Sivas Eyaletindeki Şehirli ve Köylü Kadınların Sosyo-Ekonomik Yaşamları ve Şikâyetleri (1752-1755)

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 260 - 300, 31.10.2025

Buket Çelik

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1632353

Abstract

Osmanlı’nın şehirli ve köylü kadınları, kendi yaşam alanları içerisinde üretkenliğini her zaman sürdürmüştür. Şimdiye kadar çeşitli yönleriyle ele alınmış olan Osmanlı kadını bu kez Osmanlı başkentindeki yüksek mahkeme Divân-ı Hümayûn’a yansıyan yönleriyle resmedilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmadaki kadınların, bazen mağdur oldukları için bazen de suçlu oldukları için divân kayıtlarında adı geçmiştir. Kadınların müdahil oldukları miras, borç, mülk alım-satımı, bağ-bahçe-tarla işleri, nişan, nikah, boşanma gibi çeşitli meseleler, kadınların sosyo-ekonomik durumu hakkında da ipuçları vermektedir. Bu ipuçları sayesinde Sivas eyaleti içerisindeki şehirli ve köylü kadınların yaşayışları ve sorunları hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.
Çalışmada Kasım 1752-Haziran 1755 tarihleri arasındaki hükümlerin kaydedildiği 5 Numaralı Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Defteri kaynak olarak kullanılmıştır. Defterde, Sivas eyaletine bağlı kaza ve köylerde yaşayanların Divân-ı Hümâyûn’a ulaştırdıkları şikâyetlere dair hükümler kayıtlıdır. Bu defterde toplam 1041 hüküm vardır. Bunlardan 172 tanesi Müslüman kadınların dahil oldukları olaylarla ilgilidir. Çalışmada, Müslüman kadınların şikâyetlerini divâna ulaştırma yöntemleri, davacı veya davalı olma durumları, dahil oldukları davalar ve yaşadıkları yerleşim yerleri konuları işlenmiştir. Bahsedilen konular hakkında tablolar yapılmış ve daha anlaşılır olması için yüzde hesaplamaları çıkarılmıştır. Ayrıca sorunlarını ifade ederken kendileri hakkında verdikleri ipuçlarından hareketle kadınların sosyo-ekonomik durumlarına da değinilmiştir. Çalışmada sadece Müslüman kadınlar ele alınmış, gayrimüslim kadınlarla ilgili dava ve bilgiler kapsam dışı bırakılmıştır.

Keywords

Kadın , Osmanlı , Sivas Eyaleti , Ahkam-ı Şikayet Defteri

Socio-Economic Life and Complaints of Urban and Peasant Women in Sivas Province (1752-1755)

Abstract

Ottoman urban and peasant women have always been productive within their own spheres of life. The Ottoman woman, who has been dealt with in various aspects so far, has been tried to be portrayed this time with the aspects reflected in the Divân-ı Hümâyûn, the supreme court in the Ottoman capital. The women in this study were mentioned in divān records sometimes because they were victims and sometimes because they were criminals. The various issues in which women were involved, such as inheritance, debt, buying and selling property, vineyard-garden-field affairs, engagement, marriage and divorce, also provide clues about the socio-economic status of women. Thanks to these clues, an evaluation of the lives and problems of urban and peasant women in Sivas province has been made.
The Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Register No. 5, which records the judgments between November 1752 and June 1755, was used as a source for this study. The register the provisions regarding the complaints submitted to Divân-ı Hümâyûn by the inhabitants of the cities and villages of Sivas province. There are a total of 1041 judgments in the register. Of these, 172 are related to incidents involving Muslim women. The study focuses on the methods by which women brought their complaints to the divāna, their status as plaintiffs or defendants, the cases they were involved in, and the settlements they lived in. Tables have been made about the issues mentioned and percentage calculations have been made for clarity. In addition, the socio-economic status of women is also addressed, based on the clues they gave about themselves while expressing their problems. Only Muslim women are covered in this study, and cases and information on non-Muslim women are excluded.

