Osmanlı Timar Sistemi Üzerine Bir Deneme: 1563 Tarihli Timar- Zeamet (Ruznamçe) Defterine Göre Anadolu Beylerbeyliğinde Sipahiler ve Cebelüler

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 893 - 919, 31.10.2025

Zeynep Kurt , Emine Dingeç

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1696259

Abstract

Bu çalışmada timar sahiplerine tevcih edilen toprak türlerinin askeri nüfus hesaplamalarına olan etkisi ele alınacaktır. Timar sistemi, I. Murad (1362-1389) döneminde teşkil edilen ve XVI. asrın sonuna kadar istifade edilen toprak yönetim modeliydi. Devlet, kendine ait toprakları dirlik sahiplerine has, zeamet ve timar toprakları şeklinde tahsis ederdi. Onlardan buraları işleyip karşılığında seferlerde tam donanımlı asker yetiştirmelerini isterdi. Birçok araştırmacı timar sisteminin uygulandığı toprakları ve gelirleri hakkında malumatlar paylaşmıştır. Ancak bu gelirlerden ne kadar askeri nüfusun orduya katıldığı net bir şekilde ifade edilmemiştir. Bu araştırmada kanunnamelerden istifade ederek askeri nüfusun hesaplanmasına yönelik bir deneme yapılacaktır. Bunun için en büyük eyaletlerden biri olan Anadolu Beylerbeyliği temel alınacaktır. Anadolu Beylerbeyliği cebelü nüfusunu, 1563 tarihli timar-zeamet defteri esas alınarak, kanunnamelerden elde edilen ölçütlerle tespit etme denemesine girişilecektir. Deneme sonunda askeri nüfus hesaplanmalarında ölçüt olarak kullanılan dirlik gelirlerinin bazı durumlarda geçerli olmadığı, buna mukabil toprağın ve sahibinin statüsünün ön plana çıktığı görülecektir.

Keywords

Timar , Cebelü , Askeri Nüfus , Anadolu Beylerbeyliği

An Attempt On Ottoman The Tımar System: According To The Tımar- Zeamet (Ruznamçe) Book Dated 1563, The Sıpahıs And Cebelüs In Anatolian Beylerbeylik

Abstract

In this study, the effect of land types granted to timar owners on military population calculations will be discussed. The Timar system was a model of land administration established during the reign of Murad I (1362-1389) and used until the end of the sixteenth century. The state allocated its own lands to the owners of dirliks in the form of has, zeamet and timar lands. They were asked to cultivate these lands and, in return, to raise fully equipped soldiers for campaigns. Many researchers have shared information about the lands and revenues where the timar system is applied. However, it is not clearly stated how much of the military population participated in the army from these revenues. In this research, an attempt will be made to calculate the military population by making use of the kanunnames. This will be based on one of the largest provinces, the Anatolian Beylerbeylik. An attempt will be made to determine the population of the Anatolian Beylerbeyligi cebelü on the basis of the timar-zeamet book dated 1563, with the criteria obtained from the kanunnames. At the end of the experiment, it will be seen that the dirlik incomes used as a criterion in calculating the military population are not valid in some cases, but the status of the land and its owner comes to the fore.

Keywords

Timar , Cebelü , Military Population , Anatolian Beylerbeylik

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, C.TZ., 155/7735; BOA, DFE.RZ.d.,17.
• Akdağ, Mustafa, “Celâli İsyanlarından Büyük Kaçgunluk 1603-1606”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.II, S.1-2, Ankara 1964, s. 1-49.
• Aksu Kılıç, Leyla, Tarihi Süreç İçinde Timar Sistemi: Ordu Yöresi (1455-1839), Trabzon 2023.
• Ayn Ali Efendi, Kavânîn-i Âl-i Osman der Hülâsa-i Mezâmin-i Defter-i Dîvân, Tasvîr-i Efkâr Gazetehânesi, İstanbul 1863.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul 2010.
• Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Ankara1992.
• Barkan, Ömer Lütfi, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara 1988.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Timar”, İA, XII, (2001), s.286-333.
• Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet, İstanbul 1999.
• Beldiceanu, Nicoara, XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Timar, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara 1985.
• Dávid, Géza, “Osmanlı Macaristan’ı Örneğinde Timar Ruznamçe Defterlerinin Önemi”, Osmanlı Coğrafyası, Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi Bildirileri, 21-23 Kasım, İstanbul 2012, s.371-377.
• Deny, Jean, “Timar”, EI, IV, s.830-840.
• DİA, “Haraç”, DİA, 16, (1997) s.88-90.
• Emecen, Feridun, “Cebelü”, DİA, 7, (1993), s.188-189.
• Gelibolulu Mustafa Âli, Nushatü’s- Selâtîn, İstanbul 2015.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2019.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Kanûnî Sultan Süleyman’ın Timar ve Zeamet Tevcihi ile İlgili Fermanları”, Tarih Dergisi, 17, 22, (2011), s.35-48.
• Göyünç, Nejat, XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara 1991.
• Göyünç, Nejat, “Timar Ruznamçe Defterleri’nin Biyografik Kaynak Olarak Önemi”, Belleten, 6, 227, Nisan 1996, s.127-138.
• Howard, Douglas A., “The Ottoman Timar System and its Transformation, 1563-1656”, Indiana University, 1987.
• Howard, Douglas A., “Why Timars? Why Now? Ottoman Timars in the Light of Recent Historiography”, Turkish Historical Review, 8, 2017, s.119-144.
• Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhîsü’l- Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Haz. Sevim İlgürel, Ankara 1998.
• İnalcık, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arnavid, Ankara 1987.
• İnalcık, Halil, Kuruluş Dönemi (1302-1481) Osmanlı Sultanları, Ankara 2013.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), Çev. Halil Berktay, İstanbul 2017.
• İnalcık, Halil, “Timar”, DİA, 41, (2012), s.168-173.
• Kanunnâme-i Âl-i Osman (İlave), Târîh-i Osmânî Encümen Mecmûası, 15, İstanbul 1329.
• Köprülü, M. Fuat, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ankara 2012.
• Lutfi Paşa, Âsâfnâme (Devlet Adamlarına Öğütler), Ankara 1977.
• North Douglass C., Thomas, Robert Paul, The Rise of the Western World: A New Economic History, Cambridge 2009.
• Oflaz, Mustafa, “Osmanlı Dirlik Sistemi”, Türkler Ansiklopedisi, X, (1999), s.1301-1325.
• Özünlü, Emine Erdoğan, “Timar Tevcihâtı ile ilgili Kaynaklarda Yer Alan Kayıtların Karşılaştırılmasına Dair Bir Deneme”, OTAM, 21, (2007), s.81-93.
• Punar, Bünyamin, “Askeri Dönüşüm Çağında Osmanlı Timar Sistemi”, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2024.
• Punar, Bünyamin, “17.Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Timar Mutasarrıflarının Standart Gelirleri ve Sefer Harcamaları Hakkında Bazı Bulgular”, Kadim, 8, 2024, s.1-21.
• Şahin, İlhan, “Timar Sistemi Hakkında Bir Risale”, Tarih Dergisi, 32, (2011), s.905-1047.
• Üçok, Coşkun, “Osmanlı Devleti Teşkilâtından Tımarlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, I, 4, (1944), s.526-552.