The Place of Classical Muslim Historians in World Historiography -A Study in the Context of George Sarton's Introduction to the History of Science-

Year 2025, Volume: 13 Issue: 22, 55 - 72, 15.06.2025

Abdülvahid Yakub Sipahioğlu

https://doi.org/10.54893/vanid.1613425

Abstract

Historiography constitutes an important part of research in the field of history. When it comes to the historiographical activities of Muslim authors, issues such as how they recorded historical information from the early periods of Islam, what kinds of studies they produced, the relationship of these studies with the literary traditions of other historical civilizations, and the schools that influenced historiographical activity come to the forefront. Especially since the beginning of the 20th century, numerous studies have been written examining the historiography of Muslim authors in various ways. After Brockelmann's study, which was among the first examples, Günaltay and other authors wrote studies introducing Muslim historians. On the other hand, some studies have investigated how Muslims engaged in historiographical activity and the key problems that shaped historiography. During and after the writing of A History of Muslim Historiography by F. Rosenthal—considered the first significant example—many studies have been produced that critically evaluate Islamic historiography. Many similar studies in Turkish and other languages have followed these two examples. Today, Muslim historiography constitutes a vast body of literature. This literature addresses numerous issues, including the origins of historiography in the Muslim world, the methods and motivations of Muslim historians, the forms of historical studies, the development of historiography, its regional and periodic characteristics, and the historiographical schools. Despite this diversity, Muslim historiography has often been studied in isolation and treated as a self-contained universe. Few studies have examined Muslim historiography within the broader context of world history, comparing and contrasting it with other historiographical traditions. Consequently, the place of Muslim historiography within global historiography and its contributions to it have rarely been explored, leading to certain recurring patterns of evaluation. In light of this issue, our study aims to examine research that approaches Muslim historiography from this broader perspective and to illustrate its contributions to the historiographical study of Muslim authors. The main focus of our investigation is Introduction to the History of Science, the most comprehensive study from this perspective. Written by George Sarton, this book examines five centuries of Muslim historiography within the framework of the history of science and offers notable evaluations of Muslim historians. In addition to the information he provides on Muslim historians, the issues he raises while examining the subject align him with both types of historiographical studies mentioned earlier. Sarton provides a rich foundation for understanding the place of Muslim historiography in world historiography, the nature of historiography itself, the circulation of knowledge within historiography, the source value of historical works, and the unique contributions of prominent historians such al-Safadī, Rashīd al-Dīn, and Ibn Khaldūn. In our study, we are going to focus on Sarton's evaluations of historiography which are shaped by the framework of the historiography of science. We believe that this work, which has not been widely cited in historiographical studies, is going to offer valuable insights into contemporary Muslim historiographical scholarship, both through the information it provides and the discussions it generates.

Keywords

history of Islam , historiography , george sarton , arnold j. toynbee , al-Safadi , Ibn Khaldun

Klasik Müslüman Tarihçilerin Dünya Tarih Yazıcılığındaki Yeri -George Sarton’un Introduction to History of Science (Bilim Tarihine Giriş) Çalışması Bağlamında Bir İnceleme-

