Moğolların Güneybatı Asya’yı İşgaliyle Anadolu Ve Bilâdüşşam’da Yaşanan Kıtlıklar

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 174 - 214, 31.10.2025

Abdülbaki Bozkurt

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1672759

Abstract

Yaygın ve sürekli açlığa mahkûm eden, etkilediği insanları zayıflatıp güçten düşüren, ölüm oranında önemli bir artışa yol açan ve uzun süreli gıda darlığı yaşatan kıtlık, insanları her daim tehdit eden felaketlerden biri olmuştur. Bu çalışmada 1230-1335 yılları arasında Moğol istilasına uğrayan Anadolu ve Bilâdüşşam’da meydana gelen kıtlıkların sebepleri ve bölge halkları üzerinde yaptığı olumsuz etkileri incelenecektir. Makale, önemini, anılan dönemin büyük sorunlarından ve aynı zamanda yaşananların sosyal bir boyutu olduğu halde fazla ilgi görememiş kıtlıkları incelemiş olmasından almaktadır. Araştırmada dönemin çağdaşı olan tarihçilerin yazdıklarına odaklanılmıştır. Bunun yanı sıra tetkik eserlerden de faydalanma yoluna gidilmiştir. Çalışmada tarih biliminin kullandığı çözümleme, karşılaştırma ve değerlendirme tekniklerinden yararlanılmıştır. Çalışmanın neticesinde, Moğol istilasına uğrayan Anadolu ve Bilâdüşşam’da meydana gelen kıtlıkların bir kısmının doğal diğer bir kısmının ise beşeri sebeplerden kaynaklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Doğal kaynaklı olanlara müdahale çok zor olsa da etkisi uzun süreli olmamıştır. Beşeri olan kıtlıklarda ise müdahale olanağı daha mümkün olduğu halde yıkıcılığı ve süresi daha uzun olmuştur. Bu açıdan araştırmada, her ne kadar doğal sebeplerden kaynaklanan kıtlıklarda kuraklık ve çekirge istilalarının etkisinin büyük olduğu görülse de Moğolların bölgeyi istila etmesinin de kıtlığın artmasında önemli bir faktör olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Tarih , Ortaçağ , Moğollar , Memlükler , Kıtlık.

Famines in Anatolia and Bilad al-Sham after the Mongol invasion of Southwest Asia

Abstract

Famine, which condemns people to widespread and continuous hunger, weakens and debilitates the affected people, causes a significant increase in the mortality rate and causes long-term food shortages, has always been one of the disasters that threaten people. In this study, the causes of the famines that occurred in Anatolia and Biladüşşam, which were subject to the Mongol invasion between 1230-1335, and the negative effects it had on the people of the region will be examined. The article derives its importance from the fact that it examines the major problems of the period in question and the famines that did not receive much attention despite the social dimension of the events. The research focused on the writings of contemporary historians of the period. In addition, it was tried to benefit from research works. The analysis, comparison and evaluation techniques used by the science of history were used in the study. As a result of the study, it was concluded that some of the famines that occurred in Anatolia and Biladüşşam, which were subject to the Mongol invasion, were caused by natural causes and the other part by human causes. Although it is very difficult to intervene in those that were caused by natural causes, their effects were not long-lasting. In human-caused famines, although intervention was more possible, their destructiveness and duration were longer. In this respect, although it was seen in the research that drought and locust invasions had a great effect on famines caused by natural causes, it was also determined that the Mongol invasion of the region was an important factor in the increase of famine.

Keywords

History , Middle Ages , Mongols , Mamluks , Famine.

