Süreklilikler ve Kırılmalar: Filistin’de Siyonist Musevî Kolonizasyonuna Karşı Osmanlı Devleti’nin Tepkilerinin Değerlendirilmesi (1850-1917)

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 1207 - 1243, 31.10.2025

Serkan Şenel

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1676861

Abstract

Bu araştırma, 1850-1917 tarihleri arasında Musevîlerin Filistin’e yerleşmesi karşısında Osmanlı Devleti’nin karşıt duruşunun sürekliliğini sorgulamaktadır. İmparatorluğun son dönemlerinde Musevîlerin Filistin’e yerleşme çabaları en önemli gündem maddelerinden birini oluşturuyordu. İran’dan, Rusya’dan, Amerika’dan, Romanya’dan ve Avrupa’nın farklı ülkelerinden gelen Musevîler, Filistin topraklarına birtakım gayri meşru yöntemlerle giriyorlardı ve burada yerleşiyorlardı. Büyük bir kısmının ortak noktası Filistin’i kendilerine yurt edinmek için geliyor olmalarıydı. Dönem boyunca Filistin’de Musevîlerin çeşitli yollarla toprak alması ve yerleşmeleri giderek yaygınlaştı. Arz-ı Filistin’de Musevî nüfusunun çoğalmasında, yerleştikleri yerlerde hemen Siyonist Yahudiler öncülüğünde teşkilatlanmaların yapılması ve Filistin topraklarının sözde vaat edilmiş topraklar olarak bir anlatının kurgulanması etkili olmaktaydı. Araştırma, Filistin’e yerleşen Yahudilerin motivasyonu karşısında Osmanlı Devleti’nin yer yer kırılmalara ya da kesintilere uğramakla birlikte Filistin’de Musevî kolonizasyonuna karşı ısrarlı bir aksiyon aldığını iddia etmektedir. Araştırmanın temel kaynaklarını Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki belgeler ve Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri oluşturmaktadır. Bu belgeler üzerinden karşıt tepkilerin ve tedbirlerin izini sürmek mümkün olmuştur. Araştırmanın zamansal ve mekânsal sınırları, kolonizasyon faaliyetlerinin Filistin’de başlamasından 1917 yılında Osmanlı Devleti’nin Kudüs’ten çekilmesine kadarki dönemi kapsamaktadır.

Keywords

Osmanlı , Filistin , Yahudi , Siyonizm , Yerleşim

Evaluation of the Ottoman Empire's Responses to Zionist Jewish Colonization in Palestine: Continuity and Ruptures (1850-1917)

Abstract

This research examines the persistent opposition of the Ottoman Empire to Jewish settlement in Palestine from 1850 to 1917. Efforts by Jews to settle in Palestine emerged as one of the most significant agenda items in the late stages of the empire. Jews from Iran, Russia, the United States, Romania, and other European nations employed illegal means to come and establish themselves in Palestinian territory. The majority of them sought to settle in Palestine. Jews used various strategies to acquire land and secure their position in Palestine. The formation of organizations led by Zionist Jews and the creation of a narrative portraying the Palestinian lands as the so-called promised land contributed significantly to this increase. The research argues that in response to the motivations of the Jews settling in Palestine, the Ottoman Empire took measures against Jewish colonization in the region. However, they sometimes encountered disruptions or interruptions. The primary research sources are documents from the Presidential Ottoman Archive and the parliamentary minutes journals. The temporal and spatial boundaries of the research cover the period from the beginning of colonization activities in Palestine until the withdrawal of the Ottoman Empire from Jerusalem in 1917.

