THE CONQUEST OF QAZVİN AND IT’S İSLAMİFİCATİON AND MAİN PRİNCİPLES İN THE DEVELOPMENT OF ISLAMİC CULTURE AND CİVİLİZATİON IN THE CİTY UNTİL THE END OF IV/X CENTURY

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 13, 267 - 289, 15.12.2020

Hilal Tüfenk , Osman Aydınlı

Öz

Established in the region of the northwest of Persia, which Islamic geographers describe Jibâl, during the Sassanid era, Qazvin was one of the first Persian cities captured by the Islamic armies in the region. The city, which has been used as a military headquarters in the attacks against Daylam since its establishment, has maintained this identity with the conquests of Islam. Although there were controversies about the time and the nature of the people’s embrace of Islam, Islamification was soon completed in Qazvin. Because of the fact that garrison was a city, the city was transformed into an Islamic city physically and culturally in a little while because of the Arab soldiers who were settled in the city, the Muslims coming to the jihad from other regions, the scholars and the caliphs who made grant privileges to the city. The first of these elements, which we will embody with examples in our study, is the conqueror of Qazvin, we will mention about the contributions of Arab soldiers who were placed in the city by Barâ’ b. ‘Âzib, including scholars and narrators, to the Islamic culture and civilization of the city in addition to military activities. Likewise, we will cite the volunteer soldiers, who were encouraged by the Islamic leaders and the caliphs with their words about the virtue of jihad at the border, and the scholars who continue their scholarly activities both in their homes and in mosques. Lastly, the caliphs and other administrative acts that provide these soldiers with the fortress, the city and the neighborhoods built near the border and the physical environment, exempt the people from taxes and provide financial support with foundations due to the constant jihad environment in the city will be among other elements we will consider.

Anahtar Kelimeler

Persia, Qazvin, Islamification, Military Activities, Scholars, Culture, Civilization

KAZVİN’İN FETHİ, İSLÂMLAŞMASI VE IV/X. ASRIN SONUNA KADAR ŞEHİRDEKİ İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNİN GELİŞMESİNDEKİ ANA UNSURLAR

Öz

İran’ın kuzeybatısında İslam coğrafya âlimlerinin Cibâl olarak tavsif ettikleri bölgede Sâsânîler döneminde kurulan Kazvin, İslâm orduları tarafından bölgede ele geçirilen ilk İran şehirlerinden biri olmuştur. Kuruluşundan itibaren Deylem cihetine yönelik saldırılarda askerî karargâh amaçlı kullanılan kent, İslâm fetihleriyle de bu hüviyetini korumuştur. Halkın İslâm’ı benimsemesinin zamanı ve niteliği hususunda ihtilaflar olmakla birlikte Kazvin'de kısa süre içinde İslâmlaşma tamamlanmıştı. Garnizon kent olmasından kaynaklı iskân ettirilen Arap askerler, diğer beldelerden sınıra cihada gelen Müslümanlar, âlimler ve şehre ayrı imtiyazlarda bulunan halifeler sebebiyle şehir kısa süre içinde fizikî ve kültürel olarak İslâm şehrine dönüşmüştür. Çalışmamızda örnekleriyle somutlaştıracağımız bu unsurlardan ilk olarak Kazvin fatihi Berâ b. Âzib tarafından şehre yerleştirilen Arap askerlerinden aralarında âlim ve ravilerin de bulunduğu kimselerin askerî faaliyetler dışında şehrin İslâm kültür ve medeniyetine katkılarından bahsedeceğiz. Keza İslâm büyükleri ve halifeler tarafından sınırda cihat etmenin faziletine dair sözleri ile teşvik edilen gönüllü askerleri ve gerek evlerinde gerekse camilerde ilim faaliyetlerini sürdüren âlimleri de bu minvalde zikredeceğiz. Son olarak bu askerler için kale, sûr ve şehrin sınıra yakın bölgelerinde inşa edilen mahalleler ile fiziki ortamı sağlayan, şehirde sürekli cihat ortamı olması hasebiyle halkı vergilerden muaf tutan ve vakıflarla malî destekte bulunan halifeleri ve sair idarî amillleri de kentin İslamlaşmasındaki diğer unsurlar arasında ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

