The Echoes of the Expulsion of the Moriscos (Muslims forcibly converted to Christianity) in the Contemporary Spanish Public Opinion (1609-1614)

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 2551 - 2584, 30.09.2025

Ömür Yanar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1654256

Abstract

The main purpose of this paper is to examine the impact of the expulsion of the Moriscos en bloc in Spain in 1609, who had been forcibly converted after the fall of Granada in 1492, on Spanish public opinion. For this purpose, the emergence and development of the idea of expulsion of the Moriscos in the Spanish public opinion, the debates, the political and economic context in which the decision was taken, and the efforts made to justify this decision based on the Spanish sources. The analyses carried out reveal that Spanish public opinion, especially from the 1580s onwards, from governors to counsellors and from court members to clergy, lobbied hard for the expulsion of the Moriscos producing masses of memoranda, reviews and letters. There were also some extremely brutal ideas and proposals, such as sinking their ships during their exile, killing them en bloc, or sending them to work in mining the quarries. Although there were rare cases where expulsion was opposed on humanitarian grounds, those who opposed it were usually aristocrats with economic concerns. There were those who opposed expulsion by insisting that the policy of assimilation should continue. The decision to expel Moriscos en bloc was announced on 9 April 1609, due to public pressure caused by the truce that had to be signed with the Dutch rebels. After the decision, a series of accusations were made in public, especially by Miguel de Cervantes, and an attempt was made to defend the justification for the decision.

Keywords

Spain , Muslim , Morisco , Expulsion , Public opinion

Moriskolar (Zorla Hristiyanlaştırılan Müslümanlar)’ın Sürgünün Dönemin İspanyol Kamuoyundaki Yankıları (1609-1614)

Abstract

Bu araştırmanın amacı 1492’de Granada’nın düşmesinden sonra zorla Hristiyanlaştırılan ve Moriskolar olarak nitelendirilen İspanya’daki Müslümanların 1609’da toplu halde sürgün edilme sürecinin dönemin İspanyol kamuoyuna yankılarını incelemektir. Bu amaç çerçevesinde, araştırmada İspanyol kaynakları temelinde olmak üzere Moriskolara dair sürgün fikrinin dönemin İspanyol kamuoyunda ortaya çıkışı, gelişimi, bu çerçevede yapılan tartışmalar, kararın alındığı siyasi ve iktisadi çerçeve ile karardan sonra bu kararın meşrulaştırılması için gösterilen çabalar ele alınmaktadır. Yapılan incelemelerde, İspanyol kamuoyunda özellikle 1580’lerden itibaren valilerden danışmanlara, mahkeme üyelerinden din adamlarına birçok kesim tarafından yığınla muhtıra, inceleme ve mektupla Moriskoların sürgün edilmesi için yoğun bir çaba içerisine girildiği görülmektedir. Bununla birlikte, sürgün sırasında gemilerinin batırılmaları, topluca öldürülmeleri ya da taş ve maden ocaklarına gönderilmelerini savunan acımasız fikir ve öneriler sunulmuştur. Sürgüne insanî değerlerin gözetilerek karşı çıkıldığı nadir durumlar olsa da karşı çıkanlar genellikle ekonomik kaygılarla aristokratlar olmuştur. Ayrıca asimilasyon politikasına devam edilmesi gerektiğinde ısrar ederek karşı çıkanların olduğu da tespit edilmektedir. Bu tartışmalar içerisinde siyasi koşulların hazır hale gelmesi, en önemlisi de Hollanda’daki isyancılarla imzalanmak zorunda olunan ateşkesin yarattığı kamuoyu baskısıyla Moriskolar 09 Nisan 1609 tarihinde duyurulan kararla toplu olarak sürgün edilmişlerdir. Sürgün kararının alınmasından sonra başta Miguel de Cervantes olmak üzere kamuoyunda birtakım suçlamalarla bu defa da kararın haklılığının savunulmasına girişilmiştir.

