Tension on the Turkish-Syrian Border During the Lausanne Conference: The Problem of ”Military Build-Up” Between Türkiye and France

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1579 - 1619, 30.09.2025

Murat Aydoğdu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1658854

Abstract

The Ankara Government, which could not find the support it expected from France in the first period of the Lausanne Conference, began to give the impression that it was preparing for a military operation against Syria, which was under French mandate administration, after the conference was suspended. The French repeatedly protested the troop transfers to the regions close to the border, but the Turkish side denied the allegations and, conveyed its own protests to the other side, claiming that it was the French, on the contrary, who had deployed troops. The French frequently carried out aerial reconnaissance over Turkish territory during this period in order to understand what was going on on the Turkish side of the border, a practice that led to further protests by the Turkish side. Over time, the Turkish authorities recognised that there had been military activity near the border but they developed an explanation that this was a natural consequence of demobilisations and new recruitments and was purely an internal matter of Türkiye. However, archival documents show that the movement in question aimed to force the Allied Powers in general, but especially France, to approve the basic Turkish demands put on the table in Lausanne. Although there have been many publications on the events that took place during the Lausanne Conference, the military mobilisation on the Turkish-Syrian border, which is the subject of this article, and the tensions it caused between Türkiye and France have not been directly addressed to date. This article aims to shed light on the subject by focusing on the unpublished documents in the Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Türkiye/Ottoman Archives/Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı fund, the telegrams in the Lausanne Telegraphs I-II edited by Bilal Şimşir, and the documents in Documents Diplomatiques Français, 1923, Tome I, the official publication of the French Government.

Keywords

1922-1923 Lausanne Conference , Turkish Foreign Policy , Turkish-French Relations , Türkiye-Syria Border , Ismet Pasha

Lozan Konferansı Sürecinde Türkiye-Suriye Sınırında Gerginlik: Türkiye ve Fransa Arasında “Askerî Yığınak” Problemi

Abstract

Lozan Konferansı’nın ilk devresinde Fransa’dan beklediği desteği bulamayan Ankara Hükümeti, konferansa ara verilmesiyle birlikte Fransız manda idaresi altında bulunan Suriye’ye yönelik askerî bir harekâta hazırlandığı görüntüsü vermeye başlamıştır. Sınıra yakın bölgelere yapılan asker sevkiyatları Fransızlar tarafından defalarca protesto edilmiş, buna mukabil Türk tarafı iddiaları reddederek bilakis yığınak yapan tarafın Fransızlar olduğunu ileri sürmüştür. Fransızlar sınırın Türkiye tarafında neler olup bittiğini anlamak için bu dönemde Türk toprakları üzerinde sık sık havadan keşif yapmış ve bu uygulama Türk tarafının ayrıca protestolarına sebep olmuştur. Türk makamları zaman içerisinde sınırda bir askeri hareketlilik olduğunu kabul etmiş ama bunun terhisler ve yeni askere alımların doğal bir sonucu ve tamamen Türkiye’nin iç meselesi olduğu şeklinde bir açıklama biçimi geliştirmiştir. Ancak arşiv belgeleri söz konusu hareketliliğin, genel olarak İtilaf devletlerini ama özellikle Fransa’yı, Lozan’da masaya konan temel Türk taleplerini kabule zorlamayı amaçladığını göstermektedir. Lozan Konferansı sırasında olup bitenlere dair çok fazla sayıda yayın olmasına rağmen Türkiye-Suriye sınırında bu makalenin konusu olan askerî hareketlilik ve bunun Türkiye ve Fransa arasında doğurduğu gerginlik bugüne dek doğrudan ele alınmamıştır. Bu makale konuyu özellikle T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi/Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı fonunda yer alan yayımlanmamış belgeler, Bilal Şimşir tarafından yayına hazırlanan Lozan Telgrafları I-II eserlerinde mevcut telgraflar ve Fransa Hükümeti’nin resmi yayını olan Documents Diplomatiques Français, 1923, Tome I’de yer alan belgeleri merkeze alarak aydınlatmayı hedeflemektedir.

