Muhalif Basına Göre Vatan Cephesi: Akis Dergisi Örneği

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1856 - 1887, 30.09.2025

Deniz Güner

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1658025

Abstract

Demokrat Parti’nin 1950 yılında yapılan seçimlerle tek başına iktidara gelmesinin ardından Türkiye’de yeni bir dönem başladı ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin 27 yıllık yönetimi sona erdi. İkinci Dünya Savaşı yıllarında yaşanan ekonomik sıkıntılar nedeniyle bunalan halk, çareyi yeni bir yönetimde aradı ve bu durum, Demokrat Parti’nin iktidara gelmesinde önemli bir etken oldu. Bir diğer etken ise basına vadedilen özgürlük nedeniyle gazetecilerin Demokrat Parti’yi desteklemesiydi.
Demokrat Parti döneminde başlangıçta özgürleşen basın bir süre sonra yeniden sansüre maruz kaldı ve gazeteciler bu defa Adnan Menderes yönetimini eleştirmeye başladı. Cumhuriyet Halk Partisi’nin muhalefetini sertleştirdiği 1957 sonrasında iktidarın da baskısını arttırması ile karşılıklı hakarete varan söylemler gazete satırlarında yer almaya başladı. Bu süreçte, Zafer ve Ulus gazetelerinin sütunlarında sert ve etkili yazılar yer almaktaydı. Cumhuriyet Halk Partisi’nin resmi yayın organı olmasa da ciddi muhalefet yapan yayınlardan birisi de Akis Dergisi’ydi. Başyazarlığını İsmet İnönü’nün damadı Metin Toker’in yaptığı Akis, Türkiye’nin haftalık olarak yayınlanan ilk haber dergisi olması bakımından önemliydi ve yayınlandığı dönemde ciddi bir okuyucu kitlesine sahipti.
İktidar ve muhalefet partilerinin mecliste ve basında gerçekleşen çekişmeleri muhalefetin Güç Birliği Cephesi’ni kurmasıyla yeni bir boyut kazandı. Bu hamle karşısında Adnan Menderes, muhalefeti yıpratmak ve partisine azalan desteği arttırmak gayesiyle Vatan Cephesi’ni kurdu. Adnan Menderes’in, ilk olarak partisinin 12 Ekim 1958 tarihli Manisa İl Kongresinde ortaya attığı Vatan Cephesi’nin teşkilatlanması kısa bir süre sonra başladı. Kongrenin ardından Akis, Vatan Cephesi ile ilgili ilk haberini 25 Ekim 1958 tarihli sayısında yaptı. Ardından hakkında devam eden tahkikat nedeniyle iki ay kapatılan dergi 27 Aralık 1958 tarihinde okuyucusu ile buluştu. Bu çalışmada başlangıçta “fiyasko” olarak nitelendirdiği Vatan Cephesi’ni neredeyse her sayısında haber yapan Akis Dergisi’nin muhalif tutumu değerlendirilmiştir.

Keywords

Akis Dergisi , Vatan cephesi , Demokrat Parti , Cumhuriyet Halk Partisi

Vatan Cephesi According to the Oppositional Press: The Example of Akis Magazine

Abstract

After the Democratic Party came to power alone with the 1950 elections, a new era began in Turkey and the 27-year rule of the Republican People's Party came to an end. The fact that the people, who were overwhelmed by the economic problems experienced during the Second World War, sought a solution in a new administration was an important factor in the Democratic Party’s coming to power. Another factor was the support of the journalists who evaluated the Democratic Party's promise of freedom to the press.
The press, which was initially free during the Democratic Party period, was again subjected to censorship after a while, and this time the journalists began to criticize the Adnan Menderes’ administration. After 1957, when the Republican People's Party hardened its opposition, and the government increased its pressure, discourses that amounted to mutual insults began to appear in the newspaper lines.
In this process, the most ardent writings were undoubtedly in the “Zafer” and “Ulus” columns. Although not the official organ of the Republican People’s Party, one of the publications that made serious opposition was Akis Magazine. Akis, whose the editor-in-chief is Metin Toker, İsmet İnönü’s son-in-law, was important in that it was Turkey’s first weekly news magazine and had a serious readership at the time it was published.
The conflicts between the ruling and opposition parties in the parliament and in the press gained a new dimension when the opposition established “Güç Birliği Cephesi”. In the face of this move, Adnan Menderes ensured the establishment of the “Vatan Cephesi” in order to wear down the opposition and increase the waning support for his party. The organization of the “Vatan Cephesi”, which Adnan Menderes first put forward at the Manisa Provincial Congress of his party on October 12, 1958, began shortly after. After the congress, Akis Magazine made its first news about the “Vatan Cephesi” in its issue dated 25 October 1958. The magazine, which was closed for two months due to the ongoing investigation, met with its readers on 27 December 1958. In this study, the oppositional attitude of Akis Magazine, which reported on the “Vatan Cephesi”, which it initially described as a “fiasco”, in almost every issue was evaluated.