Keywords

İspanya , Müslüman , Morisko , Sürgün , Kamuoyu

References

• Instituto Valencia de Don Juan, Madrid (IVDJ) Envío 1, vol. 4.
• Archivo General de Simancas (AGS)
• Estado, leg. 212: “consulta de la Junta de Lisboa sobre los Moriscos”, Lisbon, 19 Eylül 1582.
• Estado, leg. 212: “opiniones del Consejo de Estado”, 30 Ocak ve 2 Şubat 1599.
• Estado, leg. 212: “los memoriales de Juan de Ribera al Consejo de Estado”, 1601–1602.
• Estado, leg. 208/n.f., “opinión de la Junta de Gobierno”, 3 Ocak 1603.
• Estado, leg. 212, “memorial de Jaime Bleda”, 10 Nisan 1605.
• Estado, leg. 212: “consulta Consejo de Estado”, 30 Ocak1608.
• Álamos de Barrientos, Baltasar, Discurso político al rey Felipe III al comienzo de su reinado[1598?], Barcelona 1990.
• Aznar Cardona, Pedro, Expulsion iustificada de los moriscos españoles y suma de las excellencias christianas de nuestro Rey Don Felipe el Catholico Tercero: diuidida en dos partes, Huesca 1612.
• Bilgin, Feridun, “Endülüs’te Kalan Son Müslümanların (Moriskolar) İspanya’dan Sürgünü (1609-1614)”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13/2 (2013), s. 27-61.
• Bilgin, Feridun, “Gırnata İsyanı (1568-1570) Çerçevesinde Osmanlı-Endülüs İlişkileri”, Usul İslam Araştırmaları, 11/11 (2009), s. 117-140.
• Bilgin, Feridun, “Gırnata’nın İşgali (1492) Sonrasında Endülüs’teki Müslümanların Asimilasyonu”, Mukaddime, 2/2 (2010), s. 53-78.
• Bilgin, Feridun, Nasrîler (Benî Ahmer) Devleti Sonrasında Endülüs’teki Müslümanlar (Moriskolar), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• Bleda, Jaime, Coronica de los moros de España, Madrid 1618.
• Bleda, Jaime, Defensio Fidei in causa neophytorum sive Morischorum Regni Valentiae totiusque Hispaniae, Valencia 1610.
• Boronat y Barrachina, Pascual, Los moriscos españoles y su expulsión. Estudio histórico-crítico, c. II, Valencia 1901.
• Braudel, Fernand, II. Felipe Dönemi'nde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, c. II, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul 1989–1990.
• Bustamante, Ciriaco P., Felipe III. Semblanza de un monarca y perfiles de una privanza, Madrid 1950.
• Caro Baroja, Julio, Los moriscos del reino de Granada: ensayo de historia social, Madrid 1957.
• Carrillo, Martín, Annales y memorias cronológicas, Huesca 1622.
• Carvajal, Luis de Marmol, Historia de rebellion y castigo de los Moriscos del Reino de Granada [1600], Alicante 2001.
• Cervantes, Miguel de, Don Quixote, çev. Edith Grossman, Harper Collins e-books, New York 2005, son erişim tarihi: https://www.harpercollins.com/products/don-quixote-miguel-de-cervantesedith-grossman?variant=32122538426402
• Cervantes, Miguel de, Exemplary Novels, çev. Edith Grossman, ed. R. Gonzalez Echevarria, New Haven & London 2016.
• Cervantes, Miguel de, The Trials of Persiles and Sigismunda: A Northern Story, çev. Celia Richmond Weller-Clark A. Colahan, Berkeley-Los Angeles 1989.
• Danvila y Collado, Manuel, La expulsión de los Moriscos de España: Conferencias pronunciadas en el Ateneo de Madrid, Madrid-Sevilla 1889.
• De Bunes Ibarra, Miguel Ángel, “The Expulsion of the Moriscos in the Context of Philip III’s Mediterranean Policy”, ed. Mercedes García-Arenal & Gerard Albert Wiegers, Leiden 2014, s. 37-59.
• Domínguez Ortiz, Antonio, La sociedad española en el siglo XVII, c. I, Madrid 1963.
• Dominguez Ortiz, Antonio-Vincent, Bernard, Historia de los moriscos: vida y tragedia de una minoría, Madrid 1978.
• Drelichman, Mauricio-Voth, Hans Joachim, “Serial defaults, serial profits: Returns to sovereign lending in Habsburg Spain, 1566–1600”, Explorations in Economic History, 48/1 (2011), s. 1-19.
• Elliott, John H., “Self-Perception and Decline in Early Seventeenth-Century Spain”, Past & Present, 74 (1977), s. 41-61.
• Epalza, Mikel de, Los moriscos antes y después de la expulsión, Madrid 1992.
• F. Alvarez, Manue, La España del emperador Carlos V (1500-1558. 1517-1556), Madrid 1966.
• Fernandez de Navarrete, Pedro, Conservación de Monarquías. Discursos politiquos [1626], ed. Michael D. Gordon, Madrid 1982.
• Feros, Antonio, “Rhetorics of the Expulsion”, The Expulsion of the Moriscos from Spain: A Mediterranean Diaspora, ed. Mercedes García-Arenal & Gerard Albert Wiegers, Leiden 2014, s. 60-101.
