Sovyet Savaş Korkusu ve Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Üyeliği Tartışması (1925-1928)

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 2327 - 2371, 30.09.2025

Gözde Somel

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1647035

Abstract

Türkiye'nin Millî Mücadele’de kazandığı zafer ve 1923'te yeni cumhuriyetin kurulmasının ardından, Milletler Cemiyeti'ne (MC) üyelik konusu gündeme geldi. Uluslararası tanınırlık elde eden Türkiye, özellikle Musul sorununun çözümünü takiben İngiltere'nin telkinleri sonucu Milletler Cemiyeti'ne üyeliği tartışmaya başladı. Türkiye, İtalya'nın saldırganlığına karşı bir siper olarak gördüğü İngiltere ile bağlarını onarırken potansiyel Rus etkisini dengelemeye çalışmaktaydı. Uygun koşullar altında Milletler Cemiyeti’ne üyelik arzu edilir görünüyordu.
Sovyet Dışişleri bu gelişmeyi bir “tehdit” olarak algıladı. Sovyet yöneticileri Batı'nın anti-komünist bir savaş cephesi inşa ettiğine inanıyor ve Türkiye'nin Cemiyet’e girmesinin bu cepheyi güçlendireceğinden korkuyorlardı. Sovyet liderler Türkiye'nin üyeliğini engellemek ya da geciktirmek için diplomatik manevralara giriştiler. Bu çalışma, 1925'ten itibaren Türkiye'nin Cemiyet’e girişi konusunda Batı ile anlaşmaya vardığı söylentilerinin Sovyet dışişlerinde ciddi bir endişeye yol açtığını ortaya koyacaktır. Dışişleri Halk Komiserliği ve Ankara'daki Sovyet diplomatik misyonu, Batı ile gerilen ilişkilerin neden olduğu “savaş korkusu” atmosferinde, Türkiye'nin üyeliğini engellemek için girişimlerde bulunurken Türk tarafı da uygun diplomatik yanıtları vermiştir.

Keywords

Milletler Cemiyeti , Türkiye Cumhuriyeti , Sovyet savaş korkusu , Locarno

Soviet Fear of War and the Debate Turkey’s Membership in the League of Nations (1925-1928)

Abstract

In the wake of Turkey's victory and the establishment of the new republic in 1923, the question of its membership in the League of Nations (LN) emerged. Turkey, having secured international recognition, considered joining the LN, particularly after Great Britain, following the resolution of the Mosul issue, reintroduced the initiative in 1925. Turkey sought to balance potential Russian influence while mending ties with Britain, seen as a bulwark against Italy's aggression. Membership in the LN, under suitable conditions, appeared desirable.
The Soviet foreign ministry perceived this development as a "threat." They believed the West was constructing an anti-communist war front, fearing that Turkey's entry into the LN would strengthen this front. Soviet leaders embarked on diplomatic maneuvers to prevent or delay Turkey's accession. This study will reveal that, from 1925 onwards, rumors of Turkey reaching an agreement with the West regarding its entry into the LN sparked serious anxiety within Soviet foreign affairs. The People's Commissariat for Foreign Affairs and the Soviet diplomatic mission in Ankara, operating within an atmosphere of "war fear" caused by strained relations with the West, launched a diplomatic offensive aimed at preventing Turkey's entry into the LN. The Turkish side gave appropriate diplomatic responses to the Soviet offensive on the matter.

