Tek Parti İktidarının Siyasi Temsilcileri: Cumhuriyet Halk Partisi Zonguldak Teşkilatı Örneği

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 1244 - 1266, 31.10.2025

Çağlar Tan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1567855

Abstract

Tek Parti Dönemi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) örgütleri üzerine yapılan araştırmaların birçoğu partinin yereldeki temsilcileri ve toplumsal tabanına odaklanmaktadır. Geleneksel yaşam biçimi ve feodal ilişkiler sonucu şekillenen bir parti yönetim kadrosu profili çizilen bu araştırmalarda kurucu kadronun seçkinci ve elitist bakış açısının parti idare kurullarının teşkilindeki etkisi ise yeterince yer edinmemiş ya da göz ardı edilmiştir.
Literatürde yalnızca geleneksel yaşam biçimi ve feodal ilişkiler üzerinden ortaya konulan bu hâkim görüşün tüm örgütler açısından geçerli ol(a)mayacağına ilişkin en somut örneklerden biri CHP’nin Zonguldak teşkilatıdır. Zira partinin ilk teşkilatlandığı yerlerden biri olan Zonguldak’ta parti temsilcilerinin belirlenmesinde Kemalist kadronun seçkinci bakış açısı hem siyasal bir tercih hem de bir zorunluluk olarak geleneksel unsurlardan daha belirleyici olmuştur. Bir başka ifadeyle Tek Parti Dönemi CHP Zonguldak örgütü aile ya da akrabalık bağları üzerinden kurulan ilişkiler sonucu değil; çoğunluğu bölgesel elitlerden oluşan siyasal bir kadro yönetiminde faaliyet göstermiştir.
Bu gerçekliklerden hareketle meseleye başta arşiv belgeleri, parti resmi kayıtları ve yerel basın kaynakları çerçevesinde tarihsel bir perspektifle yaklaşan bu araştırma CHP’nin Zonguldak’ta kimler tarafından temsil edildiği sorusuna yanıt arayarak literatürdeki hâkim görüşün yeniden sorgulanmasını hedeflemektedir.

Keywords

Zonguldak , Cumhuriyet Halk Partisi , Nüfuz Mücadelesi , Parti Örgütleri , Tek Parti Dönemi

Political Representatives of the Single-Party Power: The Example of the Republican People’s Party Zonguldak Organization

Abstract

Many number of the researches about the Republican People’s Party (RPP) organizations during the Single Party Era has drawn attention to the origins of the party's local representatives and their social base. Although these studies draw a party board of directors’ profile that is shaped by traditional lifestyle and feudal relations, the impact of the elitist perspective of the founding cadre on the formation of these boards was not mentioned or ignored.
One of the most concrete examples of the fact that this prevailing view, which is presented in the literature only on the basis of traditional lifestyles and feudal conditions, cannot apply to all organisations is the RPP Zonguldak organisation. This is because in Zonguldak, where was the one of the places that the party was first organised, the elitist perspective of the Kemalist cadres was more decisive than traditional elements in determining the party representatives, both as a political decision and as a necessity. In other words, the RPP Zonguldak organisation in the Single Party Era did not function on the basis of relationships formed through family or kinship ties, but under the leadership of a political cadre consisting mostly of regional elites.
Based on these realities, this study approaches the topic from a historical perspective, primarily through archival documents, official party records and local press sources, and aims to challenge the prevailing view in the literature by seeking an answer to the question of who represents the RPP in Zonguldak.

Keywords

Republican People’s Party , Zonguldak , Struggles for Influence , Elitician Perspective , Single Party Regime

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• BCA. 490-1-0-0 /722-471-1.
• BCA. 490-1-0-0/202-802-1.
• BCA. 490-1-0-0/265-1055-1.
• BCA. 490-1-0-0/284-1138-2.
• BCA. 490-1-0-0/424-1350-2.
• BCA. 490-1-0-0/655-182-1.
• BCA. 490-1-0-0/668-247-1.
• BCA. 490-1-0-0/721-464-2.
• BCA. 490-1-0-0/721-466-1.
• BCA. 490-1-0-0/721-469-1.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi
• TBMM Arşivi, Hal Tercümesi, Kutu No: 1329-17.
• Bartın; Ocak; Zonguldak
• C.H.F. Zonguldak Beşinci Vilayet Kongresi Açılma Nutku, Zonguldak 1933.
• C.H.P 1936 İl Kongreleri.
• C.H.P Zonguldak On İkinci İl Kongresi Tutanağı, (14 Aralık 1946).
• C.H.P. Onuncu Vilayet Kongresi Zonguldak, (3 İlkkanun 1942).
• CHP Zonguldak Dokuzuncu Vilayet Kongresi Zabıtları, (22 İlkkanun 1940).
• Cümhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Teşkilatına Umumi Tebligatı (Temmuz 1940’den 31 Birincikanun 1940 Tarihine Kadar), C. 17, Zerbamat Basımevi, 1941.
• Cumuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi (1 İkincikanun 1936’dan 30 Haziran 1936 Tarihine Kadar), C. 8, Ulus Basımevi, Ankara 1936.
• Cumuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi (İkincikanun 1938’den 30 Haziran 1938 Tarihine Kadar), C. 12, Ulus Basımevi, Ankara 1938.
• Ağaoğlu, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.
• Ahmed, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul 2012.
• Aydın, Tülay, “Tek Parti Döneminde CHP’nin Taşra Örgütlerinde Güç ve İktidar Mücadelesi: Kadızade Ailesi”, Asia Minor Studies, 7 (1), ss. 184-200.
• Aydın, Tülay, Tek Parti Dönemi’nde CHP’nin Taşra Örgütlenmesi ve Merkez- Taşra İlişkileri (1935-1945), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş 2018.
• Cem, İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul 1974.
• Demirel, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet: İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
• Güneş, Turan, “Demokrat Parti Neydi?”, Yön, 4 (1962), s. 15.
• İlyas, Ahmet, Çoban, Ebru, CHP Genel Sekreterlik Büroları Patrimonyal Devlet Geleneğinden Karizmatik Otoriteye, Kadim Yayınları, Ankara 2020.
• Karatepe, Şükrü, Tek Parti Dönemi, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Koçak, Cemil, CHP ve Taşra: Akdeniz Bölgesi, C.1, Alfa Yayıncılık, İstanbul 2019.
• Koçak, Cemil, CHP Genel Sekreterliği (1930-1945), Alfa Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Metinsoy, Murat, “Kemalizm’in Taşrası: Erken Cumhuriyet Taşrasında Parti, Devlet, Toplum”, Toplum ve Bilim, 118 (2010), ss. 124-164.
• Tan, Çağlar, 20. Yüzyılın İlk Yarısında Zonguldak: Gündelik Yaşam ve Siyaset, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2015.
• Tan, Çağlar, A Bridge Between and The State: The Republican People’ s Party in Zonguldak (1935-1946), Yayımlanmamış Doktora, Ankara 2022.
• Tan, Çağlar, Cumhuriyet Halk Partisinin Zonguldak Vilayet Kongreleri (1935-1947), Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2024.
• Turhan, Mehmet, Siyasal Elitler, Gündoğan Yayınları, Ankara 2000.
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C:15, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Uran, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Uyar, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Uyar, Hakkı, “CHP Genel Sekreterliğinin Parti Örgütü İle Yazışmaları: Durmayalım Düşeriz!” Toplumsal Tarih, 118 (2003), ss.80-83.