Keywords

Ottoman , Palestine , Jews , Zionism , Settlement

References

• Turkish Presidency State Archives of the Republic of Turkey – Department of Ottoman Archives (BOA)
• BOA. DH. ŞFR. 172/107; BOA. İ. MSM. 35/1005; BOA. DH. MKT. 2025/36; BOA. MKT. 1911/115; BOA. DH. MKT. 1908/19
• BOA. DH. ŞFR. 48/40; BOA. DH. MKT. 196/62; BOA. DH. ŞFR. 465/19; BOA. DH. ŞFR. 72-129; BOA. DH. ŞFR. 81/64
• BOA. DH.EUM.THR. 92/16; BOA. DH. EUM. 4. Şb, 22/40; BOA. İ. HUS. 139-1324. M/54; BOA. İ. HUS. 1319.B/2
• BOA. İ. MVL. 219/7348; BOA. A. MKT. MVL. 93/38 ; BOA. MV. 184/67; BOA. MV. 195/151; BOA. ŞD. 2275/34
• BOA. ŞD. 2280/26; BOA. ŞD.2275/34 ; BOA. Y. PRK. TKM. 38/51; BOA. Y. MTV. 313/162; BOA. Y. PRK. AZJ. 27/39
• BOA. Y. PRK. AZJ. 30/37; BOA. Y. PRK. EŞA. 13/69; BOA. Y.MTV. 200/41; BOA. Y. PRK. EŞA. 13/67; BOA. Y. MMS. 123/5276
• BOA. Y. MTV. 285/162; BOA. Y. MTV. 285/162; BOA. Y. PRK. AZJ. 27/39; BOA. Y. PRK. UM. 23/66; BOA. Y. A. HUS. 376/151
• BOA. Y. PRK. UM. 23/66; BOA. DH. ŞFR. 72/107; BOA. İ. MSM. 35/1005; BOA. DH. MKT. 2025/36; BOA. MKT. 1911/115
• BOA. DH. MKT. 1908/19; BOA. DH. ŞFR. 48/40; BOA. DH. MKT. 196/62; BOA. DH. ŞFR. 465/19; BOA. DH. ŞFR. 72-129
• BOA. DH. ŞFR. 81/64; BOA. DH.EUM.THR. 92/16 ; BOA. DH. EUM. 4. Şb. 22/40; BOA. İ. HUS. 139-1324. M/54
• BOA. İ. HUS. 1319.B/2; BOA. İ. MVL. 219/7348; BOA. A. MKT. MVL. 93/38 ; BOA. MV. 184/67; BOA. MV. 195/151
• BOA. ŞD. 2275/34; BOA. ŞD. 2280/26; BOA. ŞD 2275/34; BOA. Y. PRK. TKM. 38/51; BOA. Y. MTV. 313/162
• BOA. Y. PRK. AZJ. 27/39; BOA. Y. PRK. AZJ. 30/37; BOA. Y. PRK. EŞA. 13/69; BOA. Y.MTV. 200/41; BOA. Y. PRK. EŞA. 13/67.
• BOA. Y. MMS. 123/5276; BOA. Y. MTV. 285/162; BOA. Y. PRK. AZJ. 27/39. ; BOA. Y. A. HUS. 376/151; BOA. Y. PRK. UM. 23/66
• BOA. MV. 129/6; BOA. HR. SYS. 410/3 ; BOA. DH. ŞFR. 463/9; BOA. Y. PRK. TKM. 41/5; BOA. DH. ŞFR. 44/6
• BOA. HR.SFR.3 50/4; BOA. Y.A. Res. 5/58.; BOA. DH.MUİ. 27-1/66 ; BOA. DH.EUM.THR. 9/2; BOA. DH. MUİ. 26-2/29
• BOA. HR. SFR.3. 22/16; BOA. HR. SFR.3. 23/25; BOA. DH.EUM.THR. 9/2 4; BOA. HR.SFR.22/8; BOA. HR. SYS. 2160/3
• BOA. ŞD, 2289/8; BOA. HR. SYS. 2332/1; BOA. HR. SYS. 2333/3; BOA. HR. SYS. 2333/4
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt :3, İçtima Senesi:3, İnikat:49, 331. 16 Şubat 1326 (1 Mart 1911).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt :3, İçtima Senesi:3, İnikat:49, 332. 16 Şubat 1326 (1 Mart 1911).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt :3, İçtima Senesi:3, İnikat:49, 336. 16 Şubat 1326 (1 Mart 1911).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt: 6, İçtima Senesi: :3, İnikat: 99, 553-554. 3 Mayıs 1327 (16 Mayıs 1911).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, Cilt: 6, İçtima Senesi: 3, İnikat: 99, 556-557. 3 Mayıs 1327 (16 Mayıs 1911).
• Armaoğlu, Fahir, Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948-1988), Ankara 1989.
• Aslan, Taner, “Yahudiler’in Filistin’e Göçü Üzerine Bazı Düşünceler.” Erdem, 59 (2011), p. 37-83.
• Atay, Falih Rıfkı, Zeytindağı, İstanbul 1998.
• Avcı, Yasemin, “Siyon’dan Siyonizm’e: Politik Bir İdeolojinin Dini Temelleri ve Fikirsel Gelişimi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/3 (2006), p. 43-58.
