Cumhuriyet Dönemi Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Karesi (Balıkesir) Şehit Çocukları Yuvası Örneği

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 2494 - 2524, 30.09.2025

Merve Üner

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1626769

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, son döneminde meydana gelen savaşlarda cephede savaşıp hayatını kaybedenlerin ardından geride kalan öksüz, yetim ve şehit çocuklarıyla özel olarak ilgilenmiştir. Aynı dönemde devlet tarafından savaş mağduru çocukların barınma, beslenme, sağlık ve eğitim gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla çeşitli kurumlar oluşturulmuş ve yasalar çıkarılmıştır. Sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın örneği olan bu uygulamalar, yeni Türkiye Devleti kurulduktan sonra da devam ettirilmiştir. Özellikle Cumhuriyet’in ilanından sonra yeni rejimin temel değerlerini benimsemiş ve cumhuriyeti yaşatacak vatandaşlık bilincine sahip bireylerin yetiştirilmesi için bu türden müesseseler önemli bir görev üstlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti döneminde Anadolu’nun birçok kentinde kimsesiz çocuklar için açılan kurumlar arasında öne çıkanlardan biri de Balıkesir’deki Karesi Şehit Çocukları Yuvası’dır. Balıkesir, Millî Mücadele döneminde önemli bir direniş merkezi olması nedeniyle pek çok sivil ve asker vatandaşını kaybetmiştir. Dolayısıyla kentte Karesi Şehit Çocukları Yuvası’nın kurulması, bağımsızlık mücadelesinde bölgedeki fedakârlıkların anısına bir ahde vefa borcu olarak da değerlendirilebilir.
Bu çalışmada, Karesi Şehit Çocukları Yuvası’nın kuruluşu, takip ettiği politika, yuvada barınan çocuklar için yapılan faaliyetler ve yardımlar üzerinde durulacaktır. Yapılan araştırma için arşiv vesikaları, dönemin gazeteleri esas alınmakla ile birlikte diğer araştırmalardan da faydalanılmıştır.

Keywords

Osmanlı Devleti , Türkiye Cumhuriyeti , Karesi , savaş , şehit , çocuk yuvası

A Social Service in the Rpublic Period:The Example of Karesi (Balıkesir) Martyrs’Children’s Home

Abstract

In the late period of the Ottoman Empire, special attention was given to the orphans, widows, and children of martyrs who were left behind after those who fought and died on the battlefield. During this period, various institutions were established and laws were enacted by the state to meet the basic needs of war-affected children, such as shelter, nutrition, healthcare, and education. These practices, which exemplified social assistance and solidarity, continued after the establishment of the new Turkish State. Paricularly following the proclamation of the republic, these institutions played a crucial role in raising individuals who embraced the core values of the new regime and possessed a strong sense of citizenship that would sustain the republic. One of the prominent institutions established for orphaned children in various cities of Anatolia during the early Republic era was the Karesi Orphanage for Martyrs' Children in Balıkesir. Balıkesir lost manycivilians and soldiers due to being an important center of resistance during the war of ındependence. Therefore, the establishment of Karesi Orphanage for Martyrs’ Children in the city can be considered as a duty of loyalityin memoryof the sacrificies made in the region during the War of Independence.
This study will focus on the establishment of the Karesi Orphanage for Martyrs' Children, its policies, and the activities and support provided for the children residing in the orphanage. The research is primarily based on archival documents and newspapers of the period, along with other relevant studies.

