Suriye'de Ulusal Direniş Hareketi ve Cemil Mardam'ın Türkiye'yi Ziyareti

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 1078 - 1109, 31.10.2025

Şeyma Nur Özden

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1700384

Abstract

I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti’nden koparılan Suriye’de Fransız manda yönetimi kurulmuştur. Bu manda yönetiminin Suriye’yi parçalama girişimleri karşısında ülkede güçlü bir bağımsızlık mücadelesinin başladığı gündür. Türk Milli Mücadelesini yürütenler Suriye’de ki bu bağımsızlık mücadelesine de destek vermişlerdir. Suriye’de kurulan Vatani Partisi bağımsızlık mücadelesinin merkezi haline gelmiştir. Suriyeli milliyetçilerin çatısı altında toplandığı Vatani Partisi’nin bu mücadelesi sonrasında 1936’da Fransa, Suriye mandaterliğine son vereceğini ve bağımsızlığını tanıyacağını açıklamıştır. Vatani Partisi’nin ülke yönetimine egemen olduğu ve liderlerinden Haşim el-Attasi’nin cumhurbaşkanı, Cemil Mardam’ın ise başbakanlık görevine getirildiği görülür. Bu süreçte Hatay meselesi Türkiye-Suriye arasındaki ilişkilerin gerginleşmesine neden olsa da iki tarafın sağduyulu yaklaşımları sonucunda mesele hakkaniyetli bir şekilde çözülmüştür. Cemil Mardam’ın Türkiye’yi ziyareti ve Mustafa Kemal Atatürk ile yaptığı görüşme, iki ülkenin birbirini anlamasına ve meselenin çözülmesine katkı sağlamıştır.
Suriye'nin manda yönetimine karşı verdiği bağımsızlık mücadelesi, Orta Doğu'da emperyal düzene karşı gelişen direniş hareketlerinden birini temsil etmesi bakımından tarihsel bir öneme sahiptir. Aynı zamanda Türkiye'nin bu sürece verdiği destek, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin temellerini oluşturmuş; Hatay meselesi üzerinden şekillenen bu ilişkiler, bölgesel sınırların ve egemenlik anlayışının barışçıl yollarla nasıl ele alınabileceğine dair önemli bir örnek sunmuştur.

Keywords

Cemil Mardam , Suriye , Hatay , France

The National Resistance Movement in Syria and Cemil Mardam's Visit to Turkey

Abstract

Following the First World War, Syria was separated from the Ottoman Empire and placed under French mandate rule. The mandate administration's attempts to fragment Syria marked the beginning of a strong national independence movement within the country. The leaders of the Turkish War of Independence expressed their support for Syria’s struggle as well. In this context, the National Bloc (Hizb al-Watani), established in Syria, became the epicenter of the resistance for independence. Under the umbrella of the National Bloc, Syrian nationalists coordinated their efforts, and as a result of this organized struggle, France declared in 1936 that it would end its mandate over Syria and recognize its independence.
In the period that followed, the National Bloc assumed control of the government, with one of its prominent figures, Hashim al-Atassi, becoming president, and Cemil Mardam assuming the office of prime minister. Although the Hatay issue led to tensions between Turkey and Syria during this period, the dispute was ultimately resolved in a fair and peaceful manner through the prudent and constructive approaches adopted by both parties. Cemil Mardam’s official visit to Turkey and his meeting with Mustafa Kemal Atatürk significantly contributed to mutual understanding between the two nations and to the resolution of the issue.
The independence struggle that Syria waged against the mandate administration holds historical significance as it represents one of the early resistance movements against the imperial order in the Middle East. At the same time, Turkey’s support for this process laid the groundwork for diplomatic relations between the two countries; the ties shaped through the Hatay issue provided a notable example of how regional borders and concepts of sovereignty could be addressed through peaceful means.

