Azerbaycan'da Altın İşleme Teknikleri

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 843 - 857, 31.10.2025

Farida Khalilova

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1683893

Abstract

Azerbaycan’da işlemecilik, geleneksel olarak kadınların başlıca uğraşlarından biri olmuştur. Bu sanatın çeşitli türleri arasında, parlaklığı, zarafeti ve ihtişamıyla öne çıkan altın işlemeciliği özellikle dikkat çeker. Bu eşsiz sanat türü, çok sayıda işleme örneğini barındıran Azerbaycan Ulusal Tarih Müzesi'nin Etnografya Fonu’nda zengin bir şekilde temsil edilmektedir. Altın işlemeler genellikle pahalı kumaşlar üzerine uygulanır ve küçük ev eşyalarının süslenmesinde kullanılırdı. Bu eserler, ipliklerin kumaşa farklı yöntemlerle tutturulduğunu gösteren çeşitli dikiş tekniklerini ortaya koyar—bu tekniklerin birçoğu müze koleksiyonunda görsel olarak ayırt edilebilir. Makalede, bu dikiş yöntemlerinin yeni bir sınıflandırması ilk kez sunulmaktadır. Altın işlemecilik yalnızca bir süsleme yöntemi değil, aynı zamanda kadınların estetik zevkini, kültürel değerlerini ve toplumsal rollerini de yansıtan bir ifadedir. Orta Çağ’da ev içi zanaatlar arasında önemli bir yere sahipken, modern zamanlarda giderek önemini yitirmiştir. Ancak bu sanatın incelenmesi, eski Türk halklarının dünya görüşü, yaşam tarzı ve hatta mitolojik inançları hakkında derin bilgiler sunar. Hem ulusal mirasın hem de küresel sanat geleneklerinin bir parçası olan altın işlemeciliği, yaratıcılığın ve kimliğin anlamlı bir ifadesi olarak varlığını sürdürmektedir.

Keywords

Altın işleme , Nakış , Metal , İplik , Müze

The Techniques Of Gold Work Embroidery In Azerbaijan

Abstract

Azerbaycan’da işlemecilik, geleneksel olarak kadınların başlıca uğraşlarından biri olmuştur. Bu sanatın çeşitli türleri arasında, parlaklığı, zarafeti ve ihtişamıyla öne çıkan altın işlemeciliği özellikle dikkat çeker. Bu eşsiz sanat türü, çok sayıda işleme örneğini barındıran Azerbaycan Ulusal Tarih Müzesi'nin Etnografya Fonu’nda zengin bir şekilde temsil edilmektedir. Altın işlemeler genellikle pahalı kumaşlar üzerine uygulanır ve küçük ev eşyalarının süslenmesinde kullanılırdı. Bu eserler, ipliklerin kumaşa farklı yöntemlerle tutturulduğunu gösteren çeşitli dikiş tekniklerini ortaya koyar—bu tekniklerin birçoğu müze koleksiyonunda görsel olarak ayırt edilebilir. Makalede, bu dikiş yöntemlerinin yeni bir sınıflandırması ilk kez sunulmaktadır. Altın işlemecilik yalnızca bir süsleme yöntemi değil, aynı zamanda kadınların estetik zevkini, kültürel değerlerini ve toplumsal rollerini de yansıtan bir ifadedir. Orta Çağ’da ev içi zanaatlar arasında önemli bir yere sahipken, modern zamanlarda giderek önemini yitirmiştir. Ancak bu sanatın incelenmesi, eski Türk halklarının dünya görüşü, yaşam tarzı ve hatta mitolojik inançları hakkında derin bilgiler sunar. Hem ulusal mirasın hem de küresel sanat geleneklerinin bir parçası olan altın işlemeciliği, yaratıcılığın ve kimliğin anlamlı bir ifadesi olarak varlığını sürdürmektedir.

