1985).
• McDowall, David, Modern Kürt Tarihi, Çev. Ayşenur Domaniç, Doruk Yayınları, Ankara 2004.
• Ovendale, Ritchie. The Middle East since 1914, (London: Longman, 1992).
• Rubin, Avshalom H., “Abd al-Karim Qasim and the Kurds of Iraq: Centralization, Resistance and Revolt, 1958-1963”, Middle Eastern Studies, Vol. 43, No. 3 (May 2007): 353-382.
• Şimşir, Bilal (haz.), İngiliz Belgeleriyle Türkiye’de “Kürt sorunu”, 1924-1938: Şeyh Sait, Ağrı ve Dersim ayaklanmaları, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara 1975.
• Şimşir, Bilal, Kürtçülük-I: 1787-1923, Bilgi Yayınevi, Ankara 2017.
• Şimşir, Bilal, Kürtçülük-II: 1924-1999, Bilgi Yayınevi, Ankara 2020.
• Tan, Altan, Kürt Sorunu, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• Uçar, Fuat, “Demokrat Parti Döneminde Kürt Sorunu: Gelişimi ve Etkileri, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 43 (Spring 2016), pp. 175-200.
• Vanly, Ismet Sharif. Le Kurdistan Irakien, (Neuchâtel: Entité National, 1970).
• Yavuz, Turan, ABD’nin Kürt Kartı, Milliyet Yayınları, İstanbul 1993.
• Yeğen, Mesut (der.), İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958, Dipnot Yayınları, Ankara 2012.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal, “The Kurdish Struggle in Iraq according to British Documents (1963-1975)”, Tarihçi 1, no. 2 (Mayıs 2021): 151-186.