Keywords

League of Nations , Republic of Turkey , Soviet fear of war , Locarno

References

• Rusya Federasyonu Dış Politika Arşivi (AVPRF): Fon 4, liste 39, dosya 53268; Fon 4, liste 39, dosya 53297.
• Rusya Devlet Sosyo-politik Tarih Arşivi (RGASPI): Fon 5, liste 1, dosya 1985.
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DİB. Arş.)
• Rubinstein, A. Z. ed., Foreign Policy of the Soviet Union, New York, 1972.
• SSCB Dış Politika Belgeleri (DVP): 8. Cilt (1 Ocak-31 Aralık 1925), Moskova, 1963.
• SSCB Dış Politika Belgeleri (DVP): 9. Cilt (1 Ocak-31 Aralık 1926), Moskova, 1963.
• SSCB Dış Politika Belgeleri (DVP): 10. Cilt (1 Ocak-31 Aralık 1927), Moskova, 1963.
• “Türkiye Cemiyeti Değerlendiriyor”, New York Times, 7 Ağustos 1926.
• “Londra Asya’nın Cemiyet Kuracağını Konuşuyor”, New York Times, 12 Kasım 1926.
• “Cemiyet Türkiye’yi Davet Edebilir”, New York Times, 7 Mart 1928.
• “2. Tümbirlik Sovyet Kongresi, Dışişleri Halk Komiseri Yoldaş G. V. Çiçerin’in konuşması”, İzvestiya, 16.05.1925.
• “Leh-Sovyet yakınlaşması için”, İzvestiya, 09.09.1925.
• “Ve doğru yol”, İzvestiya, 10.09.1925.
• “Barış politikası ve savaş politikası”, İzvestiya, 12 Kasım 1926.
• “Türk misafirlerin Odesa ziyareti”, İzvestiya, 14 Kasım 1926.
• “Avrupa basınının varsayımlarıyla ilgili Türk basını”, İzvestiya, 16 Kasım 1926.
• “Milletler Cemiyeti’nin Makler’i (Simsarı)”, İzvestiya, 17 Kasım 1926.
• “Savaş Tehdidi”, Pravda, 22 Eylül 1925.
• “Cemiyet-I Akvam ve biz”, Vakit gazetesi, 22 Aralık 1922.
• Hakimiyet-i Milliye, “Türk-Rus İttifakı”, 29 Aralık 1925.
• Cumhuriyet, “Başka bir Cemiyet-i Akvam”, 16 Aralık 1925.
• Cumhuriyet, “Odesa Mülakatı – Musolini – Çiçerin Mülakatı Kadar Mühimdir”, 12 Kasım 1926.
• Bakanov, D. K., “Sovetsko-litovskie otnoşeniya v ramkah podgotovki k zaklyuşeniyu dogovora o nenapadenii s Litvoy” Vestnik Gumanitarnogo Obrazovaniya, No.2(34), 2024.
• Barlas Dilek, “Milletler Cemiyeti’nde Türkiye: İyimserlik ve Kuşku Arasında”, Uluslararası İlişkiler Dergisi 14, sy. 55 (Eylül 2017).
• Bozkurt, Gülnihal, “Sevr’i Bilmek Lozan’ı Anlamak”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 19, no. 56 (Temmuz 2003).
• Carr, Edward H., Socialism in One Country Vol. III-I, London, 1964.
• Carr, Edward H., Socialism in One Country, Volume: 3, London, 1973.
• Çulha, İsmail, “Türk Rum Mübadelesinde “Etabli” Sorunu, İstanbul’un Sınırları Konusundaki Anlaşmazlık ve Türkiye’nin İzlediği Politika”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, II/4, (2019 Kış).
• Demirci, Sevda, ed., Strategies and Struggles: British Rethoric and Turkish Response: The Lausanne Conference (1922-1923), İstanbul, 2005.
• Dyck, Harvey L., “German-Soviet Relations and the Anglo-Soviet Break, 1927.” Slavic Review, vol. 25, no. 1, 1966.
• Feyzioğlu, Ayfer, Türkiye ile Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) İlişkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Güçlü, Yücel, “Turkey’s Entrance into the League of Nations.” Middle Eastern Studies, vol. 39, no. 1, 2003.
• Himmer, Rathenau R., Russia and Rapallo, Central European History, 1976;9(2): 146-183.
• Jacobson, Jon, When the Soviet Union Entered World Politics, Berkeley, 1994.
• Jukov, E. M. vd, SSSR i Turtsiya 1917-1979, Moskva, 1981.
• Lenin, Vladimir İlyiç, Collected works, Vol. 25, Moscow, 1966.
• Lenin, Vladimir İlyiç, Collected Works, Vol. 31, Moscow, 1966.
• Matveev, G.F., Matveeva, E.Yu., “Lokarnskiy povorot 1925 g. glazami Sovetskih gazetnyh kommentatorov i politikov” Vestnik Мoskovskogo Universiteta. ser. 8. İstoriya, 2000, No:3.
• O’Connor, Timothy E., Diplomacy and Revolution: G. V. Chicherin and Soviet Foreign Affairs, 1918-1930, Iowa State University Press, 1988.
• Papuççular, Hazal, Cumhuriyetin Dış Politikası, Olaylar, Aktörler, Kurumlar 1923-2023, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2023.
• Peçatnov, V. O., Popov, İ. V., Raykov, Yu. A., İstoriya Diplomatii Rossii 1917-2017 Tom 2, Moskva, 2019.
• Poljakov, Ju. A., vd. ed., İstoriya SSSR tom VIII, Moskva, 1967.
• Roberts, Geoffrey, “A League of Their Own”, y, April 2019, Vol. 54, No. 2 (April 2019).
• Salzmann, Stephanie, “Great Britain, Germany and The Soviet Union: Rapallo and After 1922-1934”, Royal Historical Studies, 2003.
• Simonov, N.S. “The ‘war scare’ of 1927 and the birth of the defence-industry complex”, In: Barber, J., Harrison, M. (eds) The Soviet Defence-Industry Complex from Stalin to Khrushchev. Studies in Russian and East European History and Society, London, 2000.
• Sklyarov, S. A., “Curzon's Ultimatum and Its Influence on the USSR Policy Towards Poland”, Bulletin of the Peoples' Friendship University of Russia. Series: History of Russia, Vol. 22. - No. 1., 2023.
• Somel, Gözde, “Soviet Russia’s Foreign Affairs with Turkey in 1923 Reports of Ambassador”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 2018.
• Somel, Gözde, Soviet Policy Towards Turkey, yayınlanmamış doktora tezi, ODTÜ, 2016.
• Sontag, John P., “The Soviet War Scare of 1926-27.” The Russian Review, vol. 34, no. 1, 1975.
• Steiner, Zara, The Lights That Failed – European International History 1919-1933, Oxford 2007.
• Şimşir, Bilal ed., İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt 6, Ankara, 2005.
• Şişkin, V. A., Ctanovleniye Vneşney Politiki Poslerevolyutsionnoy Possii (1917-1930 godı) i Kapitalistiçeskii Mir: Ot Revolyutsionnovo “Zapadniçestva” k “Natsional-Bolşevizmu”, Sankt Peterburg, 2002.
• Ulusan, Şayan, “Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne (Cemiyet-I Akvam) Girişi -Öncesi ve Sonrası-”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 7, sy. 16 (Haziran 2008).