Keywords

Ottoman Empire , Republic of Türkiye , Karesi , war , martyr , orphanage

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 180-9-0-0/53-266-10 (22.11.1923).
• Ayvalık, 14 Kanunuevvel (Aralık) 1925, No:65.
• Karesi, 29 Kanunuevvel 1340 (29 Aralık 1924), No:524/89-59.
• Karesi, 16 Mart 1341 (1925), No:535/100-69.
• Karesi, 30 Mart 1341 (1925), No:537/102-71.
• Karesi, 20 Nisan 1341 (1925), No:540/105-74.
• Karesi, 11 Mayıs 1341 (1925), No:543/108-77.
• Karesi, 25 Mayıs 1341 (1925), No:545/110-79.
• Karesi, 22 Haziran 1341 (1925), No:549/114-83.
• Karesi, 29 Haziran 1341 (1925), No:550/115-84.
• Karesi, 13 Temmuz 1341 (1925), No:551/116-85.
• Karesi, 27 Temmuz 1341 (1925), No:553/118-87.
• Servet-i Fünun, 5 Mart 1341 (1925), C.57, S.1490-16.
• Türk Dili, 14 Kanunuevvel 1927, No:479.
• Zafer-i Millî, 11 Teşrinievvel 1338 (11 Ekim 1922), No:116.
• Zafer-i Millî, 22 Teşrinievvel 1338 (22 Ekim 1922), No:191-71.
• Zafer-i Millî, 28 Teşrinievvel 1339 (28 Ekim 1923), No:123-2.
• Zafer-i Millî, 29 Teşrinisani 1339 (29 Kasım 1923), No:138-18.
• Zafer-i Millî, 3 Kanunuevvel 1339 (3 Aralık 1923), No:102-32.
• Zafer-i Milli, 16 Kanunuevvel 1339 (16 Aralık 1923), No:144-24.
• Zafer-i Millî, 18 Kanunuevvel 1339 (18 Aralık 1923), No:145-25.
• Zafer-i Millî, 20 Kanunusani 1340 (20 Ocak 1924), No:159-39.
• Zafer-i Millî, 5 Şubat 1340 (1924), No:46-16.
• Zafer-i Millî, 12 Şubat 1340 (1924), No:169-49.
• Zafer-i Millî, 17 Şubat 1340 (1924), No:171-51.
• Zafer-i Millî, 26 Şubat 1340 (1924), No:175-55.
• Zafer-i Millî, 4 Mart 1340 (1924), No:190-70.
• Zafer-i Millî, 23 Mart 1340 (1924), No:191-71.
• Zafer-i Milli, 15 Nisan 1340 (1924), No:196-76.
• Zafer-i Millî, 27 Nisan 1340 (1924), No:102-18.
• Zafer-i Millî, 1 Mayıs 1340 (1924), No:203-83.
• Zafer-i Millî, 2 Mayıs 1340 (1924), No:211-91.
• Zafer-i Millî, 11 Mayıs 1340 (1924), No:204-84.
• Zafer-i Millî, 20 Mayıs 1340 (1924), No:208-88.
• Zafer-i Millî, 10 Haziran 1340 (1924), No:217-97.
• Zafer-i Millî, 15 Haziran 1340 (1924), No:219-99.
• Zafer-i Millî, 17 Haziran 1340 (1924), No:220-100.
• Zafer-i Millî, 23 Haziran 1341 (1925), No:366-100.
• Aydın Ayhan ile 20.08.2024 tarihinde yapılan görüşme.
• Akarslan, Mediha, Türk Millî Mücadelesi’nin Balıkesir Cephesi, Ankara 1998.
• Akpınarlı, Kerim Kani, Balıkesir Şehir ve Belediye Tarihi, Balıkesir 2009.
• As, İzzetin, Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi 2020.
• Çantay, Hasan Basri, Müslümanlıkta Çocukların Korunması, (Haz:Maruf Çaksu), Balıkesir 2008.
• Çelebi, Mevlüt, “Bir İtalyan Gazetecinin Kaleminden İzmir’in İşgali”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı: İzmir’in İşgali, XIX (2019), ss. 131- 154.
• Gökbilgin, M. Tayyib, Milli Mücadele Başlarken Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi’nin Açılmasına, İstanbul 2020.
• Kapukaya, Zeliha, Hasan Basri Çantay (Devir-Şahsiyet-Eser), İstanbul 2022.
• Nuhoğlu, Hidayet Yavuz, “Dârüleytam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.8, İstanbul 2017.
• Okay, Cüneyd, Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti 1917-1923, İstanbul 1999.
• Öge, Mustafa, “Karesi Gazetesinde Balıkesir’in Kurtuluş Günü Kutlamaları”, Cumhuriyetin 100. Yılında Balıkesir Armağanı, İstanbul 2023.
• Özsarı, Mustafa, Balıkesir Kuva-yi Millîyecileri, Balıkesir 2018.
• Sarıkaya, Makbule, Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti 1921-1935, Ankara 2011.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:1, İçtima:2, 23 Nisan 1337(1921).
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, İstanbul 1926.
• Uğur, Mücteba, Hasan Basri Çantay, Ankara 1994.
• Üner, Merve, “20. Yüzyıl Başlarında Balıkesir’de Elektrik İmtiyazına Dair Çalışmalar”, Bir Ömür Tarihle Yaşamak: Prof. Dr. Refik Turan, Ankara 2022.
• http://devlet.com.tr/makaleler/y146 KUTSAL_EMANET_SEHIT_COCUKLARINA_YONELIK_TURKIYEDE_YAPILAN_ILK_CALISMALAR__.html 25.06.2024.
• Makbule Sarıkaya, “Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-himaye-i-etfal-cemiyeti/ 9.08.2024.