Ahmet Hamdi Tanpınar’ın İç Buhran Üçlemesinde Türkiye Siyasi Tarihinin İzleri: Bir Edebiyat-Siyaset İlişkisi İncelemesi

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 642 - 676, 31.10.2025

Zafer Gürbüz

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1692196

Abstract

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mahur Beste, Sahnenin Dışındakiler ve Huzur romanlarından oluşan iç buhran üçlemesi, Türkiye’nin siyasal tarihini bireysel ve toplumsal meseleler üzerinden derinlemesine ele almaktadır. Bu eserler, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinin toplumsal, kültürel ve psikolojik etkilerini incelerken; siyasal tarihin yalnızca bir olaylar bütünü olmasının ötesinde, aynı zamanda zihniyet tarihini de kapsadığını göstermektedir. Mahur Beste'de, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, geleneksel düzenin çöküşü; bireyin kimlik krizi, musiki ve aşk temaları üzerinden işlenmektedir. Siyasal çöküşün yarattığı melankoli, karakterlerin aidiyet arayışında yankı bulur. Sahnenin Dışındakiler, Tanzimat’tan Meşrutiyet’e ve oradan Kurtuluş Savaşı’na kadar uzanan Batılılaşma sürecini inceleyerek modernleşmenin yol açtığı toplumsal ve kültürel çelişkileri sorgular. Yeniliklerin birey üzerindeki zorlu etkisi romanın merkezinde yer alır. Huzur ise Cumhuriyetin erken döneminde, modernleşme ile gelenek arasında sıkışan bireyin iç çatışmalarını Mümtaz ve Nuran’ın aşkı ekseninde yansıtır. İstanbul’un kendine özgü dokusu, siyasal dönüşümün bireysel yaşantılardaki etkilerini simgeler. Üçleme, Türkiye’nin siyasal tarihini bireyin ruhsal dünyası, toplumsal hafıza ve kültürel kimlik üzerinden değerlendirir. Bu eserler, siyasal tarihin birey ve toplum üzerindeki etkilerini anlamak için edebi, felsefi ve sosyolojik bir çerçeve sunar. Türkiye’nin geçmişle geleceği uzlaştırma çabasını buhran ve krizler üzerinden anlatan üçleme, siyasal tarih okumaları için önemli bir rehber niteliğindedir.

Keywords

Ahmet Hamdi Tanpınar , Mahur Beste , Sahnenin Dışındakiler , Huzur

Traces of Turkish Political History in Ahmet Hamdi Tanpınar’s Trilogy of Inner Turmoil: A Study on the Relationship Between Literature and Politics

Abstract

Ahmet Hamdi Tanpınar’s trilogy of internal turmoil—Mahur Beste, Sahnenin Dışındakiler and Huzur—offers an in-depth exploration of Turkey’s political history through individual and societal issues. These works examine the social, cultural, and psychological impacts of the transition from the Ottoman Empire to the Republic, illustrating that political history encompasses not only a series of events but also a history of mentalities. In Mahur Beste, the collapse of the traditional order during the late Ottoman period is portrayed through themes of identity crisis, music, and love. The melancholy caused by political decline echoes in the characters’ search for belonging. Sahnenin Dışındakiler scrutinizes the process of Westernization, from the Tanzimat and Constitutional periods to the War of Independence, questioning the social and cultural contradictions brought about by modernization. The challenging impact of reform on the individual lies at the heart of the novel. Huzur, set in the early years of the Republic, reflects the inner conflicts of individuals caught between tradition and modernity, centered around the love story of Mümtaz and Nuran. The unique texture of Istanbul symbolizes the effects of political transformation on personal lives. This trilogy interprets Turkey’s political history through the lens of the individual’s inner world, collective memory, and cultural identity. These works provide a literary, philosophical, and sociological framework for understanding the impact of political history on individuals and society. By portraying Turkey’s struggle to reconcile its past with its future through crises and turmoil, the trilogy serves as a significant guide for political history readings.

Keywords

Ahmet Hamdi Tanpınar , Mahur Beste , Sahnenin Dışındakiler , Huzur

References

• Akşin, Sina, Türkiye Tarihi: Osmanlı Devleti 1600-1908 (Cilt 3), Cem Yayınevi, İstanbul, 2009.
• Aktay, Yasin, “Modernleşme ve Gelenek Bağlamında Dini Bilgi ve Otoritenin Dönüşümü”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İslamcılık, Cilt 6, Edt. Yasin Aktay, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Belge, Murat, “İslâmcı Siyasetin Kılavuz Arayışı”, Birikim, 3 Mayıs 2018.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012.
• Dellaloğlu, Besim, Modernleşmenin Zihniyet Dünyası: Bir Tanpınar Fetişizmi, İstanbul: Ufuk Yayınları, 2013.
• Erdem, Meliha Yonca, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında Psikolojik Travma, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• Gürbilek, Nurdan, Kör Ayna, Kayıp Şarkı, Metis Yayınları, İstanbul, 2007.
• Gürbilek, Nurdan, Kötü Çocuk Türk, Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
• Gürbilek, Nurdan, Yer Değiştiren Gölge, İstanbul: Metis Yayınları, 1995.
• Işın, Ekrem, “Osmanlı İlmiye Sınıfının Romanı: Mahur Beste.” Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde, haz. Abdullah Uçman ve Handan İnci, 581. İstanbul: 3F Yayınevi, 2008.
• Kahraman, Hasan Bülent, “Yitirilmemiş Zamanın Ardında: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Muhafazakâr Modernliğin Estetik Düzlemi.” Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde, haz. Abdullah Uçman ve Handan İnci, 630. İstanbul: 3F Yayınevi, 2008.
• Karpat, Kemal, İslam’ın Siyasallaşması: Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç Ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, (Çev. Ş. T. Özalp), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Köroğlu, Erol, “Sahnenin Dışındakiler’i Tamamlamak: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Kurtuluş Savaşı Anlatıları Türü.” Bilig, sayı 66 (Yaz 2013): 93–122.
• Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, Ahmet Mithat’tan A. Hamdi Tanpınar’a, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Naci, Fethi, Yüzyılın 100 Türk Romanı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007, s. 207.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Türkler, Türkiye ve İslam, İletişim Yayınları, İstanbul, 2021.
• Okay, Orhan, Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar, Dergâh Yayınları, İstanbul: 1998.
• Okay, Orhan, “Tanpınar’ın Romanlarında Kültür ve Medeniyet Meselesi”, Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde, haz. Abdullah Uçman ve İnci Enginün, 332. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Pamuk, Orhan, “Ahmet Hamdi Tanpınar ve Türk Modernizmi.” Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde, haz. Abdullah Uçman ve Handan İnci, 448. İstanbul: 3F Yayınevi, 2008.
• Parla, Jale, “Yitik Zamanın İzinde: Tanpınar’ın Romanlarında Melankoli”, Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar içinde, haz. Abdullah Uçman ve İnci Enginün, 123. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Huzur, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2010.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Mahur Beste, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2024.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Sahnenin Dışındakiler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2014.
• Uçman, Abdullah, “Değişen Değerler Karşısında Ahmet Hamdi Tanpınar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, sy. 7 (Mayıs 2006): 479-510.
• Yavuz, Hilmi, “Atılmış Hayat Parçaları: Tanpınar’ın Huzur Romanında Hafıza ve Mekân İlişkisi”, Monograf: Edebiyat Eleştiri Dergisi, sayı 5 (2016): 69–84.