Fish in Salt, Not on Ice: A Documentary Journey of Social Memory and Cultural Heritage

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 2130 - 2164, 30.09.2025

Tuna Kuzucan , Mehmet Toplu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1626316

Abstract

This article examines the role of individual and social memory concepts in documentary cinema and Sinop's three-thousand-year-old lakerda (salt fish) ceremony. Sinop has been a port city known for its strong ties to fishing and the sea throughout history and has been the center of these traditions. The lakerda tradition has been enriched by the accumulation of Armenian and Greek sections and has become a part of social memory. Although Armenians and Greeks are currently growing in Sinop, this culture continues to exist.
The documentary “Not Ice but Salt Fish” (2024), directed by Caner Özdemir, is among the places of this tradition in social memory. While emphasizing the communication between individual and collective memories, the documentary examines the lakerda in a global and cultural way. In the screening held at various film festivals and the Sinop Lakerda Festival at the national level in 2024, the documentary not only performs a gastronomic practice, but also stands out as a tool that carries the unity of a society and cultural energy.
The texts in this productive documentary were evaluated with the thematic analysis method, one of the qualitative research methods, within the scope of individual and collective data traffic. Word feature analysis was performed with Python-based text processing tools, and the keywords used in the documentary were determined. Frequently used words were presented with visualized word clouds and contextual analysis was performed.

Keywords

Social Memory , Documentary , Lakerda , Sinop

Buzda Değil Tuzda Balık: Toplumsal Bellek Ve Kültürel Mirasın Belgesel Yolculuğu

Abstract

Bu makale, bireysel ve toplumsal bellek kavramlarının belgesel sinemadaki rolünü ve Sinop’un üç bin yıllık lakerda (tuzda balık) geleneğini ele almaktadır. Tarih boyunca balıkçılık ve denizle kurduğu güçlü bağlarla bilinen bir liman kenti olan Sinop, bu geleneklerin merkezinde yer almıştır. Lakerda kültürü, özellikle Ermeni ve Rum topluluklarının katkılarıyla zenginleşmiş; zamanla toplumsal belleğin önemli bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde Sinop’ta Ermeni ve Rum nüfusu bulunmamasına rağmen bu kültürel miras varlığını sürdürmektedir.
Caner Özdemir’in yönetmenliğini yaptığı Buzda Değil Tuzda Balık (2024) adlı belgesel, bu geleneğin toplumsal bellekteki yerini görünür kılmayı amaçlamaktadır. Belgesel, bireysel ve kolektif anılar arasındaki etkileşimi vurgularken, lakerdayı tarihsel ve kültürel bir bağlamda ele almakta; yalnızca bir gastronomi pratiğini değil, aynı zamanda bir toplumun kimliğini ve kolektif hafızasını yansıtan kültürel bir araç olarak sunmaktadır. 2024 yılında ulusal düzeyde çeşitli film festivallerinde ve Sinop Lakerda Festivali’nde gösterilen yapım, görsel bir bellek mekânı olarak önemli bir işlev üstlenmektedir.
Bu çalışmada, belgeselde yer alan anlatılar ve söylemler; bireysel ve toplumsal bellek arasındaki etkileşim bağlamında, nitel araştırma yöntemlerinden “tematik analiz” tekniği kullanılarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, Python tabanlı metin işleme araçlarıyla kelime frekansı analizi yapılmış; belgeselde öne çıkan anahtar kelimeler belirlenmiştir. Bu sık kullanılan kelimeler, görselleştirilmiş kelime bulutları aracılığıyla sunulmuş ve bağlamsal çözümlemeye tabi tutulmuştur.

Keywords

Toplumsal Bellek , Belgesel , Lakerda , Sinop

Ethical Statement

Bu çalışma, akademik araştırmalar için gereken tüm etik ilkelere ve yönergelere uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada kullanılan veriler, katılımcılardan tam rızaları alınarak elde edilmiştir. Çalışmada yer alan bireylerin mahremiyetine, gizliliğine ve haklarına tam saygı gösterilmiştir. Makalenin hazırlanması ve yayımlanması sürecinde herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. Ayrıca, araştırma kültürel mirasa zarar verebilecek hiçbir faaliyet içermemekte olup, temel amacı somut olmayan kültürel geleneklerin korunması ve farkındalığın artırılmasıdır.

