G. H. Hepworth’un “Through Armenia On Horseback” Adlı Kitabının 1894-1897 Ermeni Olayları Hakkında Verdiği Bilgiler Açısından Bir Analizi ve Kritiği

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 2621 - 2679, 30.09.2025

Özay Yıldırım

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1647116

Abstract

Bu makalede, New York Herald gazetesi muhabiri George Hughes Hepworth’un 1894-1897 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde yaşanan Ermeni olaylarını araştırmak üzere Sultan II. Abdülhamid’in izniyle 1897 yılının Ekim ayında başlayıp 1898 yılının Ocak ayı başlarına kadar Doğu Anadolu’yu gezerek edindiği izlenim ve notlara dayanarak 1898’de yayınladığı “Through Armenia on Horseback” adlı eserinde Ermeni Sorunu hakkında yer verdiği bilgiler değerlendirilerek dönemin belge ve kaynakları ışığında analiz edilmeye çalışılmıştır. Hepworth eserinde Ermeni Sorunu ile ilgili yaptığı yorumlarda bir gazeteciden çok Hristiyan bir din adamı taassubuyla olaylara yaklaşmıştır. Konu hakkında yaptığı görüşmelere dair değerlendirmelerini hep Ermeniler lehine aktarmış, Türklerin belgelere dayanarak anlattıkları olaylara inanmazken, Ermenilerin delilsiz olarak anlattığı hemen her şeye koşulsuz inanmıştır. Hepworth yaşanan olaylarda komiteci Ermenileri ve onları isyana teşvik eden Rusya ve İngiltere’yi de sorumlu tutmakla birlikte Sultan II. Abdülhamid’in katliam gibi bir niyetinin olmadığı halde Osmanlı Devleti’ndeki bazı yetkililerle Hamidiye Alayları ve Kürt aşiretlerinin masum Ermenileri katlettiğini ileri sürmüştür. Halbuki Hepworth’un henüz Osmanlı topraklarındayken Osmanlı hükümetine sunduğu raporlarda olaylardan tamamen Ermeni komitelerini ve onları teşvik eden devletleri suçladığı görülmektedir. Buradan Hepworth’un ABD’ye döndükten sonra Anadolu’da gördüklerinden çok kendi düşünce ve hissiyatını kitabına aktardığı ve gerçekleri çarpıttığı ihtimali ortaya çıkmaktadır.

Keywords

George Hughes Hepworth , 1894-1896 Ermeni Ayaklanmaları , New York Herald Gazetesi , II. Abdülhamid , James Gordon Bennett Jr. , Sidney Whitman

An Analysis and Critique of G. H. Hepworth's Book "Through Armenia on Horseback" in Terms of the Information It Provides on the Armenian Events of 1894-1897

Abstract

This article aims to evaluate the information provided by New York Herald reporter George Hughes Hepworth on the Armenian Question in his work "Through Armenia on Horseback", published in 1898, based on his impressions and notes from his travels in Eastern Anatolia, starting in October 1897 and ending in early January 1898, with the permission of Sultan Abdulhamid II, to investigate the Armenian events that took place in the Ottoman Empire between 1894-1897, and to analyze it in the light of documents and sources of the period. Hepworth approached the events in his work with the fanaticism of a Christian clergyman rather than a journalist in his comments on the Armenian Question. He always gave his evaluations of the interviews he conducted on the subject in favor of the Armenians, and while he did not believe the events narrated by the Turks based on documents, he unconditionally believed almost everything that the Armenians narrated without evidence. Hepworth held the Armenian committee members and Russia and England, who encouraged them to rebel, responsible for the events, and claimed that Sultan Abdulhamid II had no intention of committing a massacre, but that some officials in the Ottoman Empire, the Hamidiye Regiments and Kurdish tribes massacred innocent Armenians. However, in the reports Hepworth submitted to the Ottoman government while still in Ottoman territory, it is seen that he blamed the Armenian committees and the states that encouraged them for the events. From this, it is possible that Hepworth transferred his own thoughts and feelings into his book rather than what he saw in Anatolia after returning to the United States, and that he distorted the facts.

Keywords

George Hughes Hepworth , 1894-1896 Armenian Uprisings , New York Herald Newspaper , Abdulhamid II , James Gordon Bennett Jr. , Sidney Whitman