Keywords

Woman , Ottoman , Sivas Province , Ahkâm Registers

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• A.{DVNS.AHK.SS.d Sıra No. 5 (5 Numaralı Sivas Ahkâm-ı Şikâyet Defteri)
• Akbel, Mustafa, “Galata Şer’iyye Sicilleri Işığında Osmanlıda Kadının Ekonomik Hayattaki Tasarrufları”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 7/2 (2021), s. 745-757.
• Aksu Kılıç, Leyla, “18. Yüzyıl Osmanlı Dünyasında “Saraylı Kadın Olmak” Metrûkâtıyla Dört Saraylı Kadının Muhallefâtı”. 18. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, 3, s. 783-835, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• Akyılmaz, Gül S., “Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statüsü”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11/1-2 (2007), s. 471-502.
• Akyüz, Jülide, “Evlenme Sözleşmesinin Önemli Bir Ögesi Olan “Mehir” Hakkında Bazı Düşünceler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/37 (2005), s. 213-230.
• Aydın, M. Akif, Osmanlı Aile Hukuku, Klasik Yayınları, İstanbul 2018.
• Barkan, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980.
• Baysal, Alev, “Batılılar Gözüyle Harem: Gerçek ve Fantezi”. Turkish Studies, 4/1 (2009), s. 591-603.
• Bilgin, Arif, “Mahremiyet ve Kazanç Arasında Osmanlı Kadını”, Kadim 3 (Nisan 2022), s. 77-105.
• Büyükşahin, Şefika, Kayseri Şer’iyye Sicillerine Göre Kayseri’de Kadın (1688-1697), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir 2013.
• Çelik, Buket, “Divân-ı Hümâyûn’a Şikâyet İletme Yöntemleri ve Mevsim Şartlarının Taşradan Gelen Şikâyetlere Etkisi”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/1, (2024), s. 65-79.
• Çelik, Buket, “Divân-ı Hümâyûn’un Taşradan Gelen Şikâyetleri İnceleme ve Sonuçlandırma Yöntemleri Üzerine Bir İnceleme”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48/1, (2024), s. 285-314.
• Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1974.
• Çınar, Hüseyin, “Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar”, Tanzimat Öncesi Osmanlı Toplumunda Cinsiyet Mahremiyet ve Sosyal Hayat, (ed. Miyase Koyuncu Kaya - Bedriye Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2018, s. 335-371.
• Demir, Kader, “Osmanlı Kadınının Ceza Hukukundaki Yeri ve Şikâyet Hakkının Kullanımı (1785-1810)”. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/1 (2023), s. 508-535.
• Demirel, Ömer, “1700-1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin Niceliksel Yapısı”, Belleten, 54/211 (1990), s. 945-962.
• Dinç, Güven, “Şer’iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya’da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu”, OTAM, 17 (2005), s. 1-19.
• Düzbakar, Ömer, “17. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Kadınların Ekonomik Alandaki Faaliyetlerine Yönelik Olarak Bursa Şer’iyye Sicillerine Yansıyan Örnekler”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 30 (2016), s. 93-108.
• Ekinci, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda İzinname ve Nikah”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 2 (2006), s. 41-60.
• Genç, Mehmet, “Mâlikâne-Divânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27, s. 518-519, Ankara 2003.
• Gümüş, Ercan, “17. ve 18. Yüzyıl Osmanlı Devleti Hukuk Düzeni’nde Zaman Aşımı (Mürûr-ı Zamân) Uygulaması ve Amid Mahkemesinden Bazı Örnekler”, OTAM, 42, (2017), s. 97-115.
• Gün, Doğan, “Bir Saraylı Hanım Sultan: Hürrem”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 38/65 (2019), s. 135-168.
• Gürhan, Veysel, “18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kadın ve Hukuk: Amid Mahkemesi’nde Kadınların Hak Arama Süreçlerine Dair Bazı Değerlendirmeler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/3 (2017a), s. 1644-1664.
• Gürhan, Veysel, “Kadınların Dîvân-ı Hümâyun’a Şikâyet Haklarını Kullanmaları Üzerine Değerlendirmeler (Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkâm Defterine Göre)”, Tarih Okulu Dergisi, 32 (2017b), s. 323-347.
• İnalcık, Halil, “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-i Hâl ve ‘Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, (Ed. Cüneyt Dalgakıran), (2018), s. 63-66.
• İpşirli Argıt, Betül, “Osmanlı Kadın Tarihi Çalışmalarında Kullanılabilecek Birincil Kaynaklar”, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 2, (2022), s. 260-289.
• Kalyoncu, Hülya, “16.-19. Yüzyıl Dönemi Sosyal Yaşamında Osmanlı Kadını ve Osmanlı Topraklarında Yaşamış Sanatçıların Eserlerine Yansımaları”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14/35 (2021), s. 1104-1128.