İran, Kazvin, İslamlaşma, Askeri faaliyetler, Alimler, Kültür, Medeniyet

Kaynakça

• Anonim, (372 / 982-983 yılında kaleme alınmış), Hudûdü'l-âlem mine'l-meşrik ile'l-mağrib, thk.ve çev. Yûsuf Hâdî, Kahire: Darus’sekafe linneşr, 2002.
• Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd, thk. Beşşar Avvâd Ma’ruf, 14 cilt, Beyrut: Daru’l-Garb el-İslami, 2002. Bazın, Marcel, “Kazvin” DİA, Ankara, 2002, 25/154-155.
• Belâzûrî, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892-93), Fütûhu'l-büldân, Beyrut: Dârû Mektebetü’l Hilal, 1988.
• Can, Mesut, “Ortaçağ İslam Coğrafyacılarında Şehir Tipolojisi: Terminolojik Bir Bakış”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22/2, 2018, 1137-1163 .
• Demirci, Mustafa, Abbâsîlerde Toprak Sistemi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2001.
• Ebû Yûsuf, Ya’kub b. İbrahim (ö. 182/798), Kitâbü'l-Harâc, thk. Tâhâ er-Rauf Sad, Sa’d Hasan Muhammed, Kahire: el-Mektebetü’l Ezheriyye li’tt-Türas, trz.
• Erkaya, Musa, “Kazvin Şehrinin Faziletine Dair Bir Rivayetin Senedi Üzerine Bir İnceleme”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elâzığ, 2016, sy. 21: 2/129-170.
• Firdevsî, (ö. 411/1020 [?]), Şahnâme II, çev. Nimet Yıldırım, İstanbul, Kabalcı yayınları, 2016.
• Hasan el-Kazvinî, Muhammed (ö. 1096/ 1684), Ziyafetü’l İhvân ve Hediyyetü’l Halân, thk. Ahmed el-Hüseynî, Kum, el-Matbaatu’l İlmiyye, 1967.
• Halife b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybâni (ö. 240/854-55), Tarihu Halife b. Hayyat, thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Dımaşk, Daru’l Kalem, 1977.
• Halilî, Ebû Ya'la el-Halil b. Abdullah b. Ahmed (ö. 446/1055), el-İrşad fî ma'rifeti ulemâi'l-hadis, thk. Muhammed Saîd b. Ömer İdris, I-III, Riyad: 1989.
• İbn Havkâl, Ebü'l-Kâsım Muhammed b. Havkal el-Bağdadî (IV./X. yüzyıl), Sûretü'l-arz, thk. M. J. Geoje, 2 cilt Leiden: Dâru Sadır, 1938.
• İbn Hurdâzbih, Ebü'l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah (ö. 300/912-13), el-Mesâlik ve'l-memâlik, thk. M. J. De Geoje, Leiden, Daru Sadır, 1889.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini İbn Mace, Sünenu İbn Mace, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, 2 cilt, Kahire: Daru İhyau’l-Kütübi’l Arabiyye,1975.
• İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub (ö. 421/1030), Tecaribü'l-ümem, thk. Ebü’l-Kâsım Emami, 7 cilt, Tahran: Siruş, 2001.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Mecmû’ul-Fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed Kâsım, 35 cilt, Medine: Daru’l Vefa, 1996.
• İbnü'l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, (ö. 630/1233), el-Kâmil fi't-târîh, thk. Ömer Abdusselam et-Tedmûrî, 10 cilt, Beyrut: Daru’l Kütübi’l Arabi, 1997.
• İbnü'l-Fakîh, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. İshak el-Hemedanî (III-IV./IX-X. yüzyıl), Kitâbü'l-Büldân, thk. Yûsuf el-Hâdi, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1996.
• İstahrî, Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed el-Fârisî el-Kerhî, Mesâlikü'l-memâlik Leiden: Dâru Sadır, 2004.
• Kandemir, M. Yaşar, “İbn Mâce” DİA, İstanbul, 1999, 20/161-162.