Abstract

Tarih yazıcılığı, tarih alanında yapılan araştırmaların önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Müslüman müelliflerin tarihçilik faaliyetleri söz konusu olduğunda da İslam’ın ilk devirlerinden itibaren tarih bilgisini nasıl kaydettikleri, hangi tür eserlerde sundukları, bu eserlerin tarihte yaşamış diğer milletlerin yazın geleneği ile ilişkisi ve tarihçilik faaliyetini etkileyen ekoller gibi konular gündeme gelmektedir. Özellikle 20. asrın başından itibaren Müslüman müelliflerin tarihçiliklerini çeşitli biçimlerde inceleyen pek çok eser telif edilmiştir. İlk örneklerden olan Brockelmann’ın çalışmasından sonra, Günaltay ve ilerleyen tarihlerde başka müellifler Müslüman tarihçileri tanıtan eserler kaleme aldılar. Diğer taraftan, Müslümanların tarihçilik faaliyetini nasıl yürüttüğü, hangi problemler etrafında bir tarih yazıcılığı biçimlendiğini soruşturan eserler de kaleme alınmıştır. İlk önemli örnek olarak sayılabilecek A History of Muslim Historiography (F. Rosenthal) kitabının yazıldığı dönemlerde ve sonrasında, İslam tarih yazıcılığını problematik bir üslup ile değerlendiren birçok eser kaleme alınmıştır. Bu iki eserin Türkçede ve farklı dillerde pek çok benzeri örnekleri ortaya çıkmıştır. Müslüman tarih yazıcılığı bugün devasa bir literatürü oluşturmaktadır. İlgili literatürde Müslüman tarih yazıcılığının kökenleri, Müslüman tarihçilerin tarihi hangi biçimlerde ve hangi sebeplerle kaleme aldıkları, tarih eserlerinin biçimleri, tarihçiliğin gelişim seyri, tarihçiliğin bölgesel ve periyodik durumu ve tarihçilik ekolleri gibi pek çok mesele ele alınmıştır. Bu konu çeşitliliğine karşın, Müslüman tarihçiliğinin çoklukla kendi içinden ele alındığı, kapalı bir evren olarak varsayıldığı görülmektedir. Az sayıda eser ya da araştırma, Müslüman tarih yazıcılığının dünya tarihi içindeki zeminini, onun farklı tarihçilik gelenekleri ile farkını ve benzerliğini konu edinmiştir. Bu da Müslüman tarihçiliğinin dünya tarih yazımı içindeki yerinin ve dünya tarihçiliğine olan katkısının nadiren ele alınmasına ve dolayısıyla belli başlı değerlendirme kalıplarına sıkışmasına neden olmuştur. Çalışmamız, bu problemden hareketle Müslüman tarih yazıcılığını bahsi geçen perspektifte ele alan çalışmalara değinmeyi ve bunların Müslüman müelliflerin tarihçilik faaliyetlerini değerlendirmek açısından sundukları katkıyı örneklendirmeyi hedeflemektedir. İncelenen örnekler arasında, bu perspektifin en kapsamlı biçimde kendini gösterdiği araştırma olan Introduction to the History of Science kitabı asıl inceleme alanını oluşturmaktadır. George Sarton’un kaleme aldığı eser, bilim tarihi içinde Müslüman tarih yazıcılığının beş asrını da ele almakta ve Müslüman tarihçiler hakkında dikkat çekici değerlendirmeler sunmaktadır. Müslüman tarihçilere ilişkin verdiği bilgilerin yanı sıra, konuyu incelerken dile getirdiği meseleler onu yukarıda zikredilen her iki tür tarih yazıcılığı eserlerinin bir akrabası haline getirmektedir. Sarton, Müslüman tarihçiliğinin dünya tarihçiliği içindeki yeri, tarihçiliğin doğası, tarihçilik bağlamında bilginin dolaşımı, tarih eserlerinin kaynaklık değeri ve Safedî, Reşîdüddin ve İbn Haldûn gibi önemli tarihçilerin tarihteki özel konumları hakkında zengin bir birikim sunmaktadır. Çalışmamızda, Sarton’un bilim tarihçiliği çerçevesinde şekillenen tarih yazıcılığı değerlendirmelerini konu alacağız. Tarihçilik alanındaki çalışmalarda kendisine atıf yapılmayan bu eserin hem verdiği bilgiler hem de açtığı tartışma konularının bugün Müslümanların tarihçilik alanındaki birikimi hakkında önemli açılımlar sağlayacağını düşünmekteyiz.

Keywords

İslam Tarihi , Tarih yazıcılığı , George Sarton , Franz Rosenthal , Arnold J. Toynbee , Safedi , İbn Haldun