• Karademir, Zafer, “Tokat’ta Yapılan İş Ortaklıkları ve Kredi Anlaşmalarına Dair XVIII. Yüzyılın Ortalarından Bazı Örnekler”, Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012, Bildiriler II, Özyurt Matbaacılık, (2013), s. 409-423.
• Kars, Rümeysa, Şer’iye Sicilleri Işığında Osmanlı Toplumunda Kadın Olmak Kayseri Örneği (1700-1720), Gazi Kitabevi, Ankara 2019.
• Kavaklı Kundakçı, Sibel, “Osmanlı’da Mahkeme ve Kadın: Mahkemede Kadınların Taraf Olduğu Konular (1732-1733)”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8/3 (2019), s. 1788-1812.
• Keleş, Ahmet, “1765-1768 Yılları Arası Kadınların Şikâyet Hakkını Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme (3 Numaralı Bosna Ahkâm Defterine Göre)”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3/6 (2020), s. 423-443.
• Kılıç, Seval, “Osmanlı’da Komşunun Şuf’a Hakkı”, Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu (25-27 Ekim 2021) Bildiriler Kitabı, Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi, Ankara 2023, s. 1147-1174.
• Küçükdağılkan, Ökkeş, “II Numaralı Maraş Ahkâm Defteri’nde Maraş’a Gönderilmiş Kadın Muhtevalı Şikâyet Hükümlerinin Değerlendirilmesi (1765-1775)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4/11, (2017), s. 277-300.
• Maydaer, Saadet, “Klâsik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer‘iyye Sicillerine Göre)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/1, (2007), s. 299-320.
• Maydaer, Saadet, “Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar ve Mal Varlıklarının Kaynakları”, Vakıf Kuran Kadınlar, (Haz. Fahameddin Başar), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2019.
• Mumcu, Ahmet, Divân-ı Hümayun, Phoenix Yayınları, İstanbul 2017.
• Oğuz, Gülser, “61 Numaralı Edirne Şer’iye Siciline Göre 17. Yüzyılda Edirneli Kadınların Giyim Kuşam Kültürü”, Milli Folklor, 23/92, (2011), s. 106-116.
• Okur Gümrükçüoğlu, Saliha, “Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb‘asının Şikâyetleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61/1, (2012), s. 175-206.
• Ortaylı, İlber, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları, 1, (1980), s. 33-40.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.
• Özcan, Aslı, Trabzon Şer’iyye Sicillerine Göre Modern Öncesi Dönemde Osmanlı Kadını (XVII. Yüzyılın İlk Yarısı), Basılmamış Doktora Tezi, Trabzon 2018.
• Özdemir, Elif - Tezcan, Hülya, “Osmanlı Toplumunda Kadın Giyiminin Seyyahlar Üzerinden İncelenmesi”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 8/61 (2022), s. 1203-1214.
• Özmutlu, Günnaz, “Harem Cariyelerinin Musiki ve Seyirlik Oyunlardaki Eğitimleri (1677-1687)”, Belleten, 78/283 (2014), s. 1033-1083.
• Soyşekerci, Serhat, “Osmanlı Harem’inde Kadınlar: Bir Nesnellik Sorunu”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 7/51 (2021), s. 2775-2784.
• Şimşek, Ayşe, “Osmanlı Kadınının Miras Hukuku: 18. Yüzyıl Konya Şer’iyye Sicilleri Çerçevesinde Miras Davaları”, Bilimname, (2022), s. 681-711.
• Taş, Hülya, “Osmanlı’da Şikâyet Hakkının Kullanımı Üzerine Düşünceler”, Memleket, Siyaset, Yönetim Dergisi, 3, (2007), s. 187-204.
• Taş, Mehmet, “Saray Kadınları’nın Osmanlı Devlet Yönetiminde Çeşitli İşlevleri”. Journal of Turkish Studies, 9/10 (2014), s. 1301-1320.
• Tekin, Rahmi, “Şer’iye Mahkemesine Başvuran Halepli Kadınlar (956-972/1549-1565)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33 (2023), s. 244-261.
• Tuğluca, Murat, XVII. Yüzyıl Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK Yayınları, Ankara 2016.
• Turan, Ali, “1815 Numaralı Trabzon Şer’iye Siciline Göre Hukuki Hayatta Kadın (1554-1558)”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6/3 (2015), s. 379-428.
• Uçar, Gülsün, “17. Yüzyıl Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Kadını”, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, 1/1 (2017), s. 100-110.
• Uluçay, Çağatay, Harem II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• Uysal, Zeynep, Osmanlı Toplumunda Kadın (Konya Örneği 1670-1680), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2014.
• Üner, Mehmet Emin, “Şeriyye Sicillerine Göre Urfa’da Kadın ve Aile (XVII-XVIII. Yüzyıllar)”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34 (2015), s. 22-48.
• Yancı, Ülkü, “Batılıların Gözünde Osmanlı Kadını İmajı Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/23 (2016), s. 381-396.
• Yörük, Doğan - Karadoğan, Aynur, “Konya’da Borç İlişkileri: 1700-1750”, Lale Devri’nde Osmanlı Devleti ve Nevşehir, (Ed. İlyas Gökhan, Hüseyin Saraç, Gökçe Özcan), Kömen Yayınları, 2018, s. 105-122.
• Yücel, Abubekir Sıddık, “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22/2 (2018), s. 1059-1079.