• ……………… “Sünen”, DİA, İstanbul, 2010, 38/141-142. Kazıcı, Ziya, İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
• Kazvinî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd (ö. 682/1283), Âsâru’l- bilâd ve ahbâru’l-ibâd, Beyrut: Dâru Sadır, trz.
• Kesaı, Nurullah, “İran” DİA, İstanbul, 2000, 22/427-429.
• Kudâme b. Cafer, Ebü'l-Ferec el-Bağdâdî (ö. 337/948 [?]), Kitâbü'l-harac ve sınâtü'l-kitâbe, Bağdat: Dâru’r-Reşid, 1981.
• Le Strange, Guy, Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslâm Fethinden Timur Zamanına Kadar, çev. Adnan Eskikurt, Cengiz Tomar, İstanbul: Yeditepe yayınları, 2015.
• Makdîsî, George, İslâm’ın Klasik Çağında ve Hristiyan Batı’da Beşeri Bilimler, çev. Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik yayınları, 2009.
• Makdîsî, Muhtar b. Tâhîr (ö. 355/966’dan sonra), el-Bed’ ve’t-tarih, 6 cilt, Mektebetü’s-Sekâfe diniyye ve Bûr Said,tyz.
• Müstevfî, Hamdullah b. Ebi Bekr b. Ahmed el-Kazvini Hamdullah (ö. 740/1340’tan sonra), Nüzhetü'l-kulub: el-makaletü's-salise, tsh. Guy le Strange, Tahran: 1362.
• Müstevfî, Hamdullah b. Ebi Bekr b. Ahmed el-Kazvini Hamdullah (ö. 740/1340’tan sonra), Târîh-i Güzîde, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK yayınları, 2018.
• Râfiî, Ebü’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm Kazvînî (ö. 623/1226), et-Tedvin fî ahbâri Kazvin, 4 cilt, thk. Azizullah Ataridi Habuşani, Beyrut: Daru’l Kütübü’l İlmiyye 1987.
• ………………………, Kitabü't-Tedvin fi zikri ehli'l-ilm bi-Kazvin, thk. Ali Ömer, (Muhakkikin önsözü) Kahire: Şerike Nevabigi’l-Fikr, 2009.
• Rubâsi, Miftah Yunus, el-Müessesât et-Ta’limiyye fî’l Asr-ı el-Abbâsî el-Evvel, Libya: Menşurat camia, 2010.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh (ö. 764/1363), el-Vafi bi'l-vefeyat, thk. Ahmet Arnavut ve Türkî Mustafa, 29 cilt, Beyrut: Daru İhyau’t-Türas 2000.
• Sem'ânî, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur el-Mervezî (ö. 562/1166), el-Ensâb, thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemani, Haydarabad: Meclisü Dearif el-Osmaniyye, 1962.
• Sütude, Hüseyin Kuli, “Tarihçe-i Kazvin”, Berresîhâ-yî Tarihî, Tahran: 1969 c. IV, 1-38.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid (ö. 310/923), Tarihü't-Taberi : Tarihü'l-ümem ve'l-müluk, thk. Muhammed Ebû’l Fadl İbrâhim, 11 cilt, Kahire: Daru’l Mearif, trz.
• Usluer, Mehmet, Abbasilerin Birinci Döneminin Sonuna Kadar Deylem Bölgesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
• Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev. Fikret Işıltan, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Yakût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî (ö. 626/1229), Kitâbu Mu'cemü'l-büldân, 7 cilt, Beyrut :Dâru Sadır, 1995.
• ………………….. Mu'cemü'l-üdeba, thk. İhsan Abbas, 7 cilt, Beyrut: Daru’l Garb el-İslami, 1993.
• Zarrınkûb, “The Arab Conquest of Iran and Its Aftermath”, The Cambrıdge Hıstory of Iran, vol. 4/1-57.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1348), Tezkiretü'l-huffâz, 4 cilt, Beyrut: Dârü’l Kütübü’l İlmiyye, 1998.
• ……….. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaut, Hüseyin el-Esed, 18 cilt, Beyrut: Daru’l Hadis, 1985.