Keywords

1922-1923 Lozan Konferansı , Türk Dış Politikası , Türk-Fransız İlişkileri , Türkiye-Suriye Sınırı , İsmet Paşa

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA.)
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü (30-10-0-0) 204-397-15, M. 27.04.1923; 258-737-6, M. 05.04.1923.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.), İstanbul
• Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR. İM.) 17-99, M. 20.03.1923; 18-27, M. 11.04.1923; 18-95, M. 01.05.1923; 18-98, M. 02.05.1923; 18-117, M. 05.05.1923; 18-176, M. 15.05.1923; 19-120, M. 16.06.1923; 36-1, M. 23.06.1923; 69-34, M. 18.03.1923; 71-27, M. 09.04.1923; 72-73, M. 05.05.1923; 74-60, M. 29.05.1923; 74-70, M. 30.05.1923; 76-37, M. 15.06.1923.
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 2657-5, M. 31.01.1923.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA.), Ankara ABD (502) 22376-99129-1, M. 05.04.1923.
• Fransa (525) 38635-156454-229, M. 17.05.1923.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (1997), Cilt II, 5. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Documents Diplomatiques Français, 1923, Tome I, (1er Janvier – 30 Juin), Éd. P.I.E. Peter Lang S.A., Ministère des Affaires Étrangères et Européennes, Paris 2010.
• İngiliz Belgelerinde Atatürk V, Haz. Bilâl N. Şimşir, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2005.
• İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye: 1922, Der. Ali Satan, Çev. Ayşegül Angı, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2011.
• Lozan Telgrafları I (Kasım 1922-Şubat 1923), Haz. Bilal N. Şimşir, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2019.
• Lozan Telgrafları II (Şubat-Ağustos 1923), Haz. Bilal N. Şimşir, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2019.
• İkdam; Vakit Gazeteleri
• Akyüz, Yahya, “Lausanne Konferansı Başlarken Fransız Kamuoyu”, Belleten, 45-1/177 (1981), s. 257-286.
• Atlıoğlu, Yasin, “Fransız Manda Yönetimi Altında Suriye”, Suriye: Tarih, Siyaset, Dış Politika, Ed. Mustafa Eravcı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018, s. 45-65.
• Aydoğdu, Murat, “Atatürk Dönemi Türkiye-Suriye İlişkileri”, Atatürk Devri Türk Dış Politikası 1920-1938: Kafkasya, Balkanlar, Ortadoğu: Siyasi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik İlişkiler Perspektifinden, Ed. Cezmi Eraslan, Istanbul University Press, İstanbul 2021, s. 239-280.
• Babaoğlu, Resul, “Muharebeden Diplomasiye: Lozan Konferansı’nda Türk Delegasyon Heyeti’nin Karşılaştığı Zorluklar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35/99 (2019), s. 95-140.
• Bilgin, Taner ve Yetik, Ümit, “Osmanlı Devleti’nin Kapitülasyonları Tek Taraflı İlgâsı: İran Kamuoyundaki Algılar ve Tepkiler”, Karadeniz Araştırmaları, 22/85 (2025), s. 177-202.
• Bostancı, Ahmet, Lozan Görüşmeleri Sırasında Yapılan Askeri Hazırlıklar, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2019.
• Çelebi, Mevlüt, Milli Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2002.
• Demirci, Sevtap, Belgelerle Lozan, Çev. Mehmet Moralı, 3. Baskı, Alfa, İstanbul 2015.
• Ertan, Temuçin Faik, “Lozan Görüşmeleri Sırasında Türk Heyeti ile TBMM Hükümeti Arasındaki İlişkiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 6/18 (1990), s. 615-626.
• Karacan, Ali Naci, Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Maarif Matbaası, İstanbul 1943.
• Karlangıç, Osman, “Kuruluşundan Lağvedilişine Kadar Cebel-i Bereket Sancağının İdari Yapısı [1879-1933]”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 15 (2022), s. 79-98.
• Kılınç, Aslıhan, “Çukurova Bölgesinde Eşkiyalık Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme (Cebel-i Bereket, Kadirli, Kozan Örneği)”, Osmaniye Ve Çevresinin İşgalden Kurtuluşunun 100. Yılı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2023, s.129-140.
• Mameli-Ghaderi, Soheila, “Le Tracé de la Frontieré Entre la Syrie et la Turquie (1921-1929)”, Guerres Mondiales Et Conflits Contemporains, 207 (2002), s. 125–138.
• Özlü, Hüsnü, “Lozan Görüşmeleri Sürecinde Türkiye’nin Trakya ve Boğazlara Yönelik Aldığı Askeri Önlemler”, Atatürk Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı) (2013), s. 201-246.
• Roosevelet, Nicholas, “The Ruhr Occupation”, Foreign Affairs, 4/1 (1925), s. 112-122
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I: (1920-1945), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Umar, Ömer Osman, Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Fırat Üniversitesi Orta-Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2003.
• White, Benjamin Thomas, The Emergence of Minorities in the Middle East : The Politics of Community in French Mandate Syria, Edinburgh University Press, Edinburgh-Scotland 2011.