Keywords

Cemil Mardam , Syria , Hatay , France

References

• ATASE, K. 6–2132, D. 383, F. 43.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 224, G. 510, S. 12, s. 1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 224, G. 510, S. 12, s. 20.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 222, G. 501, S. 4.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 224, G. 510, S. 9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 200, G. 368, S. 7.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 200, G. 368, S. 7.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, F. 30-10-0-0, K. 264, G. 779, S. 5.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, C. 1, D. 1, İ. 1, 24.04.1920, s. 1-5.
• Akşam, 20 Kanunievvel 1937.
• Akşam, 21 Kanunievvel 1937.
• Akşam, 22 Kanunievvel 1937.
• Akşam, 23 Kanunievvel 1937.
• Anadolu, 1 Temmuz 1937.
• Anadolu, 14 Temmuz 1937.
• Anadolu, 22 Kanunievvel 1937.
• Anadolu, 24 Kanunievvel 1937.
• Anadolu, 29 Haziran 1937.
• Anadolu, 6 Temmuz 1937.
• Cumhuriyet, 11 Şubat 1937.
• Cumhuriyet, 19 Şubat 1937.
• Cumhuriyet, 20 Kanunievvel 1937.
• Cumhuriyet, 21 Şubat 1937.
• Cumhuriyet, 22 Kanunievvel 1937.
• Cumhuriyet, 23 Kanunievvel 1937.
• Cumhuriyet, 26 Şubat 1937.
• Halkın Sesi, 11 Şubat 1937
• Halkın Sesi, 13 Şubat 1937.
• Halkın Sesi, 14 Temmuz 1937.
• Halkın Sesi, 6 Nisan 1937.
• Halkın Sesi, 9 Haziran 1937.
• Kurun, 23 Kanunievvel 1937.
• Ada, Serhan, Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), İş Bankası Yayınları, Ankara, 1986.
• Atabey, Figen, “Hatay’ın Anavatana Katılma Süreci”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4/7 (2015), s. 192-209.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), C. II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, AAM Yayınları, Ankara, 1997.
• Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, TTK Basımevi, Ankara, 1974.
• Bolat, Mahmut, “Fransa’nın Manda İdaresi Altında Suriye’nin Bölünmesi ve Aleviler Devleti”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 93 (2020), s. 143-162.
• Budak, Adem, Hatay Sorununun İzmir Basınında Yansımaları (1936-1939), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa, 2019.
• Çelik, Kemal, Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi 1918-1922, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
• Çolakoğlu, Şinasi, Kilis Direniş, Kurtuluş ve Sonrası, 1918-1921-1930, Onur Yayınları, Ankara, 1991.
• Dağ, Ahmet Emin, Suriye Bilad-i Şam’ın Hazin Öyküsü, IHH İnsani Yardım Vakfı, 2. Baskı, İstanbul, 2013.
• Dağıstan, Adil, Sofuoğlu, Adnan, İşgalden Katılıma Hatay, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2008.
• Demir, Yaşar, Fransa’nın Yakındoğu Politikaları Suriye ve Hatay, Mostar Yayınları, İstanbul, 2013.
• Demir, Şerif, “Dünden Bugüne Türkiye’nin Suriye ve Ortadoğu Politikası”, Turkish Studies, 6/3 (2011), s. 691-713.
• Demir, Yaşar, “Hatay’da Siyasi Çekişmeler ve Türkiye’nin Politikası (1936-1938), History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı (2012), s. 47-72.
• Erden, Ömer, Fransa-Suriye Kıskacında Hatay (1937-1939), Gece Kitaplığı, Ordu, 2015.
• Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, (Haz. Mümin Çevik- Erol Kılıç), C.II, İstanbul, 1989.
• Karakoç, Ercan, “Atatürk’ün Hatay Davası”, Bilig, 50 (2009), s. 97-118.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK Yayınları, Ankara, 1988.
• Kodaz, Yusuf, “Bağımsız Suriye İçin Atılan İlk Adım: Fransa-Suriye Antlaşması ve Türk Kamuoyu (9 Eylül 1936)”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 35/59 (2016), s. 213-237.
• Köylü, Murat, Ne Umduk Ne Bulduk, Hiper Yayın, İstanbul, 2017.
• Lewis, Bernard, Tarihte Araplar, (Çev. Hakkı Dursun Yıldız), Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2000.
• Nutuk, Gazi Mustafa Kemal Tarafından 1927, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019.
• Okur, Mehmet Akif, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 48 (2009), s. 137-154.
• Okur, Mehmet, “Mondros Mütarekesi’nin Irak ve Suriye Cephelerinde Uygulanışında İngiltere’nin Yaklaşımı”, AAM Dergisi, 3/2 (2002), s. 229-247.
• Okur, Mehmet, “Suriye, Filistin ve Irak’ın Paylaşılmasına Dair İngilitere Dışişleri Bakan: Mr. Balfour’un Bir Meomrandumu”, Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, (2013), s. 479-497.
• Pehlivanlı, Hamit, Sarınay, Yusuf, Yıldırım, Hüsamettin, Türk Dış Politikasında Hatay, (1918-1939), Asam Yayınları, Ankara, 2001.
• Saray, Mehmet, Türkiye ve Yakın Komşuları, AAM Yayınları, Ankara, 2006.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası I (1936-1938)”, AAM Dergisi, 12/34 (1996), s. 3-65.
• Şener, Bülent, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasında Çok Yönlü Bir İnce Diplomasi Uygulaması: Siyasal, Hukuksal ve Askeri Boyutlarıyla Hatay’ın Türkiye’ye Katılması Süreci (1921-1939)”, AAM Dergisi, 97 (2018), s. 139-178.
• Şimşir, Bilal N., “Atatürk’ün Yabancı Devlet Adamlarıyla Görüşmeleri”, Belleten, 45/177 (1981), s. 157-208.
• Tekin, Mehmet, Tarihte Hatay ve Hatay Devleti, TTK Yayınları, Antakya, 1986.
• Türkiye’nin Dış Politikasında 50. Yıl Montreux ve Savaş Öncesi Yılları (1935-1939), Ankara, 1974.
• Umar, Ömer Osman, “Suriye’de Fransız Emperyalizmi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/1 (2002), s. 297-310.
• Umar, Ömer Osman, “Suriye’de Kurulan Kuva-yı Milliye Teşkilatı ve Üyeleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 121 (1999), s. 87-96.
• Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), AAM Yayınları, Ankara, 2004.
• Umar, Ömer Osman, Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ, 2003.
• Ünal, Tahsin, Türk Siyasi Tarihi 1700-1958, Emel Yayınları, Ankara, 1978.
• Yavuz, Celalettin, Geçmişten Geleceğe Suriye - Türkiye İlişkileri, ATO Yayınları, Ankara, 2005.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Tük-Fransız İlişkileri (Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922), TTK Yayınları, Ankara, 1994.
• Yılmaz, Türel Şahin, Uluslararası Politikada Ortadoğu Birinci Dünya Savaşı’ndan 2000’e, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
• Yılmaz, Hadiye, “Mustafa Kemal Paşa – Emir Faysal Anlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20 (2014), s. 289-306.
• Yılmaz, Türel, Şahin, Mehmet, Ortadoğu Siyasetinde Suriye, Platin Yayınları, Ankara, 2004.