References

• Abbott, Nabia. Studies in Arabic Papyri I -Historical Texts-. Chicago: The University of Chicago Press, 1957.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Brockelmann, Carl. History of Arabic Written Tradition. çev. Joseph Lameer. Leiden/Boston: Brill, 1996.
• Büyükyılmaz, Yusuf. İbnü’l-Esîr (555-630/1161-1233): Hayatı, Eserleri ve Tarihçiliği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Dûrî, Abdülaziz. Neş’etü ‘İlmi’t-Târîh ‘İnde’l-‘Arab. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-’Arabî, 2007.
• Günaltay, M. Şemseddin. İslam Tarihinin Kaynakları -Tarih ve Müverrihler-. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Hirschler, Konrad. “Islam: The Arabic and Persian Traditions, Eleventh-Fifteenth Centuries”. The Oxford History of Historical Writing. ed. Chase F. Robinson ve Sarah Foot. 2/267-85. Oxford: Oxford University Press, 2014.
• İLEM, İlmi Etüdler Derneği. “Medeniyet Havzalarında Tarih ve Tarihçilik”. Erişim 08 Mart 2025. https://www.ilem.org.tr/proje/medeniyet-havzalarinda-tarih-ve-tarihcilik-projesi-mhtt-.
• Khalidi, Tarif. Arabic Historical Thought in the Classical Period. New York: Cambridge University Press, 1994. https://doi.org/10.1017/CBO9780511583650.
• İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri 8 -Tarih-. ed. Cahit Külekçi. İstanbul: Mana Yayınları, 2012.
• Lewis, Bernard; Holt, P. M.. ed. Historians of The Middle East. Londra: Oxford University Press, 1962.
• Macit, Abdulkadir. “An Assessment on Balkan Historiography”. Journal of Balkan Studies 5/1 (2025), 39-78. https://doi.org/10.51331/A052.
• Macit, Abdulkadir. “Hint Alt Kıtası’nda Tarih Yazıcılığı”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/ 2 (2024), 709-31. https://doi.org/10.52637/kiid.1513312.
• Macit, Abdulkadir. “Müslümanlarda Tarih Yazıcılığının Teşekkül Dönemi (M. 7.-10. Yüzyıllar)”. Trabzon İlahiyat Dergisi 11/1 (2024), 95-120. https://doi.org/10.33718/tid.1448396.
• Macit, Abdulkadir; Erol, Halil İbrahim. “Mısır’da Tarih Yazıcılığı”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 11/1 (2025): 178-209. https://doi.org/10.69576/ihya.1534742.
• Marsham, Andrew. “Universal Histories in Christendom and the Islamic Wisdom c.700-c.1400”. The Oxford History of Historical Writing. ed. Sarah Foot ve Chase F. Robinson. 2/431-55. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Mustafa, Şakir. et-Târîhu’l ‘Arabî ve’l-Müverrihûn. Beyrut: Dârü’l-‘İlm Li’l-Melâyîn, 1983.
• Quintern, Detley. “Fuat Sezgin and The Re-writing of The History of Geography”. Erdem 77 (2019), 1-22. https://doi.org/10.32704/erdem.656964.
• Robinson, Cahse F. “Islamic Historical Writing, Eighth through the Tenth Centuries”. The Oxford History of Historical Writing. ed. Chase F. Robinson ve Sarah Foot. 2/238-65. Oxford: Oxford University Press, 2014.
• Robinson, Chase. Islamic Historiography. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
• Rosenthal, Franz. A History of Muslim Historiography. Leiden: Brill, 1968.
• Rosenthal, Franz. “Al-Asturlâbî and as-Samaw’al on Scientific Progress”. Osiris 9 (1950), 555-64.
• Sarton, George. “A History of Muslim Historiography by Franz Rosenthal”. Isis 44/1 (1953), 78-79.
• Sarton, George. Bilim tarihinde yöntem. çev. Remzi Demir, Melek Dosay, Yavuz Unat ve Güldeniz Can. Ankara: Doruk Yayımcılık, 1997.
• Sarton, George. Introduction to the History of Science. 3 Cilt. Washington: Carnegie Institution of Washington, 1927-1947.Sezgin, Fuat. Arap-İslam Bilimleri Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli vd.. 17 Cilt. İstanbul: İBTAV, 2020-2023.
• Sizgorich, Thomas. “Religious History”. The Oxford History of Historical Writing. ed. Sarah Foot ve Chase F. Robinson. 2/604-627. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Spuler, Bertold. “Islamic & Western Historiography”. çev. M.S. Khan. Islamic Studies 25/4 (1986), 417-44.
• Şeşen, Ramazan. “Câmiu’t-Tevârîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/132-34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Şeşen, Ramazan. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları, 1998.
• Şulul, Kasım. İslâm Düşüncesinde Tarih Tasavvuru ve Usûlü. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Toynbee, Arnold J. A Study of History. 12 Cilt. Londra: Oxford University Press, 1955.
• Unat, Yavuz, ve Hüseyin Gazi Topdemir. Bilim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2014.
• Yazıcı, Tahsin. “Benâkıtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/429-30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.