Keywords

Gold work , Embroidery , Metal , Thread , Museum

References

• Abdulova, G., Azərbaycan milli kişi geyimləri, Bakı, 2020.
• Abdulova, G., Jewelry art in interior desijning (in the base of the National Museum of History of Azerbaijan) // Icdad/Demhist joint conference, Decorative arts and interiors, Abstracts. Baku,2018
• Abdulova, G., Keçmiş məişətə səyahət, Ətriyyat, kosmetika, aksessuarlar (kitab-albom), Bakı, 2018.
• Abdulova, G., Qarabağın sənət irsi, Bakı, 2022.
• Əhmədov, B., Etimologiya lüğəti, Bakı, 2015.
• Əliyeva, G., Azərbaycanın bədii parça ve tikmələri (XIX-XX əsrlər), Bakı, 1990.
• Əliyeva, G., Tikmə sənəti // Azərbaycan etnoqrafiyası, I cild, Bakı, 2007.
• Əliyeva, K., Azərbaycan xovsuz xalçaları, Bakı, 1983.
• Əlizadə, S., Kitabi-Dədə Qorqud. Əsl ve sadələşdirilmiş mətnlər, Bakı, 2004.
• Xəlilova, F., Azərbaycanda tikmə sənətinin formalaşmasında qadınların rolu / Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi – 2022, Bakı, 2022.
• Xəlilova, F., Qarabağa məxsus güləbətin tikmə sənəti nümunələri (Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin materialları əsasında) / Qarabağın tarixi mədəni irsi adlı Respublika elmi konfransının materialları, Bakı, 2022.
• İbrahimov, F., Bakıda metalişləmə tarixi: IX-XVII əsrlər, Bakı, 1995.
• Kaşğari, M., Divanü lüğət-it-türk, I cild, Bakı, 2006.
• Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi, Arxeologiya fondu, İnv. № 23597
• Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi, Etnoqrafiya fondu, İnv. № 1982
• Mustafayev, A., Azərbaycanda şərbaflıq sənəti (tarixi-etnoqrafik tətqiqat), Bakı, 1991.
• Mustafayev, A., Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi, Bakı, 2009.
• Paşayev, Q., Kərkük folklorunun janrları, Bakı, 2003.
• Şiriyev, T., İslam mədəniyyəti və Azərbaycan məişəti (kataloq), Bakı, 2021.
• Tahirov, K., Azərbaycan xalçası: biblioqrafiya, Bakı, 2012.
• Vəliyəv, F., Yaşayış evləri ve inşaat texnikası // Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, Bakı, 2007.
• Акиева, П. Х., О культурных традициях золотого шитья и плетения на Северном Кавказе // Гейдаров, М. Х. Города и городское ремесло Азербайджана XIII–XVII веков. Ремесло и ремесленные центры. Баку, 1982 (Akieva, P. H. Kuzey Kafkasya'da altın işleme ve örgü kültür gelenekleri // Geydarov, M. H. 13.-17. yüzyıllarda Azerbaycan'ın şehirleri ve şehir zanaatları, Zanaat ve zanaat merkezleri. Bakü, 1982).
• Общество: философия, история, культура, 2019 (Toplum: felsefe, tarih, kültür, 2019).
• Кузнецова, А. Ю. Народное искусство карачаевцев и балкарцев (Kuznetsova, A. Yu. Karachay ve Balkar Halk Sanatları),
• https://literature-edu.ru/kultura/15154/index.html?page=14
• Магомедова, А. И. Вышивка шелком и золотом: из собрания ДМИИ им. П. С. Гамзатовой и частных коллекций. Махачкала, 2011 (Magomedova, A. I. İpek ve altın işlemeler: P. S. Gamzatova Adlı Devlet Müzesi ve özel koleksiyonlardan, Mahacalla, 2011).
• Рославчева, Л. И. Декоративно-прикладное искусство народов Кавказа XVIII–XX вв. Москва, 2009 (Roslavcheva, L. I., 18.-20. yüzyıllarda Kafkasya halklarının dekoratif ve uygulamalı sanatı, Moskova, 2009).
• Руденко, С. И. Культура населения Центрального Алтая в скифское время. Москва–Ленинград, 1960 (Rudenko, S. I., Scythian Period Culture of the Central Altai Population, Moscow–Leningrad, 1960).