• Feros, Antonio, Kingship and Favoritism in the Spain of Philip III, 1598-1621, Cambridge 2006.
• Fonseca, Damián, Iusta expulsión de los moriscos de España, Rome 1612.
• Fray Juan de Salazar, Política española contiene un discurso cerca de su monarquia, materias de Estado, aumento i perpetuidad [1619], Madrid 1945.
• Gelderen, Martin Van (ed. ve çev.), The Dutch Revolt, Cambridge 1993.
• González de Cellorigo, Martín, Memorial de la política necesaria y útil restauración a la República de España, y estados de ella, y del desempeño universal de estos Reynos, Valladolid 1600.
• Green-Mercado, Mayte, Visions of Deliverance: Moriscos and the Politics of Prophecy in the Early Modern Mediterranean, Ithaca 2019.
• Guadalajara y Xavier, Marcos de, Memorable expulsión y iustissimo destierro de los moriscos de España, Pamplona 1613.
• H. Elliot, John vd. (ed.), Memoriales y cartas del Conde Duque de Olivares, Madrid 1978.
• Israel, Jonathan, The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall 1477-1806, New York 1998.
• Janer, Florencio, Condición social de los moriscos de España: causas de su expulsión, y consecuencias que esta produjo en el orden económico y político, Madrid 1857.
• Kamen, Henry, Philip of Spain, New Haven 1997.
• Kamen, Henry, Spain 1469-1714: A Society of Conflict, London 2005.
• Lea, Henry Charles, The Moriscos of Spain: Their Conversion and Expulsion, New York 1968.
• Lynch, John, Carlos V y su tiempo, Barcelona 2000.
• Lynch, John, The Hispanic World in Crisis and Change,1598-1700, Oxford 1994.
• Marañón, Gregorio, Expulsión y diáspora de los moriscos españoles, Madrid 2004.
• Moreda, Vicente Pérez, “The plague in Castile at the end of the sixteenth (1597-1602)”, The Castilian crisis of the seventeenth century, ed. I.A.A. Thompson-Bartolomé Yun Casalilla, Cambridge 1994.
• Moreda, Vicente Pérez, Las crisis de mortalidad en la España interior (siglos XVI-XIX), Madrid 1980.
• Muñoz y Gaviria, José, Historia del Alzamiento de Los Moriscos, su Expulsion de España, Madrid 1861.
• N. Hillgarth, Jocelyn, Los reinos hispánicos 1250-1516, cilt III: Los reyes Católicos, 1474 – 1516, Barcelona 1984.
• Nadal, Jordi, La Poblacion española (siglos XVI a XX), Barcelona 1966.
• Ossorio y Redín, Miguel Alvarez, Extension politica y economica, y la mejor piedra de toque, y crisol de verdades, para descubrir los tesoros que necesita esta catolica monarquia. [1687?], BNE, mss. 8456.
• Özdemir, Mehmet, “İspanya Krallığı’nın XVI. Yüzyılda Endülüs Müslümanlarını Hıristiyanlaştırma Politikası”, A.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 35/1-4 (1996), s. 243-284.
• Özdemir, Mehmet, “Moriskolar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 30, Ankara: 2000, s. 286-289.
• Özdemir, Mehmet, “Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi mi?”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XII/3-4 (1999), s. 283-295.
• Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları-I (Siyasi Tarih), Ankara 1994.
• Parker, Geoffrey, Emperor: A New Life of Charles V, New Haven & London 2019.
• Parker, Geoffrey, The Army of Flanders and the Spanish Road, 1567–1659: The Logistics of Spanish Victory and Defeat in the Low Countries' Wars, Cambridge 1972.
• Parker, Geoffrey, The Grand Strategy of Philip II, New Haven & London 1998.
• Pastore, Stefania, “Rome and the Expulsion”, The Expulsion of the Moriscos from Spain: A Mediterranean Diaspora, ed. Mercedes García-Arenal & Gerard Albert Wiegers, Leiden 2014, 132-155.
• Perez, Joseph, La España de los Reyes Católicos, Madrid 1997.
• Pierson, Peter, Philip II of Spain, London 1975.
• S. Fernández, Luis, La España de los reyes católicos (1474-1516), Madrid 1989-1990.
• Sánchez-Blanco, Rafael Benítez, “The Religious Debate in Spain”, The Expulsion of the Moriscos from Spain: A Mediterranean Diaspora, ed. Mercedes García-Arenal & Gerard Albert Wiegers, Leiden 2014, s. 102-131.
• Skilliter, Susan A., “The Hispano-Ottoman Armistice of 1581”, Iran and Islam in Memory of the late Vladimir Minorsky, ed. Clifford E. Bosworth, Edinburgh 1971, s. 491-515.
• Thompson, I.A.A.-Yun Casalilla, Bartolomé (ed.), The Castilian crisis of the seventeenth century, Cambridge 1994.
• Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara 2011.