Mütevatir Kıraat İmamlarının Kıraatleri Tercîh Yöntemi

Year 2022, Volume: 10 Issue: 17, 48 - 68, 31.12.2022

Cemil Küçük

https://doi.org/10.54893/vanid.1189603

Abstract

Özet
Bu çalışmada tercîhin konusu, kavramsal alanı ve tarihi süreci ile birlikte mütevatir kıraat imâmlarının farklı okumalarının tesbit ve tercih yöntemleri ele alınmıştır. Kur’ân lafızlarının farklı şekilde eda edilmesi vahyin nüzul döneminden itibaren başlamıştır. Az da olsa, erken dönemde Ashap arasında Kur'ân’ın farklı okumaları hususunda tartışmaların olduğu görülmektedir. Kendi okuyuşunu daha güzel gören veya arkadaşlarının okumalarından haberi olmayan ashaptan bazılarının bu farklı kıraatleri Hz. Peygambere götürmeleri bu hususa işarettir. Nitekim Allah’nın “Kur’ân’dan kolay gelenini okuyun” (Müzzemmil, 73/20) emri ve Rasûlullah’ın “ondan kolayınıza gelenini okuyun” hadisi farklı okuma ruhsatı ile birlikte tercihi de içinde tazammun etmektedir. Medine döneminde Kureyş lehçesinden ayrı lehçeler de kullanan Arap kabileleri ve Arap olmayan başka milletlerden İslâma girenler Kureyş lehçesi ile inen Kur’ân’ı telaffuz etme ve anlama konusunda bir takım zorluklarla karşılaşıyorlardı. Ortaya çıkan bu ciddi sorunu gidermek isteyen Hz. Peygamber’e yedi harf ile okuması ruhsatı verildikten sonra kıraat farklılıkları görülmeye başlanmıştır. Tercîh ve ihtiyar kavramları kıraat imâmlarının seleflerinin kıraatleri içinden seçtikleri ve bu suretle delilleriyle birlikte kendi kıraatlerini oluşturma süreçlerindeki uygulamalarını ifade etmektedir. Hüccet ilminde, başka kavramlar ile birlikte, en çok kullanılan kavramlar ihtiyâr, tercih ve ihticâc kavramlarıdır. İhticâc, deliller ve hüccetler öne sürerek farklı kıraatler arasından birini tercih etmeyi ifade eden bir kavramdır. Nitekim kıraat ulemasının bu husustaki eserleri incelendiğinde imâmların, kıraat farklılıkları ile ilgili Kur’an’dan, sünnetten, Mushaflardan ve dil kurallarından deliller ileri sürerek tercîhlerde bulundukları görülür. Kıraat ilminde ulemâ, başta hüccet olmak üzere, illet, delil gibi başka bazı kavramlar da kullanılmıştır. Gerek tabiinden kıraat alanında öne çıkan kurra olsun gerekse mütevatir kıraat imamları olsun sahih kıraat kriterleri doğrultusunda âyet, sünnet, Mushaf, sened ve dilden deliller getirerek tercihlerini oluşturmuşlardır.