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Muamelat (DH. TMIK. M.): 10/44.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR. 3.): 450/49; 453/46.
• Hariciye Nezareti Petersburg Sefareti (HR. SFR. 1.): 112/23; 182/112.
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS): 29/86; 31/33; 66/21; 74/29; 2744/54; 2758/5; 2770/2; 2805/1; 2812/4; 2834/61; 2859/63; 2889/82; 2889/89.
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH.): 174/117.
• Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT. MHM.): 619/8; 694/2; 694/7; 751/1.
• Yıldız Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN.): 15/30.
• Yıldız Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ.): 20/38; 35/46.
• Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK.): 45/55; 55/10.
• Yıldız Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. DH.): 8/82.
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.): 6/21; 50/46.
• Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y. PRK. KOM.): 9/2.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV.): 130/10.
• Yıldız Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y. PRK. PT.): 15/164.
• Yıldız Resmi Maruzat (Y. A. RES.): 77/7.
• Yıldız Sadaret (Y. PRK. A.): 10/42.
• Yıldız Sadaret Hususi Evrakı (Y. A. HUS): 327/61; 338/100.
• Yıldız Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y. PRK. TKM.): 34/47.
• Yıldız Umumi (Y. PRK. UM.): 32/114; 33/33; 40/95-2.
• Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y. PRK. MYD.): 17/17.
• Başkaya, Muzaffer, “Trabzon’da 1895 Ermeni Olayları ve İngiliz Basınına Yansıması”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 39 (Ocak 2017), s. 176-188.
• Bilgin, Süleyman-Birinci, Ali Mesut-Demircioğlu, Sezgin-Karacakaya, Recep, Arşiv Belgelerine Göre Trabzon’da Ermeni Faaliyetleri I-II, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2007.
• Birecikli, İhsan Burak, “Anadolu’da Bir Amerikalı Misyoner: Frederick Davis Greene ve Ermeni Meselesi”, Ermeni Araştırmaları, 5 (2016), s. 137-174.
• Birecikli, İhsan Burak, “Birecik’te Uluslararası Krize Dönüşen Bir İhtida Hadisesi”, I. Uluslararası İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu, II (25-27 Mart 2016), Ankara 2017, s. 485-505.
• Birol, Nurettin, “1890-1900 Ermeni Ayaklanmalarının Erzincan’a Yansımaları ve İlk Ermeni İsyanları”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10/1 (2017), s. 21-34.
• Çiçek, Rahmi, “Trabzon’da Ermeni Nüfusu ve 1895 Ermeni Olayları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 16/1 (2001), s. 121-139.
• Demirel, Muammer, “Rusya’nın Ermeni Meselesine Etkisi”, Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, ed. İdris Bal-Mustafa Çufalı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2003.
• Demirel, Muammer, Ermeniler Hakkında İngiliz Belgeleri (1896-1918) British Documents on Armenians, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Erdoğan, Dilşen İnce, “Ortak Yaşamdan Çatışmaya Türkler ve Ermeniler: Van Yetimhanesi Örneği (1896-1897)”, Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler II, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2009.
• Eser, Feridun, Ermeni Örgütleri ve Faaliyetleri, Yason Yayınları, Ankara 2015.
• Gazigiray, A. Alper, Ermeni Terörünün Kaynakları, Gözen Kitabevi, İstanbul 1982.
• Gürün, Kamuran, Ermeni Dosyası, TTK Yayınları, Ankara 1983.
• Halaçoğlu, Ahmet, “İngiliz Konsolosu Longworth’a Göre Trabzon Vilayeti (1892-1898)”, Belleten, LXVII/250 (2003), s. 903.
• Hepworth, George Hughes, Through Armenia On Horseback, E.P. Dutton & Company, New York 1898.
• Hocaoğlu, Mehmet, Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, Anda Dağıtım, İstanbul 1976.
• Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi I, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1994.
• Kansu, Aykut, İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, çev. Selda Somuncuoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 2016.
• Karacakaya, Recep, Ermenilere Yönelik Ermeni Terörü, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Karaçavuş, Ahmet, “1895 Trabzon Ermeni İsyanı ve İsyancıların Sosyo-Ekonomik, Siyasi, Kültürel Kökenleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 19 (2015), s. 75-118.
• Keskin, İshak, “1895 Ermeni Olayları ve Trabzon Hadisesi”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, I (25-26 Mayıs 2005), Trabzon 2007, s. 597-610.
• Kodaman, Bayram, Sultan II.Abdülhamit Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.
• Kuzgun, Meral, “Ermeni Propagandası Çatısı Altında (1895-1896) Ermeni Olaylarına Genel Bakış ve Amerikan Kızılhaç Heyeti’nin Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, 2/60 (2014), s. 1087-1115.
• Mangaltepe, İsmail-Karacakaya, Recep, Paul Cambon’un İstanbul Büyükelçiliği ve Ermeni Meselesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010.
• McCarthy Justin, “I. Dünya savaşında İngiliz Propagandası ve Bryce Raporu “, Yeni Türkiye, 37 (Ocak-Şubat 2001), s. 474-483.
• McCarthy, Justin, Osmanlı’ya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, çev. Mehmet Tuncel, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2008.
• Öney, Celal, “Amerikan Board ve Sason Ermeni İsyanının Amerika’da Propaganda Aracı Olarak Kullanılması”, History Studies, sayı 4/3 (Ekim 2012), s.137-151.
• Öney, Celal,“Anadolu’da Ermeni Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkmasında Amerikan Misyonerlerinin Rolü”, Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı II, 61 (Eylül-Aralık 2014), s.1477-1502.
• Salt, Jeremy, Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri, çev. Kadriye Göksel, Tarih ve Kuram Yayınları, İstanbul 2015.
• Şahin, Enis, “Arşiv Belgelerine Göre 1895 Trabzon Ermeni Olayları”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 1/1 (2006), s. 123-140.
• Şolt, Öznur, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre Trabzon’da Ermeni Olayları 1895, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2004.
• Webb, Muhammed Alexander Russell, Ermeni Meselesinden Kim Sorumlu, çev. Celal Emanet, Derin Tarih Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Yarcı, Güler, “Ermeni Komitelerinin Mali Kaynakları”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 51 (2015), s. 237-299.
• Yurdakul, İlhami, “Urfa’da Ermeni Olayları ve 29 Aralık Vakası (1845-1914)”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (Aralık 2016), s. 136-144.
• https://en.wikipedia.org/wiki/James_Gordon_Bennett_Jr, (Erişim tarihi: 18.08.2024).
• https://blogs.stockton.edu/anatolia/2014/05/05/george-hughes-hepworth/, (Erişim tarihi: 18.08.2024).
• http://famousamericans.net/georgehugheshepworth/, (Erişim tarihi: 18.08.2024).