Kırım’dan Tekfurdağı’na: 1860-1863 Yılları Arasında Göç ve İskân

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 1267 - 1308, 31.10.2025

Mahmut Turan

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1699740

Abstract

Kırım Savaşı’nın ardından Rus İmparatorluğu tarafından Kırım ve Kuzey Kafkasya’da uygulanan baskı ve zorunlu iskân politikaları, bölgedeki Müslüman nüfusu kitlesel göçe zorladı. Bu göç dalgası ile birlikte Osmanlı Devleti ciddi bir demografik hareketlilikle karşı karşıya bırakıldı. Bu çerçevede Tekfurdağı sancağı, Kırım’dan gelen muhacirler için önemli bir iskân merkezi olarak ön plana çıkmaktaydı.
Göç ve iskân süreci, muhacirlerin arazi edinme, konut inşa etme ve tarımsal üretime katılma gibi temel alanlarda karşılaştıkları çeşitli zorluklar doğrultusunda şekillenmiştir. Devletin merkezi iskân politikaları, muhacirlerin akraba ve kabileleriyle birlikte yerleşme istekleriyle her zaman örtüşmedi. Bu durum, muhacirlerle devlet yetkilileri arasında zaman zaman anlaşmazlıklara neden oldu. Yerel idarenin ve halkın sınırlı ekonomik kaynaklara rağmen muhacirlere karşı gösterdiği dayanışma ve destek, muhacirlerin temel ihtiyaçlarının karşılanmasında belirleyici oldu. Ancak uzun süren barınma, iskân ve geçim sorunları, sürecin etkinliğini önemli ölçüde sınırlandırdı.
Bu çalışma, 1860-1863 yılları arasında Tekfurdağı’na yönelik göç ve iskân süreçlerini arşiv belgeleri ve birincil kaynaklar ışığında incelemekte; muhacir yerleştirme politikalarının yerel düzeydeki uygulanış biçimlerini, karşılaşılan idarî ve iktisadî güçlükleri, muhacir topluluklarının adaptasyon dinamiklerini ve devlet-muhacir-halk ilişkilerini analitik bir yaklaşımla ele almaktadır. Böylelikle, Osmanlı muhacir siyasetinin yalnızca merkezî düzenlemelerden ibaret olmayıp taşra idaresinin imkân ve sınırlarıyla, ayrıca muhacirlerin kendi sosyal ağları ve talepleriyle nasıl şekillendiği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Kırım , Tekfurdağı , Göç , İskân , Muhacir

From Crimea to Tekfurdağı: Migration and Settlement Between 1860-1863

Abstract

Following the Crimean War, the Russian Empire’s policies of repression and forced resettlement in Crimea and the North Caucasus compelled the Muslim population of these regions to undertake mass migration, placing the Ottoman Empire under significant demographic pressure. Within this context, the Sanjak of Tekfurdağı emerged as a major settlement center for Muslim migrants arriving from Crimea.
The migration and settlement processes were shaped by numerous challenges in practices such as land allocation, housing construction, and integration into agricultural production. Tensions arose between the centralized settlement policies of the Ottoman state and the migrants’ demands for settlement based on kinship and communal ties. Despite limited economic resources, the solidarity and support provided by local administrative units and the populace played a critical role in meeting the basic needs of the migrants; however, prolonged issues related to shelter, settlement, and subsistence significantly constrained the effectiveness of the process.
This study examines the processes of migration and settlement directed toward Tekfurdağı between 1860 and 1863 in light of archival documents and primary sources. It analytically addresses the local implementation of immigrant settlement policies, the administrative and economic challenges encountered, the adaptation dynamics of migrant communities, and the relations between the state, migrants, and the local population. In doing so, the study aims to demonstrate that Ottoman migration policy was not solely shaped by central regulations, but was also formed through the capacities and limitations of provincial administration, as well as the social networks and demands of the migrants themselves.

Keywords

Crimea , Tekfurdağı , Migration , Settlement , Immigrant

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Defterleri (A.d). 4.
• Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı (A.MKT.DV). 189-7.
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM). 175-10; 193-41; 196-101; 196-33; 199-68; 200-46; 219-91; 221-90; 222-93; 223-23; 232-19; 232-33; 233-14; 234-33; 234-53; 237-17; 237-31; 263-62; 307-99; 311-18; 313-30.
• Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD). 178-28; 299-68; 301-89; 302-20; 304-14; 314-59; 317-36; 318-54; 322-68; 323-84; 325-67; 326-10; 327-21; 327-37; 327-38; 327-92; 328-29; 330-22; 333-12; 346-77; 347-64; 347-93; 352-91; 354-73; 365-58; 371-99; 372-1; 457-1.
• Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM). 399-21; ; 423-42; ; 423-43; 424-78; 425-49; 435-93; 454-11; 463-64; 468-70; 469-62; 470-44; 471-26; 475-98; 482-17; 491-16; 491-65; 493-49; 493-62; 514-70; 527-29.
• Cevdet Dahiliye (C.DH). 17-837.
• İrade Dahiliye (İ.DH). 449-29705.
• İrade Meclis-i Vala (İ.MVL). 509-23015; 525-23562; 526-23636.
• Maliyeden Müdevver Defter, (MAD.d). 8631.
• Maliye Masraf Defteri (ML.MSF.d). 15082.
• MVL. 368-35; 837-51; 838-51; 1002-33; 1005-82.
• Ceride-i Havadis; Ruzname-i Ceride-i Havadis; Takvim-i Vekayi.
• Çetinkaya, Mehmet, Kırım ve Kafkasya’dan Balkanlara Göçler (1860-1865), Divan Kitap, İstanbul 2025.
• Erdoğan, M. Murat ve Kaya, Ayhan, Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015.
• Gözaydın, Ethem Fevzi, Kırım: Kırım Türklerinin Yerleşme ve Göçmeleri - Coğrafî, Tarihî, Harsî, İktisadî ve Siyasî, Vakit Matbaası, İstanbul 1948.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, çev. Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
• Kırımlı, Hakan, Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Koç, Zühal, Karesi Sancağına Yapılan Göçler (1860–1890), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2017.
• Massey, Douglas S., Joaquín, Arango, Graeme, Hugo, Kouaouci, Ali, Pellegrino, Adela ve Taylor, J. Edward, “Theories of International Migration: A Review and Appraisal”, Population and Development Review, C.19/3 (1993), ss. 431-466.
• Polat, Habibe, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nin Muhacirleri Devlet Çiftliklerine İskânı”, Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7, Özel Sayı (Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan): 1785-1799.
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkasya’dan Göçler 1856-1876, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Shaw, Stanford J. ve Shaw, Ezel Kural, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, C. II, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
• Tepekaya, Muzaffer, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kırım ve Kafkasya’dan Göç Hareketleri ve Saruhan (Manisa) Sancağı’na Göçler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. 6/2 (2006), ss. 459-477.
• Ülküsal, Müstecib, Kırım Türk-Tatarları (Dünü-Bugünü-Yarını), Baha Matbaası, İstanbul 1980.
• Williams, Brian Glyn. “Hijra and Forced Migration from Nineteenth-Century Russia to the Ottoman Empire”, Cahiers du Monde Russe, C. 41/1 (2000), ss. 79-108.