References

• Abdullah b. Es’ad el-Yâfiî, Mirʾâtü’l-cenân, thk. Halil el-Mansur, Darül’kütüb el İlmiyye, Beyrut, 1997.
• Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, Süryaniceden İngilizceye Çeviren: Ernest A. Wallis Budge, Türkçeye Çeviren: Ömer Rızâ Doğrul, Ankara, TTK, 1999.
• Ali, H. el-Kevârisu-l Tâbiiyye fî Cezîretü’l-Furâtîyye, Musul Üniversitesi, Mecelletu Dirâsât Mûsiliyye, (63), 2022.
• Ana Britanicca Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana Yayıncılık, İstanbul, 1989.
• Bezer, G.Ö. Selçuklular Zamanında Anadolu’da ve Civar Bölgelerde Kıtlık, Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul, 2001.
• Devâdârî, İbn A. Kenzü’d-dürer ve cami’u’l-ğurer. (thk. H. R. Roveymir), Mısır Tarihi İslami Yayınları,1960.
• Ebû Şâme, eẕ-Ẕeyl ʿale’r-Ravżateyn, thk. İbrahim Şemseddin, Darülkütübü’l-İlmiyye Beyrut, 2002.
• Ebü’l-Fidâ, İ. el-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer, thk. Muhammed Zeynhum, Darü’l-maarif, Kahire, (t.y).
• Gökhan, İ. Felaketler Çagı Orta Dogu'da Kıtılık, Kara Veba Ve Salgın Hastalıkıar (1200-1405), Timaş Yayınları, İstanbul, 2022.
• Hınz, W. İslam'da Ölçü Sistemleri, çev. Sevim Acar, Türklük Araştırmaları Dergisi, 1989
• İbn Assal, Tarih İbnü’l-Amid, thk. Muhammed Kemaleddin, Dar Sadeddin, Suudi Arabistan, 2017.
• İbn Battûta, Seyahatname, çev. A. Sait Aykut, YKY Yayınları, İstanbul, 2000.
• İbn Kesîr, E. el-bidaye ve’n-nihaye, thk. A. et-Turki, Darülhicr, Gize, 1998.
• İbn Şeddâd, İzzeddin Muhammed b. Ali b. İbrahim, el-A’lak el-Hatira fi Zikr-i Ümera eş-Şam ve’l-Cezire, thk. Yahya Abbara, Menşurat Vezaret es-Sekafe ve’l-İrşad el-Kavmi, Dımaşk,1978.
• İbn Tağriberdi, Y. en-Nücumü’z-Zahira fi Mûluk Mısır ve’l-Kahire, tkd. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, Beyrut, 1992.
• İbn Vâsıl, Cemaleddin Muhammed b. Salim, Müferricü’l-Kürub, thk. Hüsneyn Muhammed Rabi’, Mısır, (y.y.), (t.y.).
• İbnü’l-cezerî, Tarih havadisü’z-zaman. el-Mektebetü’l-Aderiyye, Beyrut, 1998.
• İbnü’l-Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, thk. Ebü’l-Fida Abdullah el-Kadi, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
• İbnü’l-Ezrak, Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), çev. Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Ofset Basımı, Erzurum, 1991.
• İbnü’l-Fuvatî, K. el-Havadisü’l-camia ve tecarib en-nafia fi el-mietü’s-sabia, (tkd.: M. R. Şebibi), Mektebetü’l-Arabiyya, 1932.
• İbnü’l-Verdî, Z. Tarih İbnü’l-verdî, Haydariyye Matbaası, 1969.
• Kök, B. el-Melikü’s-Sâlih Necmüddîn Eyyûb, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2004.
• Makrîzî, Ahmet, es-Sûluk li Marifeti’d-Düvel ve’l-Mûluk, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Darü’l-Kütübü’l-ilmiyye, Beyrut, 1997.
• Mengirkaon, S. 19. Yüzyılda Diyarbekir’de Kıtlık, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2021.
• Muhammed b. Yusuf el-Birzâlî, el-Muktefi (Tarihü’l-Birzâlî), thk. Ömer Abdusselam Tedmuri, el-Mektebetü’l-Assariyya, Beyrut, 2006.
• Muhammed Hamza, el-Kevaris et-Tâbiiyye fi Bilâdüşşam ve Mısır, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazze Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2009.
• Muhammed Said, el-İzahhat el-Asriyye li’l-mekayis ve’l-mekâyil ve’l-evzen, Mektebetü Cilü’l-Cedid, San’a, 2007.
• Muhammed, A. C. el-Mikayil ve’l-Mevazin eş-şer’iyye, Kudüs Yayınları, Kahire, 2001.
• Mükrimin Halil Yinanç, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, TTK, Ankara, 2014.
• Nüveyrî, A. Nihayetü’l-ereb fi fûnun el-edeb, thk. N. M. Fevvaz & H. Güçlü F., Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, (t.y.).
• Orhan Kılıç, Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
• Özgüdenli, O. G. Olcaytu Han, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2007.
• Reşîdüddîn Fazlullāh, Camiuttevarih, tkd. Yahya el-Haşşab, Vizerat es-Sekafiyye ve’l-İrşad el-Kavmi, BAE, 1960.
• Rükneddin Baybars el-Mansuri, Zübdetü’l-Fikrâ fi Traihü’l-hicrâ, thk. Ronald S. Ritşardez, Matbaat Hasib Durğan, Beyrut, 1998.
• Sakkâr, S. Erbil, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1995.
• Savran, Ahmet, Meyyâfârikîn, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2004.
• Sevim, A. & Merçil, E. Selçuklu Devletleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Varol, N. Selimoğlu E. Gültekin, T. Anadolu’da İklime Bağlı Kıtlık Afeti ve Risk Yönetimi Antropoloji, 37 (2019).
• Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî, Mu’cemü’l-Büldân, Darsader, Beyrut, 1977.
• Yinanç, M. H. Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Yûnînî, A. Zeyl Mir’atü’z-Zeman, Matbaat Meclis Dairetü’l-Maarif el-Osmaniyye,(Ayasofya’daki Nüshanın Basımıdır), Haydarabad, 1954.
• Yûnînî, A. Zeyl Mir’atü’z-Zeman, thk. Hamza Ahmed Abbas, Abudabi, 2007.
• Zehebî, O. Düvelü’l-islam, thk. H. İ. Merve & M. el-Arnavut, Dar Sader, Beyrut, 1999.
• Zehebî, O. el-İber fi Haber men Ğaber, thk. Muhammed es-Said İbn Besiyoni Zeğlul, Darül’kütüb el-İlmiyye, Beyrut, 1985.
• Zehebî, O. Tarihü’l-İslam ve Vefâyât el-Meşahir el-Âlâm, thk. Ömer Abdusselam Tedmüri, Beyrut, Darü’l-Kitabü’l-Arabî, (t.y.).
• https://sozluk.gov.tr/ 26.9.2024.
• https://www.almaany.com/tr/dict/ar-tr/%D9%83%D8%B1/?c=T%C3%BCm 01.4.2024.
• https://daralmhml.com/index.php?route=product/product&product_id=1045 03.10.2024.
• https://islamic-content.com/t/4453 01.10.2024