Keywords

İhticac, İhtiyar, Tercih, Hüccet, Kıraat İmamları

Recitations Preference Method of Mutawatir Qıraats Imams

Abstract

Abstrack
In this study, the subject of preference, its conceptual field and its historical process, as well as the methods of determining and choosing different readings of mutawatir recitation imâms are discussed. The different phrasing of the Qur'an began from the revelation period of the revelation. It is seen that there were some discussions about the different readings of the Qur'an among the Companions in the early period, albeit a little. These different recitations of some of the Companions, who see their own reading better or who are not aware of their friends' readings, are the Prophet's. The fact that they took them to the Prophet indicates this. As a matter of fact, Allah's command to "read whatever is easy from the Qur'an" (Muzzammil, 73/20) and the hadith of the Messenger of Allah "read whatever is easy from it", together with the different reading license, also implicate his preference. Arab tribes who used different dialects from the Quraysh dialect during the Medina period and those who converted to Islam from other non-Arab nations faced some difficulties in pronouncing and understanding the Qur'an, which was revealed in the Quraysh dialect. Wanting to solve this serious problem, Hz. Prophet was given the permission to read with seven letters, the differences in recitation began to be seen. The concepts of preference and elder refer to the practices of the imams of recitation in the process of creating their own recitations together with their proofs, which they chose from among the recitations of their predecessors. In the science of hujjat, the most used concepts, along with other concepts, are the concepts of old age, preference and need. Ihticaj is a concept that expresses choosing one among different recitations by citing evidences and proofs. As a matter of fact, when the works of the recitation scholars on this subject are examined, it is seen that the imâms made their choices by citing evidence from the Qur'an, Sunnah, Mushafs and language rules regarding the differences in recitation. In the science of recitation, some other concepts such as ulema, especially proof, and illet and evidence were also used. Whether it is the Qurra that stands out in the field of natural recitation, or the imams of mutawatir recitation, they have formed their preferences by bringing evidence from verses, sunnah, mushaf, saned and language in line with the criteria of sound recitation.

