16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Seyahatnamelerinde Dokuma Terimleri Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 10 Issue: Vakanüvis 10. Yıl Özel Sayısı, 457 - 479, 31.10.2025

İbrahim Erdek , Yavuz Çelik

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1701743

Abstract

15-18. yüzyıl gezgin seyahatnameleri, Osmanlı coğrafyasının ekonomik, kültürel ve sosyal yapısını anlamak için eşsiz birincil kaynaklar sunar. Bu metinler, yalnızca coğrafi keşifleri veya siyasi gözlemleri değil, aynı zamanda maddi kültürün önemli bir unsuru olan tekstil üretimini ve ticaretini de detaylı bir şekilde belgelemektedir. Halı, ipek, kaftan, seraser gibi dokuma ürünleri, Osmanlı toplumunda hem ekonomik bir meta hem de kültürel bir sembol olarak öne çıkar. Bu çalışma, 15-18. yüzyıl gezgin seyahatnamelerinde geçen dokuma ile ilgili anahtar kelimelerin (halı, kilim, ipek, kumaş, dokuma, bez, keten, yün, kadife, pamuk, kaftan, seraser, minder) sıklığını ve bağlamını analiz ederek, gezginlerin gözünden Osmanlı tekstil kültürünün ekonomik ve kültürel önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma sorusu şu şekilde formüle edilmiştir: “16–17. yüzyıl seyahatnamelerinde gezginlerin gözünden Osmanlı dokuma kültürü nasıl yansıtılmakta, bu metinlerde dokuma ürünlerine hangi ekonomik, sosyal ve sembolik anlamlar yüklenmektedir?” Bu soruya yanıt ararken, kelime sıklığı analizi ve bağlamsal inceleme yöntemleri kullanılacaktır.

Keywords

Seyahatname , Osmanlı , dokuma , kumaş , ipek , halı

A Study of Weaving Terms in 16th and 17th Century Ottoman Travel Books

Abstract

Travelogues written between the 15th and 18th centuries serve as invaluable primary sources for understanding the economic, cultural, and social structures of the Ottoman geography. These texts not only record geographical and political observations but also document in detail the production and trade of textiles—an essential element of material culture. Woven products such as carpets, silk, kaftans, and seraser fabrics stood out as both economic commodities and cultural symbols in Ottoman society. This study aims to reveal the economic and cultural significance of Ottoman textile culture through the eyes of foreign travelers by analyzing the frequency and contextual use of textile-related keywords (carpet, kilim, silk, fabric, weave, cloth, linen, wool, velvet, cotton, kaftan, seraser, cushion) in selected travelogues from the period. The research question is formulated as follows: “How do 15th–18th century travelogues reflect Ottoman textile culture through the eyes of travelers, and what economic, social, and symbolic meanings do they attribute to textile products?” To answer this question, methods such as word frequency analysis and contextual interpretation were employed.

Keywords

Travelogue , Ottoman , weaving , fabric , silk , carpet

References

• Bobovius, Albertus, A. Bobovius ya da Santuri Ali Ufki Bey'in Anıları: Topkapı Sarayı'nda Yaşam, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2001.
• Brettenli Michael, Osmanlı’da Bir Köle: Brettenli Michael’in Anıları 1585-1588, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Ralamb, Claes, İstanbul’a Bir Yolculuk 1657-1658, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008.
• Seidel, Friedrich, Sultanın Zindanında 1591-1596, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Breuning, Hans Jacob, Breüning Seyahatnamesi 1579, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
• Boom, Henk, Büyük Türk: Muhteşem Süleyman’ın İzinden (1494–1566), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Andreasyan, Hrand Der (haz.), Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608-1619, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1964.
• Tavernier, Jean-Baptiste, 17. Asır Ortalarında Osmanlı Üzerinden İran’a Seyahat 1632-1638, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Tavernier, Jean-Baptiste, 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı 1631-1632, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Tavernier, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi 1631-1663, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Thevenot, Jean, Thevenot Seyahatnamesi 1655, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Serrano Y. Sanz, Manuel, Türkiye’nin Dört Yılı 1552-1556, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Nicolay, Nicolas de, Muhteşem Süleyman’ın İmparatorluğunda 1567-1568, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Ricaut, Paul, Türklerin Siyasî Düsturları: 17. Yüzyıl, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Fresne Canaye, Philippe du, Fresne-Canaye Seyahatnamesi 1573, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Lubenau, Reinhold, Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589, Cilt 1-2. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
• Schweigger, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2001.
• Gerlach, Stephan, Türkiye Günlüğü 1573-1576, Cilt 1-2. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Demirci, Süleyman, Alman Seyyahların Gözünden Bursa (1793–1816), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2024.
• Faroqhi, Suraiya, Approaching Ottoman History: An Introduction to the Sources, Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
• Faroqhi, Suraiya, Travel and Artisans in the Ottoman Empire, I.B. Tauris & Co Ltd, London, 2014.
• İnalcık, Halil ve Donald Quataert, eds. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914 . Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Rogers, J. Michael, “Avrupa Pazarlarında Osmanlı Kumaşları”, Osmanlı Medeniyetinde, ed. Nurhan Atasoy, 2(542–553). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• Graves, S. Margaret ve Alex Dika Seggerman (ed.), Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Indiana University Press, 2022.
• Quataert, Donald, The Ottoman Empire, 1700–1922. 2. basım. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
• Büken, Rahmiye, “16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Ev Tekstilleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, no. 3 (2003): 97–102.
• Gürsu, Nevber, “Çatma Yastık Yüzleri” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 7, no. 6 (1989): 47–52.
• Kazar, Mehmet, “Osmanlılarda Yatak ve Yatak Odaları”, Brillance, No. 7 (2000): 41–43.
• Özen, E. Mine, “Türkçe'de Kumaş Reklamları”, Ev Tekstili Dergisi 6, no. 20 (1999): 40–44.
• Özmen, Seher Selin, “Historical Characteristics of Clothing, Textiles, Fabrics and Motifs in the Ottoman Period” Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (12), (2023), 1614-1629.
• Tekin, Başak Burcu, “Arifi Süleymannâmesi'nde Kaftan Tasvirleri: Kanuni Dönemi Dokumaları Hakkında Bir Değerlendirme.” Zeitschrift für die Welt der Türken/Türkler Dünyası Dergisi 4, no. 2 (2012): 167–191.
• Tezcan, Hülya, “Çuha, Gezi, Kadife... Türk Kumaş Sanatı”, Arredamento Dekorasyon, no. 6 (1989): 102–104.
• Tezcan, Hülya, “Osmanlı Konağında Bir Baş Odanın Tefrişi.” Ev Tekstili Dergisi 1, no. 2 (1993): 16–19.
• Uğurlu, Senem, “Yastıklar” Ev Tekstili Dergisi 5, no. 16 (1996): 56–60.
• Uğurlu, Senem, “Yorgan ve Yorgan Yüzleri” Ev Tekstili Dergisi 5, no. 17 (1996): 30–34.
• Yılmaz, Özlem, “Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerinin Kaynak Değeri” Tarih İncelemeleri Dergisi 28, no. 2 (2013): 587–614.