• Balcıoğlu, Mustafa ve Balcı Sezai, Rothschildler ve Osmanlı İmparatorluğu, Ankara 2021.
• Bozkurt, Gülnihal, “Osmanlı-Yahudi İlişkilerine Genel Bir Bakış”, Belleten, 57/219, (1993) p. 539-564.
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Laurence Oliphant’ın Filistin’e Yahudi İskânı Projesine Osmanlı Cevabı (1879- 1882)”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies. LV I (2020), p. 259-286.
• Buzpınar, Tufan, “Sultan Abdülhamid Döneminde İngiliz Hıristiyan Siyonistler”, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi, Ankara 2019.
• Dönmez, Ahmet, “İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nde Protestanlığı Yayma ve Filistin’de Yahudileri İskân Projesi [1837-1857]”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 20, (2024), p. 195-222.
• Engin, Vahdettin, Pazarlık, İstanbul 2022.
• Garaudy, Roger, İsrail Mitler ve Terör, İstanbul 1997.
• Hureysât, Muhammed Abdülkadir, “Belkâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, 5 (1992), p. 419-420.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul 2003.
• Kılıç, Sadık. “Roger Garaudy: Batı Entegrizmine Derin Eleştiri” Marife, 6/3. (2006), p. 377-396.
• Kutluay, Yaşar, Siyonizm ve Türkiye, Ankara 1973.
• McCarthy, Justin, The Population of Palestine, New York 1990.
• Medoff, Rafael and Chaim I. Waxman, The A to Z of Zionism, Maryland 2009.
• Montefiore, Simon Sebag, Kudüs Bir Şehrin Biyografisi, İstanbul 2016.
• Öke, Mim Kemal, Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1923), İstanbul 2021.
• Özdemir, Hüseyin, Abdülhamid'in Filistin Çığlığı, İstanbul 2010.
• Pappe, Ilan, Modern Filistin Tarihi. (Çev. Nuri Plümer), Ankara 2007.
• Polat, Yunus Can, İsrail’de Hatırlama: Güvenlik, Yahudilik ve Filistin, İstanbul 2020.
• Serbestoğlu, İbrahim, “19. Yüzyılda Filistin’de Yahudiler Üzerinde İngiliz ve Amerikan Himayesi”, History Studies, 4/1 (2012), p. 489-502.
• Siyonizm’in ve İsrail’in Kurucusu Theodor Herzl: Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, 2017.
• Taşkın, Faruk. “Filistin’deki Britanya Gölgesi (1838-1918): Yahudi Devletine Giden Süreçte İngiliz Politikası”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11 (2020), p. 74-88.
• Tellioğlu, Ömer, Filistin’e Musevî Göçü ve Siyonizm (1880-1914), İstanbul 2018.
• Uyanık, Necmi ve Yavuz Havva, “Balfour Deklarasyonu’nun İlanı, Tepki ve Destekler”, Kastamonu İnsan ve Toplum Dergisi-KİTOD, 1/2 (2023), p. 207-222.
• Uyar, Ömer Osman ve Murat, Turgay, “Sykes-Picot Anlaşması Çerçevesinde Modern Ortadoğu’nun Oluşumu”, Sykes-Picot Gizli Antlaşmasının 100.Yılında Ortadoğu ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu, (2019), p. 339-378.
• Yasin, Mohammed A. M., “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Siyonistlerin Filistin’e Yerleşmelerinin Engellenmesi”, Journal of Islamicjerusalem Studies, 19/3, (2019), p. 317-334.
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/34600 (Date Accessed): 06.01.2025
• https://www.jewishvirtuallibrary.org/philipp-newlinski (Date Accessed): 08.01.2025
• https://www.nottingham.ac.uk/manuscriptsandspecialcollections/learning/biographies/williamewartgladstone(1809-1898).aspx (Date Accessed): 08.01.2025.