Keywords

Preferenc, Choice, Evidence, Recitations Imams

References

• Aycan, İrfan vd. Emevîler Dönemi Bilim Kültür ve Sanat Hayatı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2003.El-Benna, Ahmed b. Muhammed. İthafı fudelâi’l-beşer fî’l-kıraati’l-erbaʿati’l-ʿaşer. thk. Muhammed Şaban İsmail. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhibbuddin el-Hatib vd. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1400.
• Dağ, Mehmet. Tarihsel Perspektif ve Problematik Sorgulaması Bağlamında Kıraat İlminde İhticac Olgusu. İstanbul: İsâm Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû ʿAmr Osman b. Saʿîd. Câmiʿu'l-beyân fî’l-Kıraati’s-seʿi’l-meşhûre. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 426/2005.
• Dânî, Ebû ʿAmr Osman b. Saʿîd. el-Mukniʿ fî mersûmî ma’rifeti mesahifi ehli’l-emsâr. Riyad: Dâru’t-Tedmüriyye, ts.
• Dânî, Ebû ʿAmr Osman b. Saʿîd. Muhkem fî nakdi’l-mesâhif. thk. İzzet Hasan. Dımeşk: Daru’l-Fikr, 1418/1997.
• Ebu Davut, Süleyman b. el-Eşʿas el-Ezdî es-Sicistânî. Süneni Ebî Dâvud. thk. Muhammed ʿAvvame. Beyrut: Müeessesetü’r-Reyyân, ts.
• Ebû Şâme, Şebabü’d-Dîn Abdü’r-Rahmân b. İsmail b. İbrahim Ebû Şame el-Makdisî. Mürşidü'l-Veciz ilâ ʿlûmin tetaʿllak bi’l-kitâbi’l-Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Ankara: TDV. Yayınları, 1406/1986.
• Ebû Tahir Abdulkayyum b. Abdulgafur, Safahat fi ʿulumi'l-kıraat. Mekke: Mektebetü’l-Emdâdiyye, 1415.
• Ferra, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyad. Meʿâni’l-Kur’an. thk. Ahmed Yusuf Necât-Muhammed Âli en-Neccâr. 3.cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1374/1955.
• Hatîb, Abdüllâtif. Mu’cemü’l-Kıraat. Dımeşk: Daru Saʿdi’d-Dîn,1422/2002.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Âli en-Neccâr. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi’l-kıraat ve’l-izâhi minhâ, thk, Ali en-Necdî Nâsıf- Abdulhâkim Neccâr- Abdulfettah İsmail Şelebi. İstanbul: Sezgin Neşriyat, 1986.
• İbn Ebi Davud, Ebû Bekr Abdullahb. Süleyman b. el-Eşʿas el-Ezdî es-Sicistânî. Kitâbu’l-Mesâhif. thk. Muhibbuddin Abdü’s-Sebhan Vâiz. Beyrut: Dâru’l-Beşâiru-l-İslâmiyye, 1415/1995.
• İbn Haleveyh, Ebu Abdillah el-Hüseyin b. Ahmed, el-Hucceh fî’l-kıraati’s-sebʿ, thk. Abdü’l-ʿÂli Sâlim Mükrim Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1401.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. ʿUyûnü’l-ahbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1343/1925.
• İbn Manzur, Lisanül Arab. Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut, b.t.y.
• İbn Mücahid, Ebu Bekr Ahmed b. Musa, Kitabu’s-Seba’ fi’l-Kıraat, Daru’s-Sahabe, b.y.y., 2007.
• İbn Zencele, Ebu Zürʿa Abdurrahman b. Muhammed b. Zencele. Hüccetü’l-Kıraat. thk. Saʿîd el-Afğânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• İbnʿAtiye Abdulhaluk b. Ebubekir b. Abdülmelik, el-Muharreru'l- veciz fî tefsiri kitâbi'l-ʿAziz, thk. Abdusselam Muhammed. Beyrut: Dâru'l- Kütübi'l-ʿİlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Ġayetü’n- nihâye fi ṭabakâti’l-ḳurrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1974.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳıraati’l-ʿaşr. 2 Cilt. Şam: b.y, 1345.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mükri’in ve Mürşidü’t-talibîn, Tahk.: Abdü’l-Hayy Feremâvî. Mısır: b.y.1398/1977.
• İbnü'l Cezeri, Muhammed b. Muhammed. Minhacü'l mukriin ve mürşidü’t-tâlibîn, b.y. ts.
• İbnü'l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Ġayetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurra. Berkstraesser. Beyrut: 2006/1427.
• Kâdî, Abdülfettah, el-Büdûru’z-zâhira fî’l-kıraati’l-ʿaşarati’l-mütevatira. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, ts.
• Karadavut, Ahmet. “Arap Dilinde Lahnın Doğuşu”, SÜİFD, Konya, Sayı.7, 1997.
• Kurtûbî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿu li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1992.
• Küçük, Cemil. “Kur’ân ve Kıraatlerin Kaynağı”. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi. Van, 2018, Sayı, 1.
• Maşalı, Mehnet Emin, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: OTTO, 2016.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’ân’ın Metin Yapısı, 2.Basım Ankara: OTTO, 2015.
• Mekki b. Ebî Tâlib, el-Keşf ʿan vücûhi’l-kıraati’s-sebʿ ve ilelühâ ve hicecühâ. thk. Muhyiddin Ramazan, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Mekkî b. Ebi Tâlib, el-Kaysî. el-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâât. thk. Abdulfettah İsmâil Şiblî. Kahire: Dâru’n-Nahḍâ, ts.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. Fî rihâbi’l-Kur’ân. Behrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-Saḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Nebil bin Muhammed İbrahim Âli İsmail. ʿİlmü'l kıraat: neş’etühü, etvaruhu ve eseruhu fi’l ʿulumi’ş-şeʿyye. Riyad: Mektebetü't-Tevbe, 1421/2000.
• Râzî, Muhammed b. Ebibekr b. Abdulkadir. Muhtaru's-sıhah, thk. Mahmut Hatir. Beyrut: Mektebetü'l-Beyan, 1415/1995.
• Sami, Şemsettin. Kâmus-i Türki. İstanbul: İlk Adım Matbaası, 1317.
• Subhi Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. trc. Mehmet Yaşar Kandemir. 2. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 1973.
• Şelebi, Abdulfettah İsmail, Resmu’l-Mushafi’l-Usmaniyyi ve evhâmü’l-müsteşrikîn fî kıraati’l-Kur'ani’l-Kerim'i ve dıfâʿuhâ ve defʿuhâ. Cidde: Daru’ş-Şurûk. 1983.
• Ünal, Mehmet. “Bir Kıraat Terimi Olarak Hüccetin Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”. İslâmî Araştırmalar. 8/1. Ankara 2004.
• Yusuf, Muhammed Zâhid Muhammed, Tarihu kitabeti'l-mesâhif. Cidde: Müessesetü ʿUkaz, 1992.
• Yüksel, Ali Osman, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İfav Yayınları. 1996.
• Zürkanî, Muhammed Abdulaziz, Menahilu’l-irfan fi ‘ulum’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabî. 1990.