Keywords

Akis Magazine , Vatan cephesi , Democrat Party , Republican People's Party

References

• Akis, 4 Haziran 1955.
• Akis, 25 Ekim 1958.
• Akis, 17 Ocak 1959.
• Akis, 24 Ocak 1959.
• Akis, 31 Ocak 1959.
• Akis, 7 Şubat 1959.
• Akis, 14 Şubat 1959.
• Akis, 21 Şubat 1959.
• Akis, 7 Mart 1959.
• Akis, 14 Mart 1959.
• Akis, 21 Mart 1959.
• Akis, 28 Mart 1959.
• Akis, 18 Nisan 1959.
• Akis, 25 Nisan 1959.
• Akis, 2 Mayıs 1959.
• Akis, 7 Mayıs 1959.
• Akis, 14 Mayıs 1959.
• Akis, 16 Haziran 1959.
• Akis, 4 Ağustos 1959.
• Akis, 11 Ağustos 1959.
• Akis, 18 Ağustos 1959.
• Akis, 8 Eylül 1959.
• Akis, 15 Eylül 1959.
• Akis, 22 Eylül 1959.
• Akis, 6 Ocak 1960.
• Akis, 13 Ocak 1960.
• Akis, 20 Ocak 1960.
• Akis, 27 Ocak 1960.
• Akis, 24 Şubat 1960.
• Akis, 9 Mart 1960.
• Akis, 16 Mart 1960.
• Akis, 23 Mart 1960.
• Akis, 6 Nisan 1960.
• Akis, 20 Nisan 1960.
• Akis, 17 Ağustos 1960.
• Akis, 24 Ekim 1960.
• Cumhuriyet, 13 Ekim 1958.
• Alacı, Beral, “İktidarının İkinci Döneminde (1954-1957) Demokrat Parti Politikalarının Muhalif Basına Yansıması: Akis Dergisi Örneği”, Belgi Dergisi, 22 (2021), s. 453-480.
• Arslan, Zühtü, Türk Parlamento Tarihi TBMM-XI. Dönem (1957-1960), C.1., TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 2009.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Bayar, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, Tercüman Yayınları, İstanbul 1986.
• Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-2000, C.2, Ed: Bedirhan Toprak, Yayın Kurulu: Hasan Ersel, Ahmet Kuyaş, Ahmet Oktay, Mete Tunçay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• Çelebi, Onur, “Gazeteciliğe Adanmış Bir Ömür: Metin Toker”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13/26 (Güz 2017), s. 91-124.
• Deniş, Halil Emre, “27 Mayıs 1960 Darbesi Sürecinde Akis Dergisi’nin Tutumu”, İnsan ve İnsan, 8/29 (2021), s. 31-48.
• Dervişoğlu, Uğur, Demokrat Parti Basın Rejimi ve Hürriyet Gazetesi ile Akşam Gazetesinin Karşılaştırılmalı İncelenmesi (1957-1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli 2021.
• Doğaner, Yasemin, Türk Demokrasi Tarihinde Vatan Cephesi, Siyasal Yayınevi, Ankara 2013.
• Ekşioğlu Sarılar, Beril, Beyaz Devrimden 27 Mayıs’a İktidar-Basın-Sansür, Literatürk Academia, İstanbul 2021.
• Emre Kaya, Ayşe Elif; Avşar, Zakir, “Demokrat Parti’nin Sivil Toplum Üzerinden Bir Siyasal İletişim Denemesi: Vatan Cephesi Örneği”, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/2 (2013), s. 397-416.
• Esen, Selin, “18 Nisan 1960 Tarihli Tahkikat Komisyonu”, Mülkiye Dergisi, 34/267 (2014), s. 167-92.
• Göktürk Çetinkaya, Selma, “Basına İspat Hakkı Tanınması Meselesi ve Muhalif Duruş”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXV/1 (2020), s. 133-165.
• İnce Erdoğan, Dilşen, “Güç Birliği Karşısında Adnan Menderes’in Siyasi Manevrası: Vatan Cephesi (Manisa Örneğinde)”, Belgi Dergisi, 2/19 (2020), s. 1910-1924.
• Koloş, Umut, “Türk Hukukunda İsnadın İspatı Hakkının Çok Boyutlu Hukuk Kavrayışı Bakımından Analizi”, İÜHFM, LXXII/1 (2014), s. 627-672.
• Matiç, Uğur, “Demokrat Parti Dış Politikasına Akis Dergisi’nin Yaklaşımı (1954-1958)”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/2 (2017), s. 664-679.
• Öner, Meltem, “1960 Darbesi Sürecinde Akis Dergisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/28 (2014), s. 283-306.
• Özcan, Muhsin, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Haftalık Haber Dergiciliğinin Gelişim Evreleri (Akis Dergisi Örneği), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996.
• Sarol, Mükerrem, Bilinmeyen Menderes, C. 2, İstanbul 2014.
• Şahin, Meltem, “27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi’nin Meşrulaştırılma Çabası: Akis Dergisi Örneği”, Turkish Studies Social Sciences, 13/10 (2018), s. 637-656.
• Şendal, Tunay, Siyasi Haber Dergiciliğine Bir Örnek: Akis Dergisi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2023.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, Fon:10.9.0.0. Yer:212.656.1; BCA, Fon:10.9.0.0. Yer:212.656.2.
• Tuna, Işıl, “Uşak’ta Vatan Cephesi (12 Ekim 1958-27 Mayıs 1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXV/100 (2019), s. 621-646.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC), C.5, D. 11, İ. 2, 1.11.1958.
• Yıldırmaz, Sinan, “Vatan Cephesi: Demokrat Parti’nin Politik Meşrutiyet Krizi ve Toplumsal Muhalefeti Kontrol Altına Alma Çabası”, Türkiye’de Siyasal Muhalefet 1923-1980 Makaleler, Bengi Kitap Yayın, İstanbul 2008.
• “27 Mayıs’tan Özel Kareler:” erişim 2 Aralık 2024, https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/27-mayistan-ozel-kareler,dezHAJ_TyU-7SvDx_9QOIQ.