References

• Özdemir, Caner. “Buzda Değil Tuzda Balık.” 2024.
• Lumière, Auguste and Louis Lumière. “Arrival of a Train at La Ciotat (L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat).” 1895.
• Moore, Michael. “Bowling for Columbine.” 2002.
• Riefenstahl, Leni. “Triumph of the Will (Triumph des Willens).” 1935.
• Vertov, Dziga. “Man with a Movie Camera.” 1929.
• Acehan, Abdullah. “Yenileşme Dönemi Türk Şiirinde Bir Mekân Olarak Meyhane.” Uluslararası Folklor Akademi Dergisi 1, no. 3 (2018): 375–408.
• Akbulut, Ertan. “Belgesel Sinema: Kuram ve Pratik.” İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Akurgal, Ekrem. “Sinop Kazıları.” Türk Arkeoloji Dergisi 6 (1956): 48–62.
• Assmann, Jan. "Collective Memory and Cultural Identity." New German Critique, no. 65 (1995): 123-135.
• Atkinson, Richard, ve R. M. Shiffrin. “Human Memory: A Proposed System and Its Control Processes.” New York: Academic Press, 1968.
• Aufderheide, Patricia. “Documentary Film: A Very Short Introduction.” London: Oxford University Press, 2007.
• Baddeley, Alan. “The Psychology of Memory.” New York: Academic Press, 1974.
• Barnouw, John. “Documentary: A History of the Non-Fiction Film.” New York: Oxford University Press, 1983.
• Bergson, Henri. “Matter and Memory.” New York: Zone Books, 2007.
• Bourdieu, Pierre. Outline of a Theory of Practice. Çev. Richard Nice. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
• Boyle, Pascal, ve James V. Wertsch. “Memory in Mind and Culture.” Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
• Boym, Svetlana. The Future of Nostalgia. New York: Basic Books, 2001.
• Bozis, Sula. İstanbul Lezzeti: İstanbullu Rumların Mutfak Kültürü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Can, Ayşe Orhun. “Sanatın Mekânla Diyaloğu: Sinopale Bienali Üzerine.” Sanat ve Tasarım Dergisi 15, no. 2 (2021): 45–58.
• Caunce, Stephen. “Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi.” İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001.
• Clarke, David. The Cinematic City. London: Routledge, 2012.
• Connerton, Paul. How Societies Remember. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.
• Corner, John. “Documentary Studies: Dimensions of Transition and Continuity.” Oxford University Press, 2014.
• Creswell, John W. “Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches.” Los Angeles: SAGE Publications, 2018.
• Erdem, Yakup. “Sinop’ta Deniz ve Balık Kültürü.” Sinop Üniversitesi Kültür ve Turizm Sempozyumu Bildiri Kitabı, Cilt 2 (2019): 535–548.
• Erdinçli, İhsan. “16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Osmanlı İstanbul’unda Meyhane Mezeleri ve Yiyecekleri.” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 42, no. 73 (2023): 151–80.
• Faroghi, Suraiya. “Osmanlıda Kentler ve Kentliler.” İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2005.
• Gagne, Robert. “The Conditions of Learning and Theory of Instruction.” Florida: Holt, Rinehart and Winston, 1985.
• Halbwachs, Maurice. “On Collective Memory.” Chicago: University of Chicago Press, 2017.
• Hobsbawm, Eric, ve Terence Ranger. “The Invention of Tradition.” Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
• Karay, Refik Halid. “Memleket Hikayeleri.” İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2015.
• Morgül, Tan. “‘Lakerda’nın Kökenine Dair.” Mizanplas, 1 Eylül 2020.
• Nelson, T. O. “Ebbinghaus's Contribution to the Measurement of Retention: Savings during Relearning.” Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition (1985): 470-495.
• Nichols, Bill. “Introduction to Documentary.” Bloomington: Indiana University Press, 2001.
• Nora, Pierre. "Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire." Representations, no. 26 (1989): 7–18.
• Özçınar, Meral. “Belgesel Sinemanın Ontolojik Kökeni ve Yarattığı Gerçeklik İmgesi Üzerine Bir Tartışma.” Belgesel Sinemacılar Birliği Yayını, İstanbul, 2011.
• Renov, Michael. “The Subject of the Documentary.” Minneapolis: University of Minnesota Press, 2004.
• Sancar, Mithat. “Geçmişle Hesaplaşma: Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne.” İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Tulving, Endel. “Epizodik ve Semantik Bellek içinde Belleğin Organizasyonu.” Academic Press, New York, 1972.
• Uçar, Halil, ve Yavuz Aytuğ. “Sinop'un Antik Dönem Ekonomik Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme.” Anadolu Araştırmaları Dergisi S.10 (2019): 48–64.
• Wacquant, Loic. “Habitus.” In International Encyclopedia of Economic Sociology, edited by Jens Beckert and Milan Zafirovski, 315–319. London: Routledge, 2005.
• Winston, Brian. “Claiming the Real: The Documentary Film Revisited.” London: BFI Publishing, 1995.
• Bağış, Levon. “Lakerda Hasreti.” Agos, 30 Ekim 2020. https://www.agos.com.tr/tr/yazi/24658/lakerda-hasreti.
• BBC. "The History of Documentary Filmmaking." BBC Documentary Archive, last modified March 15, 2023. https://www.bbc.co.uk/history/documentary.
• Google Trends. "Search Volume for 'Buzda Değil Tuzda Balık' in 2023-2024." Accessed January 3, 2025. https://trends.google.com.
• Netflix. The Evolution of Documentary Filmmaking. Accessed December 20, 2024. https://www.netflix.com/documentary-history.
• Life Haber Ajansı. “Sinop’tan Balıkla Tuzun Dansı: 3000 Yıllık Lezzet Masalı.” 1 Temmuz 2024. https://lifehaber.com/sinop-lakerda-3000-yillik-lezzet
• “Kamerarkası - Caner Özdemir.” Erişim tarihi: 10 Ekim 2025. https://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/canerozdemir.html.
• Nişanyan, Sevan. “Lakerda.” Nişanyan Sözlük, 2002–. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. https://nisanyansozluk.com/?k=lakerda
• Sinop Ticaret ve Sanayi Odası. Basın toplantısı bildirimi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. https://sinoptso.org.tr
• Socialbakers. "Instagram Engagement Trends 2022-2024." Accessed January 5, 2025. https://www.socialbakers.com/insights.
• Türkiye Patent Kurumu. Coğrafi İşaretler Portalı. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. https://www.turkpatent.gov.tr
• UNESCO. “What is Intangible Cultural Heritage?” Erişim tarihi: 